Morgunblaðið - 12.09.1982, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 12. SEPTEMBER 1982
65
Gregori Rasputin í hátindi frtegðar sinnar. Militsa stórhertogafrú, sem safnaði að sér dulspekingum
og tók Rasputin upp á sína arma.
Keisarinn ásamt Alexej syni sínum sem þjáðist af dreyrasýki. Youssopov fursti, morðingi Rasputins og
kona hans Irina, sem notuð var sem tál-
beita til að ginna Rasputin til fundar við
samsærismennina.
Rasputin í höfuðborg-
inni
Upp úr 1890 lifði Rasputin ró-
legu lífi í fæðingarþorpi sínu.
Hann kvæntist árið 1895 og ári
síðar fæddist honum sonur, en
hann andaðist eftir fáeina mán-
uði. Rasputin yfirgaf þá heimili
sitt og fór í pílagrímsför þar sem
hann dvaldi m.a. um tíma í Verk-
oturyi-klaustri. Hann var að
heiman í þrjú ár en svo skaut hon-
um skyndilega upp aftur í heima-
bæ sínum og þá sá hann í fyrsta
skipti annað barn sitt, dóttur, sem
hafði fæðst í fjarveru hans. Rasp-
utin lifði nú um hríð rólegu og
tíðindalausu heimilislífi og á
næstu tveimur árum eignuðust
þau hjón tvö börn í viðbót. Frægð
hans færðist þó sífellt í vöxt og
árið 1903 skýtur honum skyndi-
lega upp í höfuðborginni St. Pét-
ursborg. Hróður hans hafði borist
kirkjuyfirvöldum til eyrna og
hann var nú kynntur fyrir öllum
helstu biskupum og kirkjuleiðtog-
um á meðan á fimm mánaða dvöl
hans í höfuðborginni stóð.
Tveimur árum seinna er Rasp-
utin aftur kominn til höfuðborgar-
innar og í þetta sinn hafa sögu-
sagnirnar brotið honum leið inn í
innsta hring hirðarinnar. Fyrir-
fólkið í höfuðborginni hafði tekið
ástfóstri við allu er laut að dul-
rænum fyrirbærum og kukli og
var það einkum vegna áhrifa frá
Militsu stórhertogafrú, sem sank-
aði að sér dulspekingum, krafta-
verkamönnum og andatrúar-
mönnum og brátt var Rasputin
tekinn í safnið.
Margt virðist þó benda til, að
það hafi ekki verið tilviljum sem
réð komu hans heldur hafi hér
verið um skipulagðar aðgerðir að
ræða af hálfu þjóðernissinnaðra
samtaka, sem vildu nota hann sem
verkfæri til að hafa áhrif á æðstu
stöðum. Þeir, sem hér áttu hlut að
máli, grunuðu þá ekki, að „óarga-
dýrið", sem þeir ræddu um að
skapa, myndi seinna vaxa þeim yf-
ir höfuð. í boði, sem Golovina
greifafrú, sem gift var hirðmar-
skálki keisarans, hélt í fjölskyldu-
höllinni var lagt á ráðin um að fá
aðstoð jarteiknamanns, til að hafa
áhrif á keisaradrottninguna.sem
varð æ bilaðri á taugum, og þann-
ig á sjálfan keisarann, til að þjóna
hagsmunum íhaldsmanna og þjóð-
ernissinna. Og einn daginn stóð
Rasputin þar skyndilega í dyra-
gættinni, með úfið hárið og hann
virti viðstaddar aðalskonur fyrir
sér með brennandi girndaraugum
og glotti hæðnislega. Kraftaverka-
maðurinn frá Síberíu, hinn helgi
djöfull, var kominn að hjarta keis-
aradæmisins.
Sjúkdómur erfðaprins-
ins
Það ríkti mikil gleði í gervöllu
Rússlandi þegar tilkynnt var þann
30. júlí 1904, að keisarahjónunum
hefði fæðst sonur og þjóðin hefði
eignast ríkisarfa. Gleðin var þó
skammvinn því nokkrum vikum
siðar uppgötvaðist, að Alexej litli
þjáðist af dreyrasýki, en sá sjúk-
dómur er algengur með mörgum
þjóðhöfðingjaættum í Evrópu.
Sjúkdómurinn lýsir sér þannig, að
minnsta sár eða jafnvel ómerki-
legasta rispa, getur orðið banvæn,
því blóðið storknar ekki. Drengur-
inn hafði erft sjúkdóminn frá
móður sinni, er hafði hann frá
ömmu sinni, Viktoríu drottningu.
Ráðstafanir voru gerðar til að
vernda prinsinn og stórvaxinn
lífvörður hafði það hlutverk að
fylgja honum hvert fótmál og
grípa hann, ef hann skyldi hrasa.
En ógerningur er að vernda lítinn
dreng fyrir meiðslum og fyrr eða
síðar hlaut ógæfan að dynja yfir.
Ríkisarfinn hrasaði á hlaupum í
keisarahöllinni og blóðhlaupnir
hnútar mynduðust á öðrum fætin-
um. Keisarahjónin krupu í bæn
við rúm hans og færustu læknar
stóðu ráðþrota á meðan skuggi
dauðans færðist yfir andlit Alex-
ejs litla.
Það var þá, sem Anna Vyrubova
greifafrú, fráskilin hirðmær
drottningar, greip inn í atburða-
rásina og hvíslaði nafn Rasputins.
Það er ef til vill tilviljun, en engu
að síður staðreynd, að Anna
Vyrubova var í hópi þeirra, sem
sóttu teboðin hjá Golovinu greifa-
frú, sem áður er getið, enda voru
þær systur. I örvæntingu sinni
vegna veikinda sonarins voru keis-
arahjónin albúin að prófa þetta
úrræði og gert var boð eftir Rasp-
utin, sem þá var orðinn hátt
skrifaður í dulspekisöfnuði Mil-
itsu stórhertogafrúar.
Rasputin fannst meðal sígaun-
anna við Nevu þar sem hann dans-
aði nakinn og dauðadrukkinn í
tjaldbúðum þeirra. Hann var
fluttur rakleiðis í höllina og þar
snerti hann enni litla prinsins, —
og kraftaverkið varð. Alexej litli
brosti, andardrátturinn varð eðli-
legri og innan skamms lækkaði
hitinn. Þakklát móðirin greip um
óhreinar hendur þessa merkilega
manns og bað hann um að dveljast
hjá þeim áfram.
Valdastaöa og kynsvall
Eftir þetta jukust mjög áhrif
Rasputins í St. Pétursborg og
eldsnemma á morgnana söfnuðust
stórir hópar fyrir utan heimili
hans, sem leituðu lækninga eða
heilræða eða langaði til að sjá
þennan merkilega mann. Prúð-
búnar hefðarmeyjar voru tíðir
gestir í teboðum hjá hinum „helga
manni" enda þótti það nú orðið
fínt að sækja slík boð. Sumir
reyndu að kaupa hylli hans en svo
virðist sem Rasputin hafi lítt sóst
eftir veraldlegum auðæfum. Hann
veitti fólki móttöku, jafnt háum
sem lágum og hirti ekki um hvort
gestirnir gátu borgað eða ekki og
yfirleitt gaf hann aftur þær gjafir
sem honum bárust. Metnaður
hans beindist ekki að veraldlegum
gæðum heldur virðist það hafa
dugað honum að svala hégóma-
girnd sinni og kynhvöt. Og hann
lét fá tækifæri ónotuð til að for-
færa konur.
Nóttunum eyddi hann yfirleitt í
svallveislum eða í einhverju vænd-
ishúsi borgarinnar, en á hverjum
morgni var hann aftur tilbúinn til
að tala á móti þeim sem biðu og
leituðu hjálpar hans. Þessi tvö-
feldni í lifnaðarháttum Rasputins
og framkomu fór brátt að orka
tvímælis og áður en varði hafði
myndast hópur svarinna fjand-
manna hans og fór sá hópur ört
vaxandi, ekki síst innan hirðar-
innar, sem þótti virðingu sinni
stórlega misboðið.
Sögur komust á kreik um
óheyrilegt kynsvall Rasputins og
lærisveina hans, sem ef til vill
mætti frekar kalla lærimeyjar, því
konur voru í miklum meirihluta í
hópi aðdáenda hans. Sögur gengu
um að greifafrúr og hefðarkonur
keyptu hylli hans með blíðu sinni
til að öðlast aukin áhrif innan
hirðarinnar og ein sagan greinir
frá því að hann hafi nauðgað
nunnu að lokinni djöfullegri sær-
ingarathöfn. Þess ber þó að gæta,
að margar þessar sögur eru ef-
laust upplognar í þeim tilgangi að
sverta hann í augum keisara-
fjölskyldunnar, þar sem hann
hafði smám saman skapað sér
valdaaðstöðu sem var traustari en
aðstaða allra ráðherra, hirðem-
bættismanna og þingsins. Keis-
aradrottningin trúði þó aldrei
neinu misjöfnu um Rasputin og
þegar ríkisarfinn veiktist aftur af
hinum hræðilega sjúkdómi sínum,
var Rasputin fluttur til höfuð-
borgarinnar i sérlest, en hann
hafði farið í nokkurra daga heim-
sókn til fæðingarbæjar síns. Og
enn gerðist kraftaverkið og upp
frá því var valdaaðstaða hans inn-
an keisarahallarinnar traustari en
nokkru sinni.
AtburÖirnir í Spala
Arið 1911 hafði andstaða gegn
Rasputin aukist mjög og greinar,
sem voru honum afar fjandsam-
legar, fóru að birtast í dagblöðum
í St. Pétursborg. Margir af fyrri
aðdáendum hans höfðu opinber-
lega snúist gegn honum og má þar
nefna Nicholas stórhertoga og
Militsu stórhertogafrú. Kirkjuyf-
irvöld höfðu einnig snúist gegn
honum og klerkar fordæmdu hann
úr stólnum. Þegar hér var komið
ákvað Rasputin að fara í píla-
grímsför til landsins helga, en sú
ferð breytti engu. Keisaradrottn-
ingin barðist þó hetjulegri baráttu
fyrir mannorði hans, en þrátt
fyrir það tókst pólitískum ráðgjöf-
um keisarans að sannfæra hann
um, að nærvera „hins helga
manns" við hirðina væri afar
óheppileg og einungis til þess að
grafa undan máttarstoðum ríkis-
ins. Rasputin var nú skipað að yf-
irgefa St. Pétursborg og halda til
fæðingarþorps síns, Pokrovskoe. A
meðan fór keisarafjölskyldan í
sumarfrí til sveitaseturs síns við
Spala, sem nú tilheyrir Póllandi.
í fyrstu lék allt í lyndi. Alex-
andra keisaradrottning virtist
hafa skilið allar áhyggjur sínar
eftir í St. Pétursborg og undi hag
sínum hið besta þrátt fyrir fjar-
veru kraftaverkamannsins. En þá
dundi ógæfan enn yfir. Alexej,
sem nú var átta ára gamall, rann
til er hann var að stiga upp úr
árabát og fékk þungt högg. Sjúk-
dómurinn tók sig upp og innan tið-
ar lá drengurinn milli heims og
helju. Færustu læknar voru
kvaddir til og beðið fyrir lífi
prinsins í kirkjum um gjörvallt
Rússland en allt kom fyrir ekki.
Þegar öll von virtist úti um að lífi
drengsins yrði bjargað sneri Alex-
andra sér til Rasputins. Simskeyti
var sent 200 mílna leið til Pokrov-
skoje og svarið barst um hæl: —
„Guð hefur séð tár yðar og heyrt
bænir yðar. Látið ekki hugfallast.
Sá litli mun ekki deyja aðeins ef
þið haldið læknum í hæfilegri
fjarlægð.“ — Skömmu eftir að
símskeyti Rasputins barst til
Spala stoppaði blæðingin og Alex-
ej litli fór óðum að hressast. Eftir
þetta setti keisaradrottningin allt
sitt traust á Rasputin og tók aldr-
ei ákvörðun án þess að leita ráða
hjá honum fyrst. Áhrif hans við
hirðina urðu nú slík að jafnvel
keisarinn sjálfur féll í skuggann
og nú, í fyrsta skipti, virðist áhugi
Rasputins hafa vaknað fyrir að
taka sér pólitísk völd í hendur.
Aukin völd og andstaða
Þegar hér var komið sögu höfðu
þeir stjórnmálamenn og þjóðern-
issinnar, sem upphaflega ætluðu
sér að nota Rasputin sem „verk-
færi“ innan hirðarinnar, gert sér
ljóst, að þeir höfðu ekki lengur
stjórn á því sem þeir höfðu hrund-
ið af stað. Vald Rasputins var nú
meira en þeirra allra til samans
og ofan á bættist að hann fór nú
að beita því á stjórnmálasviðinu.
Lagt var á ráðin um að konia
honum fyrir kattarnef, í fyrstu
voru þær tilraunir fálmkenndar
og óskipulagðar. Litlu munaði þó
eitt sinn, þegar Rasputin fór í
heimsókn til fæðingarbæjar síns,
er ung vændiskona stakk hann
með hnífi í brjóst og maga.
SJÁ NÆSTU SÍÐU