Morgunblaðið - 20.03.1983, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. MARZ 1983
Sovéska menningarhöllin í Varsjá, dýrðlegasta húsið í borginni að því er borgarhúar segja. Það er vegna þess, að úr turningum er hægt að sjá yfir alla Varsjá
án þess þó að reka augun í höllina.
„Ekki ölmusa — heldur
hjálp við fólk í nauðum“
Fylgst með matvælasendingu frá Hjálparstofnun íslensku kirkjunnar til Póllands
Eins og alkunna er hefur Hjálparstofnun íslensku kirkjunnar
lagt mikið af mörkum til hjálparstarfsins í Póllandi, sent
þangað mörg hundruð lestir af matvælum og aðrar nauðsynj-
ar, sem kirkjunnar menn í Póllandi, jafnt kaþólskir sem
mótmælendur, hafa síðan séð um að dreifa til þurfandi fólks.
Um síöustu mánaðamót var einni slíkri sendingu, 100 lestum
af ærkjöti, skipað upp úr Bæjarfossi í höfninni í Gdynia og
gafst þá tveimur fréttamönnum, frá Morgunblaðinu og út-
varpinu tækifæri til að slást í för með þeim Guðmundi Ein-
arssyni, framkvæmdastjóra Hjálparstofnunar, og Sigurjóni
Heiðarssyni, skrifstofustjóra, en þeir reyna jafnan að fylgjast
með því að matvælin komist í hendur réttra viðtakenda.
Það fylgir því ávallt nokkur eft-
irvænting að koma til ókunns
lands og það dró heldur ekki úr
henni, að þetta var í fyrsta sinn
sem ég hafði komist austur fyrir
járntjaldið svokallaða. Pólland
hefur auk þess mikla sérstöðu
vegna þeirra atburða, sem þar
hafa átt sér stað, vonanna, sem
bundnar voru við Samstöðu, her-
laganna og allt að því hungurs-
neyðar í landinu um nokkurt
skeið.
Segja má að ferðin til Póllands
hafi byrjað í Svíþjóð, bænum
Ystad á Eystrasaltsströndinni, en
þaðan sigldum við með pólskri
ferju yfir til Swinoujscie, eða
Swinemúnde, rétt við landamærin
að Austur-Þýskalandi. Siglingin
tekur átta stundir og var lagst að
árla morguns, laugardaginn 26.
febrúar. Tollskoðunin gekk greið-
ar fyrir sig en ég hafði sjálfur átt
von á, passarnir að vísu tvískoðað-
ir en að því búnu létu tollverðirnir
sér nægja að kíkja svona til mála-
mynda ofan í skottið á BMW-bíla-
leigubílnum, sem við höfðum tekið
á leigu í Kaupmannahöfn.
Þrúgandi grámóska
Ferðin til Gdynia eftir strönd
Eystrasaltsins tekur um fjóra til
fimm tíma og liggur leiðin að
mestu um landbúnaðarhéruð þar
sem skiptast á akrar og skógar-
reinar. Oðru hverju er ekið um lít-
il sveitaþorp en aðeins farið um
tvær borgir, Koszalin og Slupsk.
Það þarf ekki langt að fara i
Póllandi til að komast að raun um
að maður er ekki staddur { neinu
vestrænu velferðarríki og það,
sem vakti strax athygli mína, var,
að það var einhver þrúgandi
grámóska yfir öllu, bæjunum og
borgunum og landinu sjálfu. Und-
antekning var ef einhvers staðar
örlaði fyrir málningu og manna-
bústaðir og aðrar byggingar báru
vott um niðurníðslu og viðhalds-
leysi. Mengun er mikil og kannski
ekki að undra því að heita má að
landið sé allt kolakynt og hreinsi-
tæki munu vera allt að því óþekkt
fyrirbrigði. Verksmiðjustrompar
spúðu eimyrjunni óhreinsaðri út í
loftið og það leyndi sér ekki þegar
verið var að kynda upp f fjölbýl-
ishúsunum því að þá lagði kol-
svartan mökkinn yfir byggðina
allt um kring.
Hinn almáttugi dollari
Við komum til Gdynia síðdegis
og vistuðumst strax á einu helsta
hóteli í borginni, Grand Hotel,
sem er nokkuð mikil bygging í
Viktoríustíl. Það var áður víð-
frægt spilavíti en má nú muna
sinn fífil fegri.
Á pólskum hótelum og annars
staðar þar sem erlendra eða vest-
rænna gesta er von úir og grúir af
mönnum, sem vilja „skipta á pen-
ingurn", þ.e.a.s. kaupa dollara eða
annan erlendan gjaldeyri fyrir
pólsk zloty. í Póllandi er allsherj-
arvöruskortur en fyrir dollarann
er allt falt á svartamarkaðnum
eða dollarabúðunum svokölluðu.
Séra Zdzislaw Pawlik, formaður
fyrir kirkjuráði lútersku safnaðanna
í Póllandi. Á hans herðum hefur
fyrst og fremst hvílt að dreifa mat-
vælunum frí Hjálparstofnun kirkj-
unnar. Þessi mynd var tekin fyrir
tæpu ári, þegar séra Pawlik var
staddur hér á landi.
Opinber gengisskráning segir, að
86 zloty fáist fyrir einn dollara en
„harkararnir", sem við kölluðum
svo, nota þá tölu aðeins sem við-
miðun og margfalda hana með
fjórum eða fimm. Ekki létum við
þó fallast í þá freistni að skipta
við þessa menn enda höfðu þeir
Hjálparstofnunarmenn varað
okkur við. Það væri eins víst, að
yfirvöldin hefðu sína útsendara i
þessum hópi eins og alls staðar
annars staðar.
Dollarabúðirnar í austantjalds-
löndunum eru skrýtið fyrirbrigði.
Þær eru aðeins fyrir hina útvöldu,
þá, sem eiga dollara. Pólverjar eru
sjálfir orðnir vanir þessu fyrir-
komulagi en það lá við að mér
fyndist það niðurlægjandi fyrir
þeirra hönd að versla í þeim. í
raun eru þær ekkert nema opinber
viðurkenning á gjaldþrota þjóðfé-
lagskerfi.
Biðraðirnar byrja
klukkan fimm á
morgnana
Okkur gafst ekki mikill tími til
að skoða okkur um i Gdynia enda í
mörg horn að líta við að undirbúa
komu Bæjarfoss og hafa allt klárt
þegar þar að kæmi. Við fórum þó
aðeins um i miðborginni, á einni
helstu verslunargötunni, en þar
var heldur tómlegt um að litast og
flestar verslanir galtómar. Ég
innti leigubilstjórann, sem keyrði
okkur, eftir biðröðunum en hann
sagði, að það þýddi ekkert að vera
að leita að þeim um miðjan dag.
Konan sín færi ofan á hverjum
morgni klukkan fimm og fyrir
miðjan morgun væri allt uppurið.
Framtíðin er barnanna
og kannski vonin líka
Það vakti athygli mína, að þrátt
fyrir erfiðleikana virtist fólk al-
mennt vel klætt og einkanlega
börnin. Mér lék forvitni á að vita
hvernig á þessu stæði og vakti
máls á því við mann, sem ég ræddi
nokkuð við. Hann kvaðst hafa
skýringuna á reiðum höndum.
Hún væri sú, að Pólverjar væru
búnir að missa vonina, i bili að
minnsta kosti. Þeim væri sama
um allt, allt nema börnin. Þeirra
væri framtíðin og kannski vonin
líka. Þess vegna væri ekkert of
gott handa börnunum.
Þessi maður sagði mér nokkuð
frá launakjörum sínum. Hann
kvaðst hafa 6—7000 zloty í laun á
mánuði, sem eru 1500 islenskar
krónur ef miðað er við opinbert
gengi. Verðbólgan og dýrtiðin í
landinu gera það hins vegar að
verkum, að miklu raunhæfara er
að miða við gengi svartamar-
kaðsbraskaranna og deila í krón-
urnar með fjórum. Hann var ein-
hleypur og bjó hjá foreldrum sín-
um og sagðist ekki skilja í því
hvernig hann kæmist annars af.
Hann sagðist ekki einu sinni velta
því fyrir sér að stofna sitt eigið
heimili, 14—15 ára biðtími væri
eftir íbúð frá hinu opinbera og
mánaðarleiga fyrir örlitla kytru
væri um 5000 zloty, næstum öll
launin hans. Honum væru því all-
ar bjargir bannaðar. Hann gæti
ekkert farið og ekkert veitt sér.
Helsta skemmtunin væri að
hlusta á vestrænar útvarpsstöðv-
ar, t.d. BBC á pólsku, en engar
truflanir eru á þessum sendingum.
Kjötinu fylgt eftir
til Varsjár
Bæjarfoss kom til Gdynia á til-
settum tíma en kjötinu var þó ekki
skipað upp fyrr en um miðjan dag
daginn eftir.
Venjan hefur verið sú, að mót-
mælendakirkjurnar í Póllandi,
sem 6—7% þjóðarinnar teljast til,
hafa séð um að dreifa aðstoðinni
frá Hjálparstofnuninni en að
þessu sinni hafði verið ákveðið að
láta það í hendur kaþólsku kirkj-
unni. f Gdynia fengum við að vita,
að kjötið ætti að fara i þrjá staði,
til Varsjár, Poznan og Katowice,
og var þá ákveðið að fylgja eftir
sendingunni til höfuðborgarinnar.
Þangað Iögðum við af stað um
kl. tiu á miðvikudagsmorgni og
þóttumst hafa tímann vel fyrir
okkur því að þótt flutningabílarn-
ir hefðu a.m.k. tveggja tíma for-
skot á okkur þá átti eftir að skera
kjötskrokkana niður áður en þeim
yrði úthlutað. Ferðin suður til
Varsjár tók um sex klukkutíma
þótt vegalengdin sé ekki nema
eitthvað á fjórða hundrað km.
Þjóðbrautirnar pólsku eru nefni-
lega engar hraðbrautir, yfirleitt
bara ein akrein og miklar hraða-
takmarkanir, mest 90 km á klst. á
sumum spottunum, en annars 70
og 50 þar sem mestrar aðgæslu
þótti þörf.
Það tafði líka nokkuð, að pólska
lögreglan lá víða á fleti fyrir með
radarana sína, tilbúin að taka
hvern þann, sem dirfðist að aka
hraðar en lög leyfðu. Viðurlögin
við slikum brotum eru sektir, sem
menn greiða á staðnum, og vorum
við því vel birgir af zlotyum ef á
þyrfti að halda. Til þess kom hins
vegar ekki, þvi að pólskir öku-
menn hafa þann háttinn á, að þeg-
ar þeir eru komnir framhjá ein-
hverri lögreglugildrunni vara þeir
ökumenn, sem á móti koma, við
með því að blikka ljósunum.
Engin vettlingatök
við úthlutunina
Þegar við komum til Varsjár
komum við okkur fyrir á hóteli
sem Solec heitir og Sviar byggðu
og snerum okkur síðan að þvi að
forvitnast um kjötið. Þá kom í
ljós, að allt var um garð gengið.
Búið að sneiða niður skrokkana og
senda þá til þurfandi fólks í
kirkjusóknum f kringum Varsjá.
Þeim Hjálparstofnunarmönnum