Morgunblaðið - 24.11.1982, Qupperneq 6

54
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 24. NÓVEMBER 1982
Háskóli á
tímamótum
í þjóðfélaginu í dag eru það þrjú
atriði, sem skipta unga fólkið í
landinu mestu máli.
í fyrsta lagi að eiga kost á góðri
menntun. I öðru lagi að eiga völ
nægrar atvinnu. Og í þriðja lagi
að geta komið sér upp eigin hús-
næði án þess að binda sér dráps-
klyfjar fram á miðjan aidur.
Öll þessi þrjú atriði eru vitan-
lega nátengd, en fyrsta atriðið,
góð menntun, er að mörgu leyti
undirstaða hinna tveggja.
Nú er svo málum komið að nær
þriðji hver tvítugur Islendingur
óskar eftir inngöngu í Háskóia ís-
lands. Það er í sjálfu sér gleðileg
þróun. Menntun er ekki lengur
forréttindi hinna fáu, svo sem var
fyrir aðeins nokkrum áratugum.
Góð menntun er tvímælalaust ein
af stærstu auðlindum þjóðarinnar
og eru þær þó ærnar fyrir. Hún er
lykillinn að framtíðinni.
Þessvegna skiptir höfuðmáli
hvernig búið er að þeim skóla sem
nær þriðji hver ungur íslendingur
óskar nú að hefja nám við. En þar
eru biikur á lofti.
Lokaðar dyr eða ann-
ars flokks menntun?
Háskóli íslands er í svelti um
þessar mundir. Frá árinu 1979
Eftir Valffarð
L. Jónsson
í fréttum fjölmiðla er landsfólki
sagt frá hrikalegum umferðar-
óhöppum og slysum, svo alvarleg-
um að ekki verður við unað. Mest
er um þetta talað á Stór-Reykja-
víkursvæðinu. Orsökin er stundum
til umræðu, þar kemur fram að
hraðinn sé of mikill, svo tillits-
leysi og frekja ökumanna, kæru-
leysi og lítilsvirðing varðandi gild-
andi umferðarreglur.
Það er ekki von að vel fari þegar
fólk með slíkt hugarfar situr við
stjórnvöl mestu morðtækja sem
Islendingar eiga, en það er bíllinn
þegar honum er illa stjórnað. Eins
og hann getur verið þarfur þjónn
og gleðigjafi þegar vel er á haldið,
hugarfarið gott og settar reglur
haldnar. I útvarpi var minnst á
90% sæmilega ökumenn að öllu
jöfnu í umferðinni. Það eru sem
sagt 10% ökuníðingar og árekstr-
arvaldar. Ég hélt að þeir ógæti-
iegu væru fleiri en þetta. Hvað um
það, eitt er víst, að fólk undir
áhrifum eiturlyfja eða áfengis er
hættulegast af öilu, eins og mörg
dæmi sanna. Þær eru geigvænlega
háar tölurnar, sem nefndar eru í
fréttum af ölvuðum ökumönnum
teknum við akstur, ekki í eitt
skipti heldur helgi eftir helgi.
Hvað er til ráða spyr fólk? Því er
þetta látið viðgangast?
Við munum þegar breytt var í
hægrihandarakstur, allir sem einn
beittu hugsuninni og héldu settar
reglur til þess ýtrasta, því allir
óttuðust árekstra og óhöpp við
breyttar aðstæður. Hver var af-
leiðingin? Jú, því er auðsvarað:
p]ngin slys eða teljandi óhöpp,
semsé allt í lagi.
Þetta var sem sagt allt sem
þurfti, að hugsa og halda settar
reglur í einu og öllu. Sýna tillits-
semi, hjálp við hjálparþurfi, vera
brosandi, góður og glaður undir
stýri. Með það eitt í huga að öku-
ferðin mætti takast vel, allt mætti
heilt í heimahlað aka. Þetta er þá
allt sem þarf. Vissulega geta
óhöpp hent þó settum reglum sé
hlýtt, en það eru undantekningar,
sem eru smámunir einir saman-
borið við ófremdarástandið.
Gangandi fóik þarf ekki síður að
fara að settum regium og gæta sín
vel. Væri ekki reynandi að stofna
til umferðarviku, þar sem allir
gangandi, hjólandi og akandi
hugleiddu það í fullri aivöru að
Eftir Gunnar G.
Schram prófessor
hefur nemendum þar fjölgað um
1000, eða sem svarar tveimur með-
almenntaskólum. En í kjölfar
þessarar þróunar hafa ekki fylgt
þeir fjármunir sem þarf til þess að
veita þessu fólki þá menntun, sem
það býst við að háskólinn muni
láta í té, og á raunar kröfu til. Fé
til skólans hefur verið skorið
naumt við nögl og lítið hækkað að
raungildi. Þessi mikla aðsókn kall-
ar þó augljóslega á meira hús-
rými, víðtækari kennslu og fjöl-
breyttari rannsóknarstörf.
Það liggur því í augum uppi, að
ef ekki skipast skjótt veður í lofti í
þessum efnum, mun háskólinn
staðna og verða annars flokks
stofnun, sem ekki rís undir nafni.
Verði ekki breyting hér á, hlýtur
að koma til annars af tvennu: vísa
verður fjölda nemenda frá á næsta
hausti, jafnvel öllum sem inn-
göngu óska. Eða þá hitt, að draga
verður stórlega úr efni og gæðum
þeirrar kennslu, sem í háskólan-
um er veitt. Sú spurning hlýtur að
vakna: Hefur þjóðin efni á að búa
þannig að helstu menntastofnun
sinni?
halda settar reglur til hins ýtr-
asta? Fara aldrei út í umferðina
nema í góðu skapi, með tillitssemi
og nærgætni í huga. Ef þetta yrði
gert, trúi ég því að hópurinn yrði
stór sem vildi taka þátt í þessu og
mundi stækka þegar af stað væri
farið. Sem sagt almenningsvaldið
tæki ráðin í sínar heldur. Allir
sem einn ættu að standa vel á
verði gegn umferðarbrotum, til-
kynna löggæslumönnum og að-
vara þá sem ekki gæta sín. Þegar
þetta ástand hefði staðið um tíma,
mundi betur skýrast hverjir vilja
ekki halda reglur. Þá ættu lög-
gæslumenn að fá tækifæri til að
ná þeim seku, einnig eftir ábend-
ingum fólksins.
ítrekuð brot á ekki að taka nein-
um vettlingatökum. Ökumenn
mundu kveinka sér undan háum
fjársektum, ef ekki dugar, þá er að
setja bílinn undir fallhamarinn,
eins og Ameríkanar gera. Ætli
þyrfti að leggja marga bíla saman
áður en menn breyttu um hugar-
far, ég held ekki.
Að spenna beltin er ráðstöfun
Eftir Pétur Bjarnason
sjávariitvegsffœóinff
Löngu tímabær umræða um
gæðamál sjávarafurða virðist nú
vera hafin fyrir alvöru. Er óskandi
að þessi mál yrðu nú krufin svo til
mergjar, að varanlegt gagn yrði
af. Er þó ekki að leyna, að undir-
rituðum býr talsverður uggur í
brjósti hvað það varðar. Ég óttast
mest að umræðan komist aldrei
lengra, en þangað sem hún nú
virðist komin, þ.e.a.s. að umfjöll-
unin takmarkist við starf og
skipulag Framleiðslueftirlits sjáv-
arafurða.
Framleiðslueftirlit sjávaraf-
urða, og forverar þeirrar stofnun-
ar í stjórnarkerfinu hafa ávallt
verið skotspónn mikillar gagnrýni.
Er og víst, að margt hefur mátt,
og má enn, betur fara, hvað þessa
starfsemi varðar. Hitt verða menn
þó að gera sér ljóst, að hlutverk
opinbers eftirlits og gæðamats á
sjávarafurðum hlýtur að vera
nánast algjört aukaatriði í þessu
sambandi. Eða dettur einhverjum
í hug að úldinn fiskur komist í
Háskólinn hefur ekki fram til
þessa borið áhyggjur sínar vegna
þessarar þróunar á torg. En nú
hafa oddvitar hans snúið sér til
ríkisstjórnar og Alþingis og vakið
athygli þeirra á því hvernig mál-
um er komið. Farið hefur verið
fram á 20 milljónir króna tii
rekstrar skólans og aðrar 20 millj-
ónir króna í aukið framkvæmdafé.
Það fer síðan eftir undirtektum
þessara mætu yfirvalda, hvort til
þeirra atburða þarf að draga, sem
að framan var lýst.
Atvinnulífið og nýjar
námsleiðir
Fjármagn er til margra hluta
nytsamlegt, en það leysir ekki all-
an vanda mannlífsins.
A þessum tímamótum þarf há-
skólinn sjálfur, í samráði við aðra
skóla landsins, að gera úttekt á
eigin framtíð og eigin stefnu. Þar
vakna spurningar sem þessi: Á öll
æðri menntun í landinu að færast
inn í háskólann, eða er rétt að
byggja í auknum mæli upp aðra
hliðstæða skóla innan hinna ýmsu
sérgreina, svo sem búnaðarhá-
skóla, iðnaðarháskóia og tæknihá-
skóla?
I öðru lagi er enn verulegur
skortur á öðrum námsleiðum en
sem varnar fólki fyrst og fremst
að lenda í rúðunum við árekstra.
Það er góðra gjalda vert að hafa
það hugfast. Hitt tel ég vafamál
að hægt sé að binda fólk niður sé
það hrætt eða þessu mjög mótfall-
ið. Beltanotkun ein leysir lítinn
vanda í þessu stóra máli, meira
þarf til. Það er hugarfar fólksins,
samtakamáttur þess, góðvild og
tillitssemi við samborgarana. Það
gildir hér sem víðar.
Reynum, kæru landar, að gera
öll sem einn stórt átak og það
strax. Verði góður árangur, sem
ég efast ekkert um, ef vilji er fyrir
hendi. Afleiðing þessa þarfa sam-
taks yrði bezta jólagjöfin til okkar
allra í ár og ævinlega, því ekki er
nóg að byrja vel, heldur skal vel á
verðinum staðið um alla framtíð.
Islendingar búa yfir miklum
samtakamætti, það sýndi söfnun-
in til krabbameinsmála um dag-
inn. Við þurfum oftar að standa
saman í góðum málum, það skapar
heill og hamingju.
fimm punda neytendaumbúðir
vegna þess eins að hann liafi verið
rangt flokkaður upp úr skipi? Og
er það ekki meira áhyggjuefni, að
mikið skuli vera framleitt af úld-
inni og maðkaðri skreið, heldur en
hitt, hvort hún endar sem skemmd
vara á Nígeríu- eða Ítalíumark-
aði? Eða hvaða hlutverki ætla
menn Framleiðslueftirlitinu eig-
inlega? Á Framleiðslueftirlitið að
vera eins konar samviska, sem
menn megi fela dómgreindarleysi
sitt bak við? Á framleiðandi, sem
er að framleiða dýra matvöru, að
taka upp matsnótu frá Fram-
leiðslueftirlitinu, taka síðan fyrir
nefið og halda áfram framleiðslu
sinni, ef matsnótan hefur ein-
hvern tíma úrskurðað fiskinn til
þess hæfan?
Svari nú hver fyrir sig, en það
ættu menn að gera sér ljóst, að
jafnvel þótt Framleiðslueftirlitið
starfaði að öllu leyti óaðfinnan-
lega, þá verða samt framleiddar
galiaðar sjávarafurðir, ef vilji til
þess er fyrir hendi. Og þótt við
gerðum annanhvern starfandi
mann í sjávarútvegi að starfs-
manni Framieiðslueftirlitsins, þá
háskólabrautinni fyrir ungt fólk.
Það er enginn sjálfgefinn hlutur,
að nánast allir, sem stúdentsprófi
ljúka, setjist í háskóla. Bæði at-
vinnu- og viðskiptalífið skortir í
miklum mæli ungt fólk, sem þar
er sérmenntað til starfa, en þarf
ekki nauðsynlega að hafa lokið
iöngu háskóianámi. Okkur skortir
með öðrum orðum nýjar náms-
brautir, ný tækifæri að stúdents-
prófi loknu, sem í dag fyrirfinnast
ekki hér á landi.
Hin hraða tækni og tölvuvæð-
ing, sem nú fer sem holskefla um
veröldina, er gott dæmi um stað-
reynd, sem kallar á nýjar leiðir og
nýjar lausnir í menntunarmálum
okkar íslendinga. Við erum varla
enn byrjaðir að velta henni fyrir
okkur.
Kjarni málsins er nefnilega
þessi: Öll menntun er í eðli sínu
íhaldssöm, öllum skólum er gjarnt
að horfa um öxl til fortíðar.
Sagt hefur verið, að allir skólar
séu að minnsta kosti tuttugu árum
á eftir tímanum og sennilega er
margt til í því. Þjóðfélagið er í
hraðri umbyltingu þessi árin. Sú
bylting kailar á endurskoðun frá
grunni á gildi og eðli framhalds-
menntunar í landinu. Hún kallar
líka á endurmat á störfum háskól-
ans og þeirri menntun, sem þar er
veitt, og ekki síst tengslunum við
framhaldsskóla landsins. Þau
hafa verið af alltof skornum
skammti til þessa.
Hlutverk Bandalags
háskólamanna
Þegar rætt er um þessi tvö við-
fangsefni: að efla háskólann sem
vaxtarbrodd íslenskrar menning-
ar og laga æðri menntun að við-
horfum framtíðar en ekki fortíðar,
kemur í hugann aðili, sem hér
gæti lagt styrka hönd á plóginn.
Það er Bandalag háskólamanna.
Bandalagið er samtök allra þeirra,
sem lokið hafa námi á háskóla-
stigi og markmið þess er m.a. að
efla menntun og skapa skilning á
þjóðfélagslegu mikilvægi starfa
háskólamanna. Hér er ekki um
neitt stéttarsamband að ræða
heldur samtök, sem eiga að vera
og vilja vera útvörður menntunar
og menningar í landinu. Félags-
menn þess skipta þúsundum um
land allt, og geta því í sameiningu
komið því fram sem öðrum væri
um megn.
Að minni hyggju er kominn tími
til þess að Bandalag háskóla-
manna gangi hraustlega til liðs
við Háskóla Íslands til lausnar
þeirra verkefna, sem hér hafa ver-
ið nefnd. Þar er fyrir hendi afl og
þekking, sem skólanum getur
reynst ómetanleg í þeirri baráttu,
verður samt framleidd gölluð
vara, ef vilji til þess er fyrir hendi.
Og staðreyndin er því míður sú, að
víða í okkar sjávarútvegi er alltof
mikill vilji til þess að koma frá sér
gallaðri vöru.
Sjávarútvegur er í eðli sinu lag-
skipt atvinnugrein, samsett úr
þremur liðum. Fyrsti liðurinn er
veiðarnar, þá kemur vinnsla af-
urðanna og loks sala þeirra. Allir
þessir liðir hafa auðvitað af því
sameiginlegan hag að í heildina
takist vel til. Hins vegar virðast
hagsmunir í einstaka tilvikum
rekast á, sé litið mjög skammsýnt
á málin. Og þar komum við óneit-
anlega að rótunum á stærstu
vandamálunum. Dæmi um slíkt
er: Afli togaranna er í mörgum
tilfellum illa dagmerktur, þ.e.a.s.
það er oft erfitt að henda reiður á
hvar í aflanum elsta fiskinn sé að
finna. Oft er of lítill ís og of mikill
fiskur í kössum. Útivistartími tog-
aranna er oft of langur, og það
sem verra er, ekki í samræmi við
vinnslugetu og hráefnisþörf í
landi. Net eru höfð of lengi í sjó.
Skipulagning vinnslunnar og
skipting aflans á milli vinnsluað-
Dr. Gunnar G. Schram
„Háskóli íslands er í
svelti um þessar mundir.
Frá árinu 1979 hefur nem-
endum þar fjölgað um
1000, eða sem svarar
tveimur meðalmennta-
skólum. En í kjölfar þess-
arar þróunar hafa ekki
fylgt þeir fjármunir sem
þarf til þess að veita þessu
fólki þá menntun, sem það
býst við að háskólinn
muni láta í té, og á raunar
kröfu til.“
sem hann nú stendur frammi
fyrir. Og það á ekki síður við um
aðrar menntastofnanir á háskóla-
stigi.
Með störfum sínum hafa há-
skólamenn á liðnum árum átt
drjúgan þátt í þeim framförum og
bættum lífskjörum sem þjóðinni
hafa auðnast. Nú er ráð að banda-
lag þeirra hyggi að því hvað helst
má gera til að liðsinna þeim skóla,
sem er burðarás æðri menntunar í
landinu. Þar lít ég ekki aðeins til
þeirra baráttumála, sem í dag eru
efst á dagskrá og skólinn hefur
lagt fyrir stjórnvöldin. Hitt er
ekki síður mikilvægt að Bandalag
háskólamanna gangi til liðs við
menn skólans um mótun nýrrar
stefnu í rannsóknar- og menntun-
armálum sem er við hæfi framtíð-
ar. Eru rannsóknirnar raunar
kapítuli út af fyrir sig, sem engin
þjóð í nálægum löndum vanrækir
á borð við okkur. í þessum efnum
búa hin einstöku félög bandalags-
ins yfir sjóðum reynslu og þekk-
ingar, sem hér geta orðið þungir á
vogarskálunum.
Þá segir í stefnuskrá Bandalags
háskólamanna að það sé megin-
hlutverk þess að efla samstöðu og
samvinnu háskólamanna. Ég held
að fátt geti fremur orðið til þess
að efla slíka samstöðu en einmitt
það að sjá svo um að Háskóli ís-
lands verði um framtíð merkisberi
íslenskra fræða, vísinda og menn-
ingarlífs.
ferða fer of seint fram. Og áfram
mætti telja. Aðalatriðið er að
veikleikar eru margir, og þeir
stafa öðru fremur af því, að til-
finningu fyrir samábyrgð vantar.
Og þótt íslenskar sjávarafurðir
séu taldar í háum gæðaflokki
(kannski að einhverju leyti vegna
fornrar frægðar), þá er staðreynd-
in engu að síður sú, að vegna vönt-
unar á samábyrgð aðilja í sjávar-
útvegi, þá erum við að komast á
mörk þess, að geta talist hæfir til
þess að framleiða háklassa afurðir
úr sjávarfangi.
Hér er verk að vinna. Hér er
tækifæri fyrir afreksmenn til
mikilla verka, ekki til að fela
vandamálin á bak við Fram-
leiðslueftirlit sjávarafurða, heldur
til þess að laga það sem raunveru-
lega hefur farið aflaga.
En að lokum. Skyldi sú fjárfest-
ingarstefna, sem ríkt hefur í sjáv-
arútvegi um langt árabil og
stjórnvöld hafa svikist um að leiða
á skynsaman hátt, eiga einhvern
hlut í því hvernig komið er?
Skagafirði, 16. nóvember,
Pétur Bjarnason,
sjávarútvegsfræðingur.
Gerum öll stórt átak
gegn umferdarslysum
Akranesi, 8. nóv. 1982,
Valgarður L. Jónsson
Gæðamál sjávarafurða