Morgunblaðið - 09.02.1983, Blaðsíða 17

Morgunblaðið - 09.02.1983, Blaðsíða 17
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 9. FEBRÚAR 1983 65 Gimur frá Oddgeirshólum í Hrsun- gerðishreppis. Hann er elzti hrútur- inn í sæðingastöúinni og enn svo vinsæll, að hann annar ekki eftir- spurn. Guðmundur Sigurðsson með Þorra frá Mávahlíð í Fróðárhreppi. í um- sögn um Þorra segir m.a.: „... Hann er metfé að allri gerð og lætur lítið yfir sér, eins og flestar góðar kindur gera.“ stjórn stöðvarinnar, sagði í samtali við Mbl. að stöðin væri í eigu búnaðarsambandanna á Vesturlandi, Búnaðarsamband Borgarfjarðar ætti helming hennar, Búnaðarsamband Snæ- fellinga fjórðung og Búnaðar- samband Dalamanna fjórðung. Búnaðarsamböndin byggðu stöðina í Borgarnesi og fór sæð- istaka þar fyrst fram árið 1978. Áður var stöðin lengst af á Hesti, en var flutt þaðan vegna garnaveiki sem þar kom upp. Sauðfjársæðingastöðin er í 160 fermetra húsi og því vel rúmt um þá 13 útvalshrúta sem þar eru. Auk hrútahúss og hlöðu er í húsinu aðstaða til sæðistöku og afgreiðslu sæðis auk rannsókn- arstofu. Guðmundur sagði að alltaf bættust fleiri og fleiri bændur í hóp þeirra sem notuðu sæði frá stöðinni, hver bóndi tæki yfirleitt sæði í 10 til 50 ær og sagðist hann reikna með að um helmingur sauðfjárbænda á félagssvæði búnaðarsamband- anna á Vesturlandi notaði sæði frá henni. í vetur voru afgreidd- ir um 6.000 sæðisskammtar frá stöðinni. Um 1.850 fóru á Snæ- fellssnes sem er um 5% af fjár- fjölda þar, 1.100 fóru í Dalasýslu sem er um 3% af fjárfjölda þar, og um 2.000 fóru í Borgar- fjarðarhérað sem eru um 3,5% af fjárfjölda þar, auk þess fóru um 1000 skammtar annað, aðal- lega á Vestfirði. Guðmundur sagði, að ástæðurnar fyrir því að þátttaka bænda væri ekki al- mennari væru misjafnar, en ef- laust væri verðið á sæðinu í hærra lagi. En árangurinn sagði hann að væri ótvíræður og mun meiri heldur en þessar tölur segðu til um, því bændur létu sæða bestu ærnar og settu frek- ar á lambhrúta undan sæðinga- stöðvahrútunum þannig að kyn- bæturnar héldu stöðugt áfram. Einnig væri nokkuð um það að bændur, sem ekki létu sæða hjá sér, keyptu lambhrúta undan sæðingastöðvarhrútunum hjá nágrönnum sínum og nytu þannig góðs af kynbótastarfinu. Sæðingarnar eru fram- kvæmdar á tímabilinu frá 5. desember til þess 20., það er áð- ur en almennar tilhleypingar hefjast. 16 dögum fyrir sæðing- Fori fri Halldórsstöðum í Ljósa- vatnshreppi. Hann hefur sýnt ótví- ræða forystuhæfileika, enda eru for- eldrar hans báðir hreinræktaðar for- ystukindur. una kemur frjótæknirinn heim á bæina og setur svamp í ærnar. Svampur er settur í þær til að stjórna gangmálum þeirra og hefur það gefist vel. 14 dögum síðar tekur bóndinn svampinn úr og síðan kemur frjótæknirinn tveim dögum seinna og sæðir. Sæðið er tekið úr hrútunum á sæðingastöðinni snemma að morgni og notað samdægurs. Bóndinn hefur áður pantað sæði úr ákveðnum hrút, en þar sem hrútarnir eru miseftirsóttir fá bændurnir ekki alltaf ná- kvæmlega það sem þeir hafa beðið um og er þá reynt að senda þeim sæði úr svipuðum hrút. Guðmundur sagði að mjög væri misjafnt á milli bæja hvort ærnar festu fang við sæðinguna. allt frá 30% til 90% árangur en yfirleitt næðist 60—70% árang- ur. Við tilhleypingar með venju- legum hætti sagðist Guðmundur telja um 90% árangur næðist. Hann sagði að engar rannsóknir hefðu verið gerðar á því af hverju þetta væri svona mis- jafnt á milli bæja, en ljóst væri að bæði fóðrun og hitastig í fjár- húsum hefði þar áhrif. Samstarf er á milli sæð- ingastöðvanna þriggja sem í landinu eru, þær eru á Akureyri og í Laugardælum auk Borgar- ness. Guðmundur sagði að á stöðvunum væru valdir kyn- bótahrútar og stefnt væri að því að þeir hefðu fengið afkomenda- dóm en stundum væru þeir þó teknir yngri á stöðvarnar. Stöðvarnar skiptust síðan á hrútum. Guðmundur sagði að stöðvarnar hefðu fengið hrúta frá Hesti tvö síðastliðin haust, sagði hann að þeir væru hafðir í einangrun á Bæ í Bæjarsveit á sumrin en væru teknir á stöðv- arnar á haustin. Þetta sagði hann að væri mikilvægt fyrir stöðvarnar því Hestféð væri mjög vel gert fé sem ástæða væri til að sækjast eftir í kyn- bótastarfinu en hingað til hefði það ekki mátt vegna garnaveik- innar sem þar er. Guðmundur sagði að rekstur sæðingastöðvarinnar hefði gengið fremur illa hingað til. Stöðina hefði þurft að flytja frá Hesti vegna garnaveikinnar og það ráð hefði verið tekið að byggja hana upp í Borgarnesi en það hefði verið dýrt. Nú sagði Guðmundur að stöðin væri þó komin yfir verstu erfiðleikana vegna byggingarkostnaðarins, ekki síst vegna aukinnar til- trúar bænda á starfið og eins hefðu búnaðarsamböndin lagt fram fé til að greiða niður bygg- ingarskuldirnar. HBj. Hermanns Jónassonar eftir, sendi ég öllum sendinefndum á ráð- stefnunni í Genf 1958 doktorsrit- gerð mína. íslenska sendinefndin lét þá þær fréttir berast frá sér í símskeyti til landsins, að dokt- orsritgerðin um 50 sjómílur hefði spillt málstað íslands. Ofsóknirn- ar héldu sýnilega áfram, en ekki meira um það. Landhelgin var síðan færð út í 12 sjómílur í stað 16 eða 24, eins og Lúðvík Jósepsson þá sjávarút- vegsráðherra hefur sagt mér, að komið hefði þá til mála. Til dæmis vildi Þorvaldur Þórarinsson, þjóð- réttarfræðingur, að farið yrði út í 24 sjómílur. Þjóðréttarfræðingur- inn Hans Andersen o.fl. misvitrir menn fengu því hins vegar ráðið, að landhelgin var ekki færð út í nema 12 sjómílur. Þann 1. mars 1970 var gefið út nýtt verk eftir þjóðréttarfræðing- inn: Fiskveiðilandhelgi íslands. Greinargerð. Auðvitað var hún líka gefin út sem trúnaðarmál. Þar er gerð grein fyrir barátt- unni fyrir því, að 12 sjómílna fisk- veiðilandhelgi yrði gerð að al- þjóðalögum 1958. Auðvitað ekkert minnst á afstöðu Hermanns Jón- assonar. Þar segir á bls. 61: „Há- mark fiskveiðilögsögu, þar sem strandríki megi útiloka erlenda menn frá fiskveiðum, er nú talið 12 mílur (á auðvitað að vera sjómílur, leiðrétting mín). Einhliða útfærsla umfram þau takmörk — án sér- stakrar stoðar í milliríkjasamningi eða samþykkt — mundi ekki vera í samræmi við þjóðarétt.** Höfundi þessa dæmalausa fróð- leiks, þjóðréttarfræðingnum þótti sýnilega rétt að hnykkja á grein- argerð sinni, því á bls. 61 segir: „Kinhliða útfærsla fiskveiðitak- markana umfram 12 sjómflur mundi ekki vera í samræmi við alþjóða- lög.“ En hér er ekki allt sagt, því að í þessari dæmalausu greinargerð gætir svo furðulegs samsetnings varðandi landhelgi Islands, að slíks munu engin dæmi. Þannig gerði þjóðréttarfræðingurinn ráð fyrir því, að erlendum þjóðum yrði veitt heimild til þess að stunda fiskveiðar að vissu marki á land- grunni íslands að 12 sjómílna landhelginni í samræmi við afla- magn fyrri ára. f fáum orðum sagt, að komið yrði á kvótakerfi í þágu útlendinga á íslandsmiðum. Á bls. 45 í greinargerðinni segir: „Rætt hefur verið um að kvóti ís- lands yrði 60% og íslendingar gætu keppt við aðrar þjóðir um hin 40%.“ Ekki segir við hverja utanríkis- ráðuneyti íslands hafi rætt, vænt- anlega Breta. Hér var nánast um sölu réttinda íslensku þjóðarinnar að ræða. — Strandríkið, í þessu dæmi Island, skyldi beygja sig fyrir þeim, og viðurkenna, að þau ættu hér rétt til fiskveiða. — Seinni greinar- gerðin er með sama marki brennd og hin fyrri en síður birtanleg en hún, höfundarins vegna. Af vissum ástæðum komst ég að þessari fyrirhuguðu uppgjöf og háskalegu fyrirætlunum. Það var skuggalegt að þurfa að ganga með þetta trúnaðarmál á samviskunni án þess að mega vara þjóðina við. En mér varð þetta kunnugt haust- ið 1970. Ég beið óþreyjufullur ein- hvers tækifæris til þess að vara íslensku þjóðina við þeim háska, sem vofði yfir. Hin dæmalausa undansláttarræða Svo kom hin fræga undanslátt- arræða þjóðréttarfræðingsins og ambassadorsins í útvarpi 1. des. 1970, þar sem endurtekið var, að 12 sjómflna landhelgin væri það mesta, sem íslenska þjóðin gæti gert sér vonir um. Þá gat ég gert fyrir- spurnir í miðstjórn Alþýðuflokks- ins til utanríkisráðherra, Emils Jónssonar, um, hvort ekki yrði neitt frekar að gert en að búa að- eins að 12 sjómílum og hvort ráð- herrann vildi ekki taka upp bar- áttu fyrir 50 sjómílum. Siðlaus míIliríkjapólitík Þegar Emil Jónsson, utanríkis- ráðherra, gaf ekki skýr svör og taldi 50 sjómílna kröfuna „sið- lausa ævintýrapólitík", líkt og hann sagði í útvarpsumræðum nokkru síðar, var mælirinn fullur. Mér var ómögulegt að eiga lengur sam- leið með þeim, sem hvorki þorðu né treystu sér til að reka þýð- ingarmesta mál íslensku þjóðar- innar með hætti, sem mér þótti réttur. Sagði mig því úr Alþýðu- flokknum. Menn geta leitt getum að því, hvaðan sú skoðun ráðherr- ans var komin, sem líkti útfærslu landhelginnar við „siðlausa ævin- týrapólitík**. Það skyldi þó ekki hafa verið skoðun ráðunautsins, þjóðréttarfræðingsins og ambassadorsins. Þá voru liðin 28 ár frá því ég hafði sett fram kröfu til a.m.k. 5 sjóm. landhelgi við Parísarhá- skóla. Enginn hafði til þessa tekið undir þær kröfur opinberlega. 50 sjómílna landhelgi Nú gerðu Framsóknarflokkur- inn og Alþýðubandá'lagið 50 sjó- mílna landhelgi að kosningamáli og unnu í þeim kosningum. Þjóðin skildi nauðsyn þeirra aðgerða. Þar kom að sjávarútvegsráðherra nýrrar ríkisstjórnar, Lúðvík Jós- epsson, lét færa landhelgina út í 50 sjóm. Það var langsamlega þýð- ingarmesta og heilladrýgsta ákvörðunin í landhelgismálinu, fyrr og síðar. Nýtt þorskastríð hófst. Bretar og Vestur-Þjóðverjar kærðu út- færsluna til Alþjóðadómstólsins í Haag. Ríkisstjórn íslands lagði þá — því miður ekki — í að mæta fyrir Alþjóðadómstólnum og var það hörmulegt. Mun tilvist samn- ings þess, sem gerður hafði verið að tilhlutan Sjálfstæðisflokks og Alþýðuflokks í Osló 1961 hafa ráð- ið því. Ákvæði samnings þessa voru slík, að ef ekkert var að gert mátti túlka þau Bretum og V-Þjóðverjum meir í hag en efni stóðu til. Alþjóðadómstóllinn óvirtur Þessi ákvörðun að hundsa Al- þjóðadómstólinn er skuggi á ís- lensku þjóðinni, sem seint verður afmáður. Það er engum vafa undirorpið að hefðum við rekið landhelgismálið af festu og með rökum fyrir Alþjóðadómstólnum hefðum við unnið málið. Unnt er að færa fullgild rök fyrir því, en yrði of langt mál í blaðagrein. Sá sem taka átti af skarið, þjóðrétt- arfræðingurinn, brást skyldu sinni. Spyrja mætti: Til hvers berjast fyrir setningu alþjóðalaga, ef Al- þjóðadómstóllinn skyldi óvirtur? Með útfærslunni í 50 sjómílur voru erlendar þjóðir hraktar af miðunum umhverfis landið, það var því mikilvægasti áfanginn í landhelgismálinu. Seinna hlaut að koma að því, að landhelgin yrði færð út í 200 sjó- mílur, sem var eðlileg þróun; var það að frumkvæði nokkurra manna, sem báru þessa ósk þjóðr arinnar fram við forustumenn Sjálfstæðisflokksins, sem þá var í ríkisstjórn. Féll það í hlut Matthí- asar Bjarnasonar sjávarútvegs- málaráðherra að framfylgja því. Hins vegar er spurning, eins og mál hafa snúist, hvort sú víðátta sem almenn regla hafi verið betri en sérstaða okkar með 50 sjómíl- ur, en aðrar þá sem sagt með 12 sjóm. landhelgi. Við getum velt því endalaust fyrir okkur í hve marga áratugi þróun landhelgismálanna hefði stöðvast, ef stefna ambassa- dorsins og þjóðréttarfræðingsins og tiltekinna stjórnmálamanna um að 12 sjómílna landhelgi skyldi verða talin alþjóðalög, hefði orðið ofan á í Genf 1958, eins og þeir ambassadorinn og þjóðréttarfræð- ingurinn, utanríkisráðherrann o.fl. börðust fyrir þá. Tvö söguleg nei Islenska þjóðin stendur í þakk- arskuld við tvö söguleg nei og í báðum tilvikum var það gifta og innsæi Hermanns Jónassonar for- sætisráðherra, sem kom í veg fyrir glapræðið. Vafalaust er til bókun um þessa afstöðu í gerðabókum ríkisstjórn- arinnar. Hitt má líka vera, að Hermann Jónasson hafi neitað upp á sitt eindæmi. Sú afstaða olli á sínum tíma mikilli reiði örfárra, skammsýnna manna. Um hitt nei Hermanns er óþarfi að fjölyrða. Það er frægt langt út fyrir landsteina, en það var gagn- vart ágengni nasistastjórnar Hitl- ers. Það er hins vegar, eins og fyrr segir, líkast því sem þjóðréttar- fræðingurinn hafi verið einn að verki í því að færa landhelgina út, a.m.k. eins og samtalið birtist í blaðinu. Vafasöm meöferð staðreynda Ef til vill er það hugarfar skýr- ing á því, að í hinni fyrri leynilegu og óbirtanlegu greinargerð var að engu getið tilrauna manna eins og Péturs Ottesen, alþingismanns, til þess að fá landhelgina færða út. Landgrunnslögin frá 1948 voru ágæt á sinn hátt, en til lítils gagns, ef sjálf landhelgin yrði ekki færð út, en á þeirri hlið mála virt- ist höfundur þeirra hafa lítinn áhuga. Hins vegar virtist hann jafnan láta sér vel líka, að þeir sem börðust fyrir frekari útfærslu yrðu á óvæginn hátt hafðir fyrir rangri sök, í fáum orðum sagt, voru það lánaðar skrautfjaðrir, sem reynt var að skreyta ambassadorinn og þjóðréttarfræðinginn með í um- ræddum blaðaviðtölum. — Það er svo sem ekkí'hundrað í hættunni þótt menn skemmti sér við slíkt; en vafasama meðferð sögulegra staðreynda getur söguþjóð ekki látið viðgangast óátalið. Það er aftur á móti alvörumál.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.