Morgunblaðið - 06.10.1982, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 6. OKTÓBER 1982
45
þrótta-
Þrír ferdafélagar á tröppum kirkjunnar í SeyAisfirði 1937. Talið frá vinstri: Stefán
íslandi. Davíð Stefánsson og Páll ísólfsson.
Else Brems og Stefán á söngferðalagi hér heima.
I sviði Konunglega I Kaupmannahöfn.
Don Carlos á sviði Konunglega I Kaupmannahöfn.
þannig sjálfráðari um sína hætti
við óperuna. Þeir sem voru fast-
ráðnir fengu hins vegar greiðslu
fyrir þau kvöld sem þeir voru for
fallaðir vegna lasleika. En slíkt
varðaði Stefán engu. Hann var
stálhraustur og söng stundum
þetta fjögur til fimm mismunandi
hlutverk á viku að vetrinum og
konserta á sumrin, þegar hann gat
höndum undir komið. Einnig gat
gefizt tími til hljómleikahalds að
vetrinum, því auðvitað var bæði
um að ræða leiksýningar og ball-
ett í Konunglega leikhúsinu, sem
hýsti fyrrgreindar þrjár greinar
listarinnar.
Hinn 9. apríl 1940 hertóku Þjóð-
verja Danmörku. Sá atburður
varð um margt örlagaríkur fyrir
söngferil Stefáns. Dapurlegur tími
fór í hönd, sem var hernám naz-
ista. Þeir listamenn, er lentu hin-
um megin við þá línu, sem hinar
stríðandi þjóðir drógu á milli sín,
hlutu meiri vegsemdir og skjótari
frama á listabrautinni. Þetta átti
sér ýmsar og eðlilegar orsakir.
Bandaríkin stóðu enn um sinn
utan við stríðið, og á þeim dundu
aldrei neinar stríðshörmungar á
borð við þær, sefn þjóðir í Evrópu
urðu að þola. Listalíf í Bandaríkj-
unum, þar á meðal tónlistarlíf,
lagðist aldrei í neinn stríðsdróma,
og þeir listamenn, sem náðu frægð
og hylli þar í landi á stríðsárunum
þáðu margir hverjir heimsfrægð
að launum að stríði loknu. Það var
því engu líkara en þeir listamenn,
sem lentu Möndulveldamegin í
stríðinu, hefðu lokazt inni en þeir
sem lentu á áhrifasvæðum Engil-
saxa hefðu frjálsari hendur, og
nytu þess síðar, í krafti fjölmiðla
og upplýsinga, að þeir höfðu verið
listflytjendur á svæðum sigurveg-
aranna. Auk þess eru fimm ár
langur tími í lífi margra lista-
manna, einkum söngvara. Þeirra
beztu ár eru ekki mörg.
Þótt Stefán yndi hag sínum vel
við Konunglega leikhúsið, þá hafði
það fram að þessu aðeins verið
gott óperuhús, þar sem hægt var
að læra ýmislegt og nota sem
stökkpall til meiri orðstírs á sviði
söngsins. Einræðisstjórnirnar á
Ítalíu og í Þýzkalandi voru ekki
beint fyrirheit ungum listamönn-
um um vegsemdir á heimsmæli-
kvarða. Augu manna beindust því
í stöðugt ríkara mæli til Banda-
ríkjanna á árunum fyrir stríð, en
áfangar á þeirri leið fyrir söngv-
ara voru hljómplötur, sem bárust
vítt og án skuldbindinga. Áður en
styrjöldin lokaði öllum samskipt-
um milli Kaupmannahafnar og
London hafði Stefán sungið inn á
plötu fyrir His Master’s Voice í
London, þá aðra í röðinni. Á þess-
ari plötu voru tólf ítölsk lög, en í
þeim lögum naut rödd Stefáns sín
bezt. Þar stóð allt sem hann hafði
lært hjá Ernesto Caronna í fullum
blóma, og það hafði margsinnis
sannazt á áheyrendum, að hin ít-
alska raddbeiting Stefáns og ít-
ölsku söngvarnir voru alveg r
ómótstæðilegir. Þessi tólf lög
hefðu kannski aukið hróður hans
meðal Engilsaxa. Um það getur
enginn sagt úr þessu. Frumplatan
úr málmi, sem síðan átti að taka
afsteypur af, sprakk í loft upp,
þegar lagerinn hjá His Master’s
Voice eyðilagðist í einni af loft-
árásum nazista á London. í stríði,
þar sem landamæri tóku stöðug-
um breytingum eins og iðukast í
straumi, hafði þessi frumplata
með ítölsku lögunum tólf verið
eins og sendibréf og vitnisburður
um fagra rödd mikils söngvara.
Það bréf komst aldrei á leiðar-
enda. Stefán Islandi sat fastur í
Kaupmannahöfn í fimm löng og
dimm ár, og deildi kjörum með
þjóð, sem hafði tekið honum
opnum örmum frá því hún heyrði
fyrst til hans í fylgd með Karlakór
Reykjavíkur í Tívolí árið 1935.
Stefán taldi sig að vissu leyti
heppinn. Hann söng fyrir þakk-
láta áheyrendur við eina af
fremstu óperum Evrópu. Þegar
honum varð hugsað til þess, að
hann hefði allt eins getað lokazt
inni á Ítalíu, þá fann hann bezt
hvað hann var á góðum stað. Á
stríðsárunum dró hann heldur
ekki af sér við að stytta fólki
stundir langrar og hættulegrar og
þrúgandi hersetu.