Morgunblaðið - 25.06.1982, Blaðsíða 2

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 25. JÚNÍ1982
Áfengisdrykkja móöur á meögöngutím-
anum veldur ómældu tjóni, Fósturskaöar
af völdum áfengis talinn stærsti þekkti
heilsuspillandi þátturinn sem hægt er aö
fyrirbyggja
meógöngutímanum
Þessar staöreyndir eru tiltölu-
lega fáum kunnar og þegar tillit er
tekiö til aukinnar almennrar
drykkju kvenna á undanförnum ár-
um, viröist full ástæöa til aö kynna
almenningi þær hættur sem
drykkja á meögöngutíma getur
haft í för meö sér, þannig aö hægt
sé aö koma í veg fyrir frekari
skaöa.
Fyrstu rannsóknir á
áhrifum alkóhóls
í gin-faraldrinum svokallaöa í
Englandi á árunum 1720—1750
voru skráö af enska læknafélaginu
(Royal College of Physicians)
skaöleg áhrif mikillar drykkju á
meögöngutímanum.
Þá geröi William Sutherland í
Liverpool nokkurn samanburö á
börnum kvenna sem voru fangels-
aöar vegna drykkju og börnum
ættmenna þeirra. Hann tók eftir
því aö fósturlát og dauösföll ung-
barna voru algengari hjá drykkju-
konum en almennt annarstaöar.
Einnig fann hann út aö ef konurnar
voru þvingaöar til aö hætta
drykkju eins og geröist viö fang-
elsunina, fæddu konurnar af sér
eðlileg börn.
Fyrri hluta þessarar aldar var þó
tiltölulega lítið gert af því aö rann-
saka áhrif alkóhóls á fóstur. Áriö
1965 var því jafnvel haldiö fram í
New York aö ekki skipti máli hve
mikil alkóhólneyslan væri á meö-
göngutímanum, engin áhrif yröu af
því á eggfrumu, sæöisfrumu eöa
fóstur.
Áfengi notaö sem lyf
Um miöbik aldarinnar og allt
fram yfir 1970 var alkóhól notaö
sem lyf til aö stööva ótímabæra
fæöingu.
Atli Dagbjartsson segir í grein
sinni: „Veröandi mæöur, látiö
áfengiö eiga sig“, sem birtist i
fréttabréfi um heilbrigöismál í júní
1980: „Á sjöunda áratug þessarar
aldar var alkóhól töluvert mikiö
notaö til þess aö hindra ótíma-
bæra fæöingu. Ef konur fengu
fæöingarsótt of snemma, þannig
aö yfirvofandi var fæöing fyrirbura,
var gripiö til þess ráös aö gefa alk-
óhól í æð til aö draga úr samdrætti
i leginu, og þar meö stööva fæö-
inguna. Þessi aöferö reyndist f
mörgum tilfellum árangursrík og
fæöingu tókst að stööva. I öörum
tilfellum reyndist alkóhóliö hins
vegar ekki nægjanlegt, þannig aö
konan fæddi undir áhrifum alkó-
hólsins. Alkóhólmagn blóös kon-
unnar var þá oft og tíöum töluvert
hátt á þeim tíma sem fæðingin átti
sér staö. Þar eö alkóhól fer mjög
auöveldlega yfir legkökuna og yfir í
fóstriö, var hiö nýfædda barn einn-
ig undir áhrifum alkóhóls eftir fæö-
inguna og í blóöi þess mátti mæla
alkóhól í svipuöu magni og i blóöi
móöurinnar. Þessi börn voru í byrj-
un sljó og brugöust seint viö. Al-
/arlegast var aö þau önduöu illa
og þeim var hætt viö súrefnisskorti
vefjum sínum. Þar sem lifur ný-
fæddra barna starfar hægar en lif-
ur þeirra sem eldri eru, voru börnin
sein aö útskilja alkóhóliö úr líkama
sínum. Áhrifin vöruöu því mun
iengur hjá barni en hjá móöur.“
Nú hafa lyf komiö í staö þessar-
ar notkunar alkóhóls meö betri ár-
angri og án sýnilegra áhrifa á hiö
íýfædda barn.
Þaö var ekki fyrr en fyrir rúmum
iratug aö læknar og hjúkrunarfólk
óru aö taka eftir áöur óþekktum
Hvaða áhrif hefur áfengisdrykkja móður á
meðgöngutíma á fóstur? Menn hafa velt þessari
spurningu fyrir sér lengi, jafnvel Aristóteles talaði
um að drukknar konur fæddu af sér vangefin og
sljó börn. Það er þó ekki fyrr en á allra síðustu árum
að markvissar rannsóknir hafa verið gerðar víða um
heim. Árið 1973 birtist grein í tímaritinu Lancet þar
sem lýst er einkennum á börnum drykkjukvenna.
Þar er í fyrsta sinn sett fram og skilgreind sjúk-
dómsgreiningin Fatal Alcohol Syndrome, sem hefur
verið lauslega þýtt á íslensku einkenni alkóhól-
áhrifa á fósturskeiði. Þessar rannsóknir hafa leitt í
Ijós að áfengisneysla hefur mjög alvarleg áhrif á
fóstur og nú á tímum eru fósturskaðar af völdum
áfengis talinn stærsti þekkti heilsuspillandi þáttur-
inn af völdum efna sem hægt væri að koma í veg
fyrir. Við fréttum af fyrirlestrum um þessi efni, ann-
ar var haldinn fyrir hjúkrunarfræðinga á Landakoti
og hinn var á vegum Manneldisfélagsins ffyrír
skömmu. Sú samantekt sem hér fer á eftir er aðal-
lega byggð á fyrirlestri Atla Dagbjartssonar barna-
læknis sem hann hélt á vegum Manneldisfélagsins,
en Atli hefur fylgst mikið með þessum málum að
undanförnu. Enn sem komið er hafa engar rann-
sóknir verið gerðar á tíðni FAS hér á landi, en ef
tölur erlendis frá eru heimfærðar yfir á okkur ís-
lendinga má búast við að 200—500 fóstUMrerði fyrir
marktækum áhrifum alkóhóls hér á landi árlega. Þá
má einnig búast við að 4—10 börn fæðist hér á ári
með sjúkdómseinkennin FAS.
Daglegt
---íTf---
Valgeröur Jónsdóttir
áhrifum alkóhóls á fóstur. Fyrsta
sem menn tóku eftir var aö börnin
voru litil miöaö viö lengd meö-
göngunnar. Fæöingarþyngd var
lág, oft um og yfir 8 mörk þó, þau
væru fullburða, og ekki var vitaö til
aö þau væru haldin neinum meö-
fæddum sjúkdómum. Þá var einn-
ig áberandi aö börnin þyngdust lit-
iö á fyrstu vikum og mánuöum
þrátt fyrir mikla umönnun og nær-
ingarríka fæöu. Andlegur þroski
var einnig á eftir og þau höföu
hærri tíöni af meöfæddum göllum
en börn annarra kvenna.
Rannsóknir hafa fariö fram á til-
raunadýrum, fóstrum og börnum
sem hafa haft einkennin en dáiö af
öörum orsökum nú á síöustu árum
sem staöfesta eituráhrif áfengis-
neyslu á meögöngutímanum.
A.m.k. 500 tilfellum af FAS hefur
verið lýst í ýmsum tímaritum.
Hver eru helstu
einkenni alkóhóláhrifa
á fósturskeiði?
í Ijós hefur komið aö helstu ein-
kenni alkóhóláhrifa á fósturskeiöi
eru í fyrsta lagi vaxtarseinkun, i
ööru lagi truflanir á starfsemi miö-
taugakerfis ásamt óeölilegu
svipmóti og andlitsbyggingu og
meðfæddum líffæragöllum.
Vaxtarseinkanir koma fram
bæöi á fósturskeiöi svo og hjá
ungabarninu. Miötaugakerfistrufl-
anir koma fram sem slappleiki í
vöövum, óróleiki, titringur, seink-
aöur andlegur og líkamlegur
þroski, léleg samhæfing vööva og
skortur á einbeitingu viö ákveöin
verkefni.
Höfuölag og andlitsbygging er
óeölileg, augnrifurnar eru þröngar
og slapandi augnlok, þau eru meö
þykkar augnfellingar miölægt viö
augnrifuna, miöandlitiö er van-
þroska, mjótt enni, stutt uppbrett
nef, þunna og mjóa efrivör vegna
vanþroska á efri kjálka og lítinn
neöri kjálka og höku. Meöfæddir
líffæragallar koma fram f augum,
eyrum og munni. Hjartagallar eru
mjög algengir, einnig koma fram
gallar í þvag- og kynfærum. Æöa-
flækjur í húö og gallar i vöövum og
stoðkerfi koma einnig fram.
Því hefur oft veriö haldiö fram
aö ekki sé hér eingöngu um aö
ræða áhrif alkóhóls á fóstrin, held-
ur samverkandi áhrif ýmissa ann-
arra þátta, sem fyrir koma meö
mikilli neyslu áfengis, svo sem
reykingar, lyf, aldur kvennanna,
fjöldi fyrri þungana og næringar-
skortur.
Þaö eru þó aöallega þrjú atriöi
sem tekin hafa veriö sem sönnun á
því aö alkóhólinu sé hér helst um
aö kenna.
Dýratilraunir hafa fariö fram þar
sem tilraunadýr hafa verið alin á
óhóflegu magni af alkóhóli. I tll-
raun meö rottufóstur varö t.d. sýnt
fram á, aö vöxtur fóstursins var
mun hægari og frumur líffæra voru
færri en vera átti. Viö samanburö-
arrannsóknir á músum kom í Ijós,
aö þær mýs sem neyttu mikils
áfengis á meögöngutímanum,
fæddu af sér minni afkvæmi en
hinar sem ekki neyttu áfengis, en
þær höföu aö ööru leyti fengið ná-
kvæmlega sama fæði. Viö rann-
sóknir á hundafóstrum var sýnt
fram á, aö áhrif alkóhólsins voru
háö því hversu mikils magns tík-
urnar neyttu á meðgöngutímanum.
Rannsóknir á
drykkjusiðum
þungaðra kvenna
Mikil drykkja er algengust í þeim
aldursflokki sem konur geta oröiö
barnshafandi, en áætlaö er t.d. aö
18 milljónir einstaklinga í Banda-
ríkjunum einum neyti mikils áfeng-
is. Rannsóknir á drykkjusiöum
þungaöra kvenna hafa mest veriö
framkvæmdar í Bandaríkjunum,
Frakklandi og Svíþjóö, og er niöur-
staöa þeirra rannsókna aö
2—13% kvenna neyti of mikils
alkóhóls á meögöngutímanum.
Þegar menn fóru aö veita athygli
drykkjusiöum þungaöra kvenna
kom í Ijós aö meiri hætta var á
óeðlilegri þungun samfara mikilli
drykkju. Augljósast var þó þaö
atriöi aö konur sem neyttu óhóf-
legs áfengis á meögöngutímanum
misstu fóstur 3—4 sinnum oftar en
þær sem ekki drukku áfengi.
Umfangsmikilli rannsókn sem
fram fór í Cleveland, Ohio, þar sem
athugaðir voru drykkjusiöir yfir 12
þúsund þungaöra kvenna, fannst
aö 204 drukku mikiö á meðgöngu-
tímanum. Hjá þessum konum
fannst marktæk aukning á fóstur-
látum, of léttum nýburum og van-
sköpun. I fæöingum var mefri
hætta á sýkingum og fylgjulosi.
2V4% af þessum 204 nýþurum
höföu FAS-einkenni samkvæmt
skilgreiningu rannsakandanna.
Þeir fundu einnig aö meöfæddir
gallar voru fjórum sinnum algeng-
ari hjá drykkjukonum en hinum,
38% á móti 10%. Þetta þýöir aö í
hópi 12 þúsund nýbura var tíöni
meöfæddra galla 5% hærri beinlín-
is vegna alkóhólneyslu hópsins í
heild.
í fyrstu voru rannsóknir svo til
eingöngu geröar á afkvæmum
alkóhólista, en smám saman varð
rannsakendum Ijóst aö FAS gat
komið fyrir hjá fleirum en þeim
sem slíka greiningu höföu.
En er öll drykkja á meögöngu-
tímanum þá hættuleg fóstrinu?
Enn viröist ekki hægt aö tala um
neinn öruggan skammt af áfengi,
en flestar rannsóknir hafa hingaö