Morgunblaðið - 28.09.1983, Síða 23

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 28. SEPTEMBER 1983
63
Reykjavík, sýndi nýja tegund af
humarflokkunarvél og stærðar-
flokkunarvél fyrir síld og annan
smáfisk, en þá vél hefur fyrirtæk-
ið framleitt og flutt út í allmörg
ár.
Traust var eina íslenska fyrir-
tækið sem auglýsti sig sérstaklega
sem verkfræðifyrirtæki er veitir
alhliða þjónustu við hönnun, smíði
og uppsetningu vinnslukerfa. Af
vélbúnaði sýndi fyrirtækið þvotta-
kör.
Tœknibúnadur sýndi olíueyðslu-
mæla ásamt fleiri rafeindatækj-
um sem fyrirtækið framieiðir fyr-
ir fiskiskip.
Örtölvutœkni sýndi einnig olíu-
eyðslumæla ásamt fleiri rafeinda-
tækjum sem fyrirtækið framleiðir
fyrir fiskiskip.
Eins og áður var minnst á,
sýndu fjögur íslensk fyrirtæki í
sérbás móttökukerfi fyrir frysti-
hús, þ.e. öll tæki sem þarf frá fisk-.
móttöku frá skipshlið að hausun-
arvél.
Vélsmiðjan Oddi, Akureyri,
sýndi kassakló sem notuð er til að
lyfta upp fiskkössum og kassalos-
ara, sérstakt tæki til að losa
fiskinn úr kössunum.
Klnttur hf. er framleiðandi ís-
skilju, sem skilur að ís og fisk,
eftir að fiskkassarnir hafa verið
tæmdir í kassalosunartækinu.
Ofnasmiðjan sýndi fiskkassa-
þvottavél sína sem tekur við tómu
kössunum sem fluttir eru með
færibandi frá kassalosaranum að
þvottavélinni sem skilar þeim
hreinum út á annað færiband.
Plasteinangrun frá Akureyri
framleiðir fiskkassa þá sem not-
aðir voru.
Þetta framtak fjögurra fyrr-
nefndra fyrirtækja markar tíma-
mót í sýningarþátttöku íslenskra
fyrirtækja í fiskiðnaðar- og sjáv-
arútvegssýningu erlendis. Hér
sýndu fleiri fyrirtæki sameigin-
lega heildarlausn. Verður það að
teljast spor í rétta átt, ef fyrir-
tækjunum tekst að vinna saman
og ná þeim árangri sem nauðsyn-
legur er til þess að slíkt samstarf
borgi sig. Um leið er rétt að benda
á að samstarí sem þetta er tví-
mælalaust forsenda þess að okkur
takist það sem menn hafa svo
lengi viljað sjá, öflugan útflutning
á tækjum og búnaði til sjávarút-
vegs og fiskvinnslu.
Vegna smæðar og skorts á
tæknilegum möguleikum í hönnun
og prófun heilla kerfa er slíkt
samstarf forsenda þess að við
náum fótfestu í útflutningi heilla
kerfa, en um leið má segja að for-
senda þess að við náum fótfestu í
útflutningi sé að við getum boðið
heildarlausnir, frá hönnun til upp-
setningar.
Vonandi verður áframhald á
samstarfi þessara fyrirtækja. Ef
þeim tekst að ná árangri, verður
þess eflaust ekki langt að bíða að
fleiri feti í fótspor þeirra.
Tæknilegar nýjungar
Óhætt er að fullyrða að á þess-
ari sýningu hafi mátt sjá, undir
einu þaki, allt það nýjasta í fiski-
leitar-, fiskveiða- og fiskvinnslu-
tækni. Það sem athygli manna
beindist þó sérstaklega að voru
þau svið þar sem tækniþróunin er
og hefur verið hröðust, svo sem
rafeindatæknin og þróun raf-
eindabúnaðar innan fjarskipta-
tækni, fiskileitartækni og í tengsl-
um við bætta nýtingu á orku. í því
sambandi má nefna olíueyðslu-
mæla, rafeindatæki til stjórnunar
togkraftá, skrokklagshönnun
skipa (lágmörkun viðnáms), raf-
eindavogir fyrir fiskvinnslu o.fl.
Orkusparnaðarhugsunin virtist
ráða ríkjum á flestum sviðum.
Auk nýjunga á sviði rafeinda-
búnaðar má nefna nýjungar í
vökvatækni, en síaukin áhersla
hefur verið lögð á vökvatæknina á
undanförnum árum, því með auk-
inni tæknivæðingu á þessu sviði
má bæta verulega nýtingu og af-
köst um borð í fiskiskipum. Einnig
má nefna í þessu sambandi aukna
notkun gerviefna í veiðarfærum,
svo sem köðlum og netum.
Arangur íslensku
fyrirtækjanna
Sé á heildina litið, virðist sem
íslensku fyrirtækin geti flest, ef
ekki 011, verið ánægð með þann
árangur sem þau náðu. Vörur
þeirra vöktu almennt mjög mikla
athygli og í samanburði við aðra
framleiðslu virtust flestar ís-
lensku vörurnar vera með því há-
þróaðasta sem sást. Yfirleitt virt-
ist verð v'era sæmilega samkeppn-
isfært og gæðin í samræmi við
kröfur markaðarins. Hins vegar
var augljóst að íslenskir framleið-
endur eiga ýmislegt ólært varð-
andi útlitshönnun, auglýsingar og
sölustarfsemi.
í heimi nútímans, þar sem
tækninni fleygir hraðar fram en
nokkru sinni fyrr og kröfur mark-
aðarins um hátæknivörur vaxa
stöðugt, er öflug markaðs- og sölu-
starfsemi ásamt stöðugri vöru-
þróun forsenda þess að varan selj-
ist. Háþróuð vara í dag getur verið
orðin úrelt á morgun. Líftími
hverrar vörutegundar styttist.
stöðugt, þannig að fyrirtækin sem
stundá ekki öfluga og stöðuga
vöruþróun eiga næsta litla mögu-
leika á að ná varanlegum árangri
og þeirri markaðshlutdeild sem er
forsenda þess að varan skili þeim
arði sem er nauðsynlegur til þess
að framleiðslan borgi sig.
Því er mikilvægt, ef við viljum
b.vggja upp öflugan útflutning á
tækjum og búnaði til sjávarútvegs
og fiskvinnslu, að styðja við þau
fyrirtæki sem sýnt hafa áræði og
vilja til að ráðast í markaðssetn-
ingu háþróaðra tæknivara fyrir
útgerð og fiskvinnslu á erlendum
mörkuðum. Allir, sem til þekkja,
vita að hér er um geysilega kostn-
aðarsamt verk að ræða, það þarf
mikla vinnu, fjármagn og þekk-
ingu til að komast inn á þennan
markað í dag. Fyrirtækin ráða
flest yfir nægu vinnuafli og hluta
þeirrar þekkingar sem er nauð-
synleg en í flestum tilfellum
skortir fjármagnið.
Einn mikilvægasti þátturinn
sem stjórnvöld gætu haft áhrif á,
væri að efla möguleika fyrirtækja
í þessum iðnaði til að taka
áhættulán fyrir vöruþróun og
markaðssetningu.
Ef við ætlum okkur að nýta þá
möguleika sem virðast vera að
skapast í útflutningi íslenskra
tækja og búnaðar til sjávarútvegs
og fiskvinnslu, er nauðsynlegt að
brugðist verði skjótt við og þess-
um fyrirtækjum veitt aukin að-
stoð í formi ráðgjafar og áhættu-
lána. Annars er hætt við að menn
reyni að markaðssetja vörur sem í
raun eru ekki fullhannaðar og
prófaðar eins og því miður hefur
gerst stað nokkrum sinnum á und-
anförnum árum. Afleiðingarnar
af slíku eru oftast miklir gallar,
tíðar bilanir, vélin skilar verki
sínu ekki á þann hátt sem til er
ætlast, lítil eða engin þjónusta,
markaðslegt vantraust, varan
hættir að seljast og vörur frá
sama landi hætta að seljast.
Með auknu eftirliti með útflutn-
ingi þessara vara, t.d. gæðaeftir-
liti sem vel mætti hugsa sér að
yrði í höndum Iðntæknistofnunar
íslands, mætti hindra að slíkur út-
flutningur ætti sér stað og að ein-
ungis yrði flutt út vara er upp-
fyllti nauðsynleg skilyrði.
Af þessu má sjá að það er að
ýmsu að hyggja, ef árangur á að
nást í útflutningi tækja og búnað-
ar til sjávarútvegs og fiskvinnslu.
Fyrirtækin hafa sýnt að þau eru
þess megnug að hanna og fram-
leiða vörur sem markaður er fyrir,
en þau skortir þekkingarlegt
aðhald, eftirlit og stóraukið
lánsfé, ef árangurinn á að verða
varanlegur.
Páll Kr. Pálsson er hagfræóingur
og deildarstjóri Tæknideildar Fé-
lags ísl. idnrekenda.
Móttökukerfi fyrir frystihús. Á myndinni má sjá kassalosarann, ísskiljuna og
kassaþvottavélina.
menn aukning á raforkuþörf til
annarra innanlandsnota er lítii þá
er afar erfitt að virkja stórt án
stóriðju og mjög erfitt að virkja
hagkvæmt án þess að virkja stórt.
Hagkvæmar virkjanir tengdar
hæfilega stórum orkufrekum iðn-
aði ætti jafnframt að geta tryggt
lágt orkuverð til almennings svo
og til iðnaðar sem ekki telst
orkufrekur. Óbeisluð orka skapar
ekki verðmæti en beizluð orka án
hagkvæms notanda veldur út-
gjöldum umfram tekjur og er þá
verr af stað farið en heima setið.
Hvar á að virkja?
Talið er að þeir virkjunarkostir
sem til umfjöllunar hafa verið á
undanförnum árum séu svipaðir
að því er hagkvæmni varðar.
Fram til þessa hefur mest verið
virkjað á Þjórsársvæðinu en
næsta virkjun mun rísa utan eld-
virkra svæða (Blanda). Þá eru
hugmyndir um stórvirkjun í
Fljótsdal og frekari virkjarnir á
Þjórsársvæði (Búrfell II). Þótt
nokkur ágreiningur kunni að vera
um tímasetningu einstakra virkj-
ana þá hygg ég að fyrir því sé
almennur vilji að dreifa þeim um
Iandið m.a. til að draga úr áhættu
vegna náttúruhamfara fyrir land-
ið í heild, jafna út áhrifum stað-
bundins veðurfars sem getur haft
alvarlegar afleiðingar ef virkjanir
eru allar staðsettar á sama veð-
urfarssvæði og til að miðla betur
álagi á dreifikerfi landsins hring-
inn um kring.
Hvar á að byggja stóriðju?
Á undanförnum árum hafa
starfað nefndir vegna staðarvals
orkufreks iðnaðar og meðalstórra
iðnvera.
Þótt þessar nefndir hafi nokkuð
verið gagnrýndar í fjölmiðlum þá
b.vgg ég að þær hafi i velflestum
málum skilað góðu verki. Þær
hafa einkum fjallað um tækni-
legar, hagrænar, umhverfislegar
og félagslegar forsendur staðar-
vals og verður að telja að nú liggi
víðast fyrir nokkuð greinargóðar
upplýsingar um þessa framan-
p-eindu þætti. Stjórnmálamenn-
irnir hafa því úr miklu að moða
fyrir ákvarðanir sínar. En þeir
þurfa líka að huga að öðrum þátt-
um s.s. jafnvægi í byggð landsins,
samræmingu við fyrirhugaðar
orkuframkvæmdir og að fleiri
stoðum verði rennt undir atvinn-
ulíf þjóðarinnar allrar. Ekki skal
hér dregið í efa að alþingi verði
starfi sínu vaxið þegar þar að
kemur.
Hvernig stóriöju á aö
byggja?
Allmargir valkostir hafa verið
bæði kannaðir og framkvæmdir.
Má hér nefna stóriðjuver til að
framleiða ál, kísiljárn, kísilmálm,
trjákvoðu og minni iðjuver til að
framleiða kísilgúr, steypustyrkt-
arjárn, steinull, sykur o.fl. Hér
þarf að taka til athugunar fjöl-
marga þætti s.s. markaðsmál, öfl-
un hráefna, stofnkostnað, mann-
afla, röð virkjana, áhættuþætti,
umhverfisþætti o.s.frv. Mestu
máli skiptir að litið verði á þessi
mál í nægilega víðu samhengi og
að alþjóð verði gerð grein fyrir öll-
um þáttum málanna í fjölmiðlum
á einföldu skiljanlegu máli.
Lokaorð
Með þessarri grein vil ég hvetja
til efnislegrar umræðu um orku-
frekan iðnað eða stóriðju. Þjóðin
hefur ekki efni á sundurþykkju í
jafn þýðingarmiklum málaflokki
og hér um ræðir.
Ég vil hvetja alla til að lesa
ágætar greinar manna úr öllum
stórnmálaflokkum um orkumál
með opnu hugarfari. Reyna að
skilja innihaldið frá umbúðunum
hverju sinni og láta til sín heyra á
mannamótum eða í fjölmiðlum
hvenær sem tilefni gefst.
Þingmenn og aðrir forsvars-
menn hafa ævinlega tekið þess
háttar skoðanaskiptum og aðhaldi
vel enda kjörnir og ráðnir fuli-
trúar þjóðarinnar allrar.
Reykjavík í september 1983.
Edgar Guðmundsson.
h'dgar Guðmundsson er rerk-
frredingur og einn af eigend-
um fyrirtækisins Máts hf. í
1‘orlákshöfn og rekur ásamt
Óla Jóhanni Asmundssyni,
arkitekt, fyrirtækiö Ráðgjöf
og hönnun sf. í Reykjarík.
Hann hefur rerið ráðgjafi
iðnaðarráðuneytisins á ýms-
um sriðum orkumála um ára-
bil.