Morgunblaðið - 18.02.1983, Blaðsíða 6

38
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 18. FEBRÚAR 1983
UNBLAÐSINS
672 krabbameín voru greind
á Lslandi á árinu 1981
Hér birtast svör viö fyrstu spurningunum sem bárust vegna hinnar
nýju lesendaþjónustu Mbl. í samvinnu viö Krabbameinsfélag Is-
lands og Hjartavernd. Eins og fram kom í frétt í Mbl. sl. sunnudag
er hægt aö líkja þessum sjúkdómum viö farsóttir, þar sem tvö af
hverjum þremur dauðsföllum má rekja annað hvort til krabba-
meins eöa hjarta- og æðasjúkdóma. Lesendur eru hvattir til aö
notfæra sér þessa þjónustu og spyrja um allt sem varðar þessa
sjúkdóma, en símatími er frá 11—12 alla virka daga, síminn 10100.
Aldur krabba-
meinssjúklínga
Er krabbamein sjúkdómur
gamals fólks?
Dr. G. Snorri Ingimarsson,
læknir, svarar:
Meöalaldur þeirra Islendinga
sem fá krabbamein er um 64 ár og
eru konurnar nokkru yngri en karl-
arnir.
Nokkur munur er á aldri viö
greiningu eftir því hvar meiniö er.
Karlmenn sem fá krabbamein í
blööruhálskirtil eru aö meðaltali 75
ára, konur sem fá brjóstakrabba-
mein eru um sextugt en meðalald-
ur þeirra sem fá leghálskrabba-
mein er 52 ár (sjá meöfylgjandi
töflu).
Hins vegar geta krabbamein
fundist í fólki á öllum aldri, þó þau
séu mun algengari hjá eldri en
yngri. Af þeim 672 krabþameinum
sem greind voru á árinu 1981 voru
aðeins 14 (2%) í fólki undir tvítugu,
54 (8%) á aldrinum frá tvítugu til
fertugs, 144 (21%) frá fertugu til
sextugs, 323 (48%) á aldrinum frá
sextugu til áttræðs og 137 krabba-
mein (20%) voru í fólki sem var
áttrætt eða eldra. Þetta er byggt á
uþþlýsingum úr Krabbameins-
skránni.
Lifrarbólga og
lifrarkrabbamein
Um síðustu helgi birtust fréttir
sem skilja mátti þannig að fundið
væri bóluefni gegn lifrarkrabba-
meini. Hvað er hæft í þessu og
hvaða þýðingu hefur þetta fyrir
íslendinga?
Sigurður Björnsson, sérfræð-
ingur í lyflækningum krabba-
meina, svarar:
Hér á landi er lifrarkrabbamein
sjaldgæft (innan viö tíu ný tilfelli á
ári), en meðal ýmissa þjóða í Afr-
íku og Asíu er þetta mjög algengt
krabbamein. Sýnt hefur veriö fram
á aö þeir sem hafa fengið vissa
tegund lifrarbólgu (Hepatitis B) eru
í meiri hættu en aðrir á að fá
krabbamein í lifur. Hins vegar er
ekki þar með sagt að sú veira sem
veldur þessari lifrarbólgu valdi
krabbameini.
í sjálfu sér er það merkilegt að
sérfræðinganefnd á vegum Al-
þjóöa heilbrigðisstofnunarinnar
telur mögulegt að bólusetja gegn
þessari lifrarbólgu, en það hefur
ekki mikil áhrif hér þar sem aðeins
örfáir greinast meö lifrarþólgu.
Hefur ekki farið
í krabbameinsskoóun
Kona, sem er 27 ára og býr í
Reykjavík, spyr hvers vegna hún
hafi aldrei fengið boð um að
mæta í skoðun hjá Krabbameins-
félaginu.
Dr. Kristján Sigurðsson, yfir-
læknir Leitarstöðvar Krabba-
meinsfélagsins, svarar:
Að því er stefnt að allar íslensk-
ar konur á aldrinum frá 25 ára til
69 ára fái bréf frá Leitarstöðinni á
tveggja til þriggja ára fresti þar
sem þeim er boðð að koma í leg-
hálsskoöun og brjóstaskoðun.
Utan Reykjavikur hefur tekist að
halda þessum tímamörkum nokk-
urn veginn. Vegna ófullnægjandi
aðstöðu í Leitarstöðinni við Suður-
götu í Reykjavík hefur því miöur
þurft að líða lengri tími en þrjú ár
milli innkallana. Úr þessu verður
hægt að bæta þegar starfsemi
Krabbameinsfélagsins flytur í nýtt
húsnæði að Reykjanesbraut 8, en
það verður sennilega í lok þessa
árs.
Undanfarna mánuöi hafa verið
send innköllunarbréf til þeirra
kvenna í Reykjavik og nágrenni
sem aldrei hafa komið í skoðun
eða ekki mætt síöustu fjögur árin.
Þessar konur eru hvattar til að
sinna kalli Leitarstöðvarinnar og
panta sér tíma í síma 21625. Þær
konur sem orðnar eru 25 ára og
hafa af einhverjum ástæðum ekki
fengiö bréf frá Leitarstöð Krabba-
meinsfélagsins eru einnig hvattar
til aö panta skoðun.
Sjaldgæft brjóstamein
Oft er talaö um krabbamein í
brjóstum kvenna, en finnst slíkt
mein einnig í brjostum karla?
Leitað var svara hjá Hrafni Tul-
inius, yfirlæknir Krabbameins-
skrárinnar:
Á árunum 1955—1981 ( 27 árum)
var greint brjóstakrabbamein hjá
11 körlum hér á landi og voru þeir
á aldrinum frá 55 til 84 ára.
Rúmlega 1400 konur voru
greindar með slíkt mein á sama
tímabili. Þetta er í samræmi við
reynsluna erlendis en þar er talið
að tíðnin hjá körlum sé um 1% af
tíöninni meðal kvenna.
Umbúðir utan um ost
„Mér hefur veriö sagt að þær
loftþéttu umbúðir sem eru utan
um osta séu krabbameinsvald-
andi. Er þetta rétt? Og þar sem
loftþéttar umbúðir eru utan um
mikinn hluta matvæla í dag, eru
þær hættulegar heilsu manns?“
Magnús Jóhannesson, dósent
í lyfjafræöi við Læknadeild Hl,
svarar:
„í því plasti sem m.a. er notað
utan um osta, eru sérstök mýk-
ingarefni sem hafa legið undir grun
um að vera krabbameinsvaldandi.
Fyrir u.þ.b. ári var haldin ráöstefna
í Bandaríkjurium þar sem um þessi
efni var fjallað sérstaklega. Ákveð-
ið var að taka þessi efni ekki af
markaðinum, þar sem ekki var
hægt að sýna fram á óyggjandi
skaðsemi þeirra. í gangi eru heil-
miklar athuganir á þessu máli og
þessi efni eru áhyggjuefni sérfræð-
inga. Islensk heilbrigðisyfirvöld
fylgjast náið með því sem fram
kemur í þessum athugunum, en
þær hafa aðallega farið fram á síð-
ustu tveim árum.“
Farsótt nútímans
Hvað veldur því aö hjarta og æða-
sjúkdómar sem áður fyrr voru
mjög fátíðir eru nú orðnir nánast
að farsótt?
Nikulás Sigfússon yfirlæknir
hjá Hjartavernd svarar:
„Til að svara þessari spurningu
hafa rannsóknir á stórum hópum
fólks reynst gagnlegar. Þær hafa
leitt í Ijós að fylgni er milli vissra
svonefndra áhættuþátta og hjarta-
og æðasjúkdóma, þ.e. ef áhættu-
þátturinn er til staðar eykur það
líkindi þess að hjarta- og æöasjúk-
dómur sé til staðar eða muni þró-
ast.
Eins og þekkingu er nú háttaö
er taliö að þrír áhættuþættir séu
mikilvægastir, þ.e. háþrýstingur
(hækkaður blóöþrýstingur), hækk-
uö blóðfita (kolesterol) og síg-
arettureykingar. Ýmsir aðrir
áhættuþættir virðast hafa minni
þýðingu, t.d. hreyfingarleysi,
streita, offita, o.fl.
Hóprannsókn Hjartaverndar,
sem staðið hefur síöan 1967, hefur
veitt okkur vitneskju um áhættu-
þætti meðal okkar íslendinga.
Helstu áhættuþættir okkar eru: há
blóöfita, hækkaöur blóöþrýstingur
og sígarettureykingar, en einnig
eru offita, skert sykurþol og lítil lík-
amleg áreynsla áberandi áhættu-
þættir.
Ýmsar rannsóknir benda til þess
að hafa megi áhrif á tíðni hjarta-
og æöasjúkdóma með því að beita
gagnráðstöfunum gegn hinum
ýmsu áhættuþáttum, t.d. lækka
blóöþrýsting með viðeigandi meö-
ferö, lækka blóðfitu meö breyting-
um á mataræöi, hætta reykingum
og auka líkamlega þjálfun.
Þaö er lítill vafi á því að með
markvissum aðgeröum mætti
verulega fækka þessum áhættu-
þáttum meöal fólks og þannig
draga úr tíðni hjarta- og æða-
sjúkdómanna."
Hvaðer Hjartavernd?
Hverskonar stofnun er Hjarta-
vernd, og hvaöa starfsemi fer þar
fram?
Stefán Júlíusson fram-
kvæmdastjóri hjá Hjarta-
vernd svarar:
„Hjartavernd er landssamtök
hjarta- og æðaverndarfélaga, og
hefur nú rekið rannsóknarstöö í
Lágmúla 9 í Reykjavík á annan tug
ára. Hlutverk stöðvarinnar er að
rannsaka fólk samkvæmt úrtaki úr
þjóöskrá, aðallega meö tilliti til
hjarta- og æðasjúkdóma. Fleiri
heilsufarsþættir eru þó teknir til at-
hugunar, t.d. sykursýki og gláka
svo eitthvað sé nefnt. Þegar rann-
sókninni var hleypt af stokkunum
árið 1967 var grundvöllur hennar
lagöur í samráði við Alþjóðaheil-
brigðisstofnunina. Rannsóknar-
stöð Hjartaverndar er ekki lækn-
ingastofnun, hún er rannsóknar-
og leitarstöð. Verði hins vegar ein-
Heimilishorn
Bergljót Ingólfsdóttir
Hún leikur Kristínu í Dallas
Mary Frances Crosby heitir unga
stúlkan, sem leikur Kristin systur
Sue Ellen Ewing í Dallas-þáttunum.
Hún hreppti þetta hlutverk tvltug
aö aldri og þótti meiri háttar sigur
fyrir lítt reynda leikkonu.
Glæsileg er hún unga stúlkan,
einkadóttir Bing Crosby og seinni
konu hans Kathryn.
Bing Crosby átti fjóra syni met
fyrri konu sinni, og tvo syni og
þessa eina dóttur með þeirri seinni
Albræður Mary eru Harry, sem er
einu ári eldri en hún, og reynir einn-
ig fyrir sér á leiksviðinu, og Natan,
sem er tveim árum yngri en hún,
hann er háskólanemi og mjög efni-
legur golfleikari.
Mary segir það aðallega hafa
komið í hlut móður þeirra að ala
upp börnin, Bing Crosby var orðinn
55 ára gamall þegar einkadóttirin
fæddist. Fjölskyldan bjó ( útborg
San Francisco, Hillsboro, vfðs fjarri
samkvæmislífi því, sem oft er sett í
samband við þekkta kvikmynda-
leikara og stjörnur.
Dóttirin segir, að eiginlega hafi
faðir sinn alls ekki vitað hvernig um-
gangast átti telpu, hafði af því enda
enga reynslu. Hún varð þvi eins og
ein af strákunum, lék sér eins og
þeir og var I veiðitúrum og á skytt-
eríi með föður sínum.
Þegar Mary Frances var 13 ára
gömul bauðst henni ársdvöl á
mannmörgu mexíkönsku heimili
sem skiptinemi. Móðir hennar var
þvl fylgjandi að hún færi, en faðir
hennar var því mótfallinn.
Fyrstu fjóra mánuðina I Mexlkó
svaraði faðir hennar hvorki bréfum
né símhringingum frá henni, en hún
hélt áfram að skrifa og segja hon-
um frá öllu því, sem á daga hennar
dreif.
En dag nokkurn hringdi Bing
Crosby til dóttur sinnar, og bað
hana um að gera það fyrir sig að
koma heim, hann ætti að ganga
undir erfiða skurðaðgerð. Hún varð
aö sjálfsögðu við bón föður síns.
Aðgerðin heppnaðist vel og Mary
gat haldið áfram skólagöngunni í
Mexikó. Eftir aö námstlmanum lauk
hélt Bing Crosby áfram að láta (
Ijósi vanþóknun slna á þessari árs-
dvöl dótturirinar i Mexikó, en jafn-
framt hafði hann gaman af að segja
hverjum sem heyra vildi, að dóttir
hans talaði mjög vel spænsku.
Mary hóf nám við háskóla, Uni-
versity of Texas I Austin, mjög ung
en gafst upp á náminu eftir nokkurn
tíma. Hún vildi verða leikkona og 17
ára að aldri hóf hún nám við Con-
servatory Theater i San Francisco,
ekki mjög langt frá því þar sem þau
bjuggu.
Námið hóf hún meö samþykki
foreldra sinna, en faðir hennar tók
fram, að ef hún ætlaði að verða
leikkona, yrði hún það án sinnar
hjálpar, hún yrði sjálf að koma sér á
framfæri.
Það var á meðan á þessum
námstima stóð, að Mar.y fór með
foreldrum sínum til New York og
þar kynntist hún ungum manni,
Barclay Lottimer, sem fékk það
hugboð að vel myndi fara á með
Mary og bróður slnum Eb, en sá
síðarnefndi var við nám í University
of California I Santa Cruz. Er
skemmst frá þvi að segja, að ungi
maðurinn kom því til leiðar að þau
næðu saman. Þegar Mary kom aft-
ur til Kaliforniu hringdi Eb Lottimer
og næstu tvær vikurnar töluðu þau
stanslaust saman (slma. Mary seg-
ir, að hún hafi orðið hrifin af honum
áður en hún sá hann, henni fannst
hann fyndinn og skynsamur og þau
töluðu um allt milli himins og jarðar.
Þau voru ekki sammála um alla
hluti, þau deildu og ræddu málin
fram og til baka.
Það var svo 14. janúar 1976 að
þau ákváðu að hittast miðja vegu
milli heimila sinna, þ.e. (miðja vegu)
milli Santa Cruz og San Francisco,
á ströndinni þar og höfðu þau bæði
með sér nesti. Þau komu nákvæm-
lega á sama tima á bílastæðið,
komu auga hvort á annað og urðu
ástfangin á stundinni, að sögn.
Nokkrum mánuðum seinna lang-
aði Mary til að kynna þennan unga
mann fyrir föður slnum og sagði við
hann: „Pabbi það kemur vinur til
hádegisverðar, hann er mér mjög
kær og ég vona aö þú takir honum
vel.“ Lýsing dótturinnar á hádegis-
verðarboðinu er á þessa leið:
„Pabbi kom niður, var kynntur fyrir
unga manninum og sagði: „Komdu
sæll,“ kveikti sföan á sjónvarpinu
og horfði á hornaboltaleik (base-
ball) allan matartfmann." „En,“
segir Mary Crosby, „ég sá að pabbi
gaf Eb gætur þegar borðbænin var
lesin og hann fylgdist með honum
þegar hann gerði krossmarkið."
Ungi maðurinn, Eb Lottimer, er
sonur hagfræðings ( Virginfu og er
sjálfur söngvari og tónskáld. Hann
segist ekki beint hafa verið hræddur
við Bing Crosby við fyrstu kynni,
segist skilja föðurinn að Ifta horn-