Morgunblaðið - 15.11.1983, Blaðsíða 9

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 15. NÓVEMBER 1983
Góða,
Bókmenntír
Erlendur Jónsson
Nýverið kom út 21.—22. árgang-
ur Goðasteins sem þeir gefa út,
Jón R. Hjálmarsson og Þórður
Tómasson í Skógum. Saga ritsins
er orðin bæði mikil og merkileg.
Lengi komu tvö hefti á ári, síðan
eitt. Nú kemur ritið út annað
hvert ár. Sú þróun er skiljanleg.
Vandalaust er að safna efni í tvo
til þrjá árganga. Þegar frá líður
verður efnisöflun torsóttari:
fræðauppsprettan er naumast
óþrjótandi. Mun betra er að draga
saman segíin en t.d. að endur-
prenta ræður og erindi sem flutt
hafa verið við hátíðleg tækifæri
eins og stundum hefur tíðkast í
ritum af þessu tagi til að halda í
þeim lífinu. Goðasteinn heldur
ekki aðeins í horfinu með hliðsjón
af efnisgnótt og gæðum. Hann
sækir í sig veðrið.
Sunnlensk — en einkum þó
rangæsk fræði bera ritið upp sem
fyrr. Óþarft er að minna á hið
stórmerka starf sem Þórður Tóm-
asson hefur unnið með því að
koma á fót byggðasafninu í Skóg-
um og síðan að auka það og bæta
ár frá ári. Með því var ekki aðeins
unnið þarft verk fyrir sunnlensk
fræði heldur varð Skógasafnið og
uppbygging þess fyrirmynd ann-
arra byggðasafna víðsvegar um
landið. Goðasteinn hefur alltaf
verið nokkurs konar málgagn
byggðasafnsins, þar hefur Þórður
sagt frá söfnun sinni — og þá
vafalaust með hjálp ritsins komist
á sporið eftir merkilegum munum
og minjum og bjargað þeim frá
tortímingu með því að draga þá til
safnsins. í þetta Goðasteinshefti
ritar Þórður tvo þætti um safnið,
annars vegar skýrslu fyrir árið
1981, hins vegar þáttinn Skyggnst
um bekki í byggðasafni, en þátt
með því heiti hefur Þórður jafnan
ritað í Goðastein. Að þessu sinni
segir hann frá örlögum skrifaðra
bóka og blaða sem safninu hafa
áskotnast.
Ennfremur er hér þáttasyrpa
sem Þórður nefnir Hugsað á ári
aldraðra. Þar segir Þórður frá
kynnum sínum af gömlu fólki sem
hann nam af í bernsku og æsku.
Hann segist snemma hafa verið
nógu vel heima í mannfræði og
ættartölum til að »verða það sem
nefnt er ættfræðingur«. En hon-
um þótti sem það »væri að kasta
tímanum á glæ, önnur þýðingar-
meiri fræði kallaði mig til liðs við
gamla tíö
Jón R. Hjálmarsson
sig. Hvarvetna var gamalt fólk
með meiri eða minni fróðleik um
deyjandi þjóðmenningu og horfna
atvinnuh'ætti, hann var í meiri
hættu með að gleymast og týnast
en mannfræðibækur í skjalasöfn-
um landsins.*
Þórður lýsir með fáum orðum
því gamla fólki sem hann segir
frá. Hann skýrir einnig frá því •
hvað það kenndi honum. Það sagði
honum frá gengnum einstakling-
um og lífi horfinna kynslóða. Það
sagði honum sögur sem það hafði
sjálft numið af öðrum endur fyrir
löngu. Og þannig gat það rakið
frásögur af fólki og atburðum allt
aftur til sautjándu aldar. Slíkt
mundi nú þykja ótrúlegt! Þeir,
sem hafna hvers konar sagnfestu-
kenningu, ættu að lesa þætti Þórð-
ar.
Jón R. Hjálmarsson hefur skráð
viðtöl svo tugum ef ekki hundruð-
um skipta. Hér ritar hann þáttinn
Úr fórum Jóns Pálssonar. Jón R.
Hjálmarsson byggir þætti sína
gjarnan þannig upp að fyrst rekur
sögumaður stærstu drættina í
lífshlaupi sínu, en síðan er tekið
fyrir eitthvert sérstakt efni sem
sögumann varðar öðru fremur.
Jón Pálsson segir hér frá dulræn-
um fyrirbærum. Ekki gerir hann
ráð fyrir að orð sín falli hvarvetna
í frjóan jarðveg ... »segi maður
ungu fólki nú á dögum frá ein-
hverju slíku, þá trúir það einfald-
lega ekki og heldur bara að maður
sé að skrökva.«
Þá er hér þáttur eftir Jón R.
Hjálmarsson er hann nefnir Brot
úr sögu Borgundarhólms. Orðið
»hólmur« vekur ekki hugmyndir
um mikið land í vitund íslendinga.
Og líkast til vitum við álíka mikið
um Borgundarhólm og Skandínav-
ar um Island. »Það er fróðlegt að
Þórður Tómasson
kynnast því frjálslega og glaðværa
fólki, sem byggir þetta fagra
land,« segir Jón Hjálmarsson.
»Þetta er fólk með ríkulega
sjálfsvitund og þjóðarkennd og
jafnvel eigin tungu, sem er mjög
frábrugðin venjulegri dönsku.«
Meðal annarra þátta í Goða-
steini nefni ég Alþýðufræðslu á 19.
öld eftir Vigfús Bergsteinsson, at-
hyglisverða samantekt.
Margir hafa gerst Njáluskýr-
endur og hér bætist Sigurður
Björnsson, Kvískerjum, í þeirra
hóp með hugleiðingu sem hann
kallar Ók skarni á hóla. Sigurður
telur að kerlingarnar hafi ekki
verið að færa þær fréttir til Hlíð-
arenda að húsdýraáburður hafi
verið borinn á tún á Bergþórs-
hvoli, slíkt hefðu ekki þótt umtals-
verð tíðindi, þá fremur en nú,
heldur hafi þær átt við skarn það
sem til féll á kömrunum á bæ
Njáls, það skýri heift Skarphéðins
þegar hann hjó höfuð af Sig-
mundi.
Fleira er í þessum Goðasteini,
ljóð og laust mál. »Gefið út í Skóg-
um undir Eyjafjöllum,* stendur á
titilsíðu. Ekki munu þau orð
prentuð af fordildarsökum, heldur
mun ritið unnið þar að mestu
leyti, auk þess sem annar ritstjór-
inn á þar heima og hefur helgað
þeim stað mestallt ævistarf sitt.
Héraðaritin eru hvert með sín-
um hætti, mótuð af stund og stað,
en bera þó alltaf mestan svip
þeirra sem hafa af þeim mestan
veg og vanda. Goðasteinn hefur
alltaf verið í fremstu röð þeirra.
Og ekkert annað sambærilegt rit,
sem ég man eftir í andartakinu,
hefur verið svo mjög byggt upp af
heimafengnu efni. Þar hefur
Goðasteinn notið sinna vökulu út-
gefenda.
Grýlukertin loga
Bókmenntír
Jóhann Hjálmarsson
Gyrðir Elíasson:
SVARTHVÍT AXLABÖND
Guðbrandur Magnússon Forlag 1983.
Ég hygg að tvö smáljóð úr
Svarthvítum axlaböndum segi
meira um ljóðagerð Gyrðis Elías-
sonar en mörg orð. Fyrra ljóðið
nefnist rok:
rétt
einu sinni
steypist myrkrið
yfir hnöttinn
svartur fugl
að setjast
á egg sitt
þó skurnin sé brostin
Síðara ljóðið kallast hríð-
skjálfti:
grýlukertin
loga kalt
í ljósu skeggi
þaksins
dagurin enn
lagður upp
í heimsreisu
oggvuð
er aftur
kominn
með flösu
Ljóð Gyrðis Elíassonar eru öguð
og það er góðs viti. Hann dregur
upp smámyndir veðurfars og nátt-
úru, einnig lýsir hann hversdags-
lífi og degi verkalýðsins eða blátt
áfram því sem felst í ljóðaheiti
eins og bæjarbragur. Hann bregð-
ur á leik í prósaljóðaflokki: eptir
prédikun og lætur einsemd nú-
tímamannsins speglast í kaflanum
úr kvöldbók einstæðíngs. Honum
lýkir á hreinskilinni játningu:
„mér líður ekki vel.“ Það er sem-
sagt nokkuð um tómleika í þessum
ljóðum, en kaldhæðnislegt skop
ræður oft ferð og stundum tekst
höfundinum vel í fáum línum:
grátt hús
grátt hár
grátt líf
gráttu mig
ekki
(grámi)
Við bíðum og sjáum hvað setur.
Gyrðir Elíasson hefur með Svart-
hvítum axlaböndum sent frá sér
bók sem er meira en venjulegt
byrjandaverk.
Svarthvít axlabönd eru gefin út
af nýju forlagi Guðbrands Magn-
ússonar á Sauðárkróki. Frágangur
bókarinnar er mjög til fyrirmynd-
ar.
Tíu skápar á dag
koma skapinu í lag
Sagöi fyndnasti lagermaöurinn okkar í gær
þegar hann hamaöist viö aö bera stóra og litla
skápa í útkeyrslubílana.
Skápakynning okkar hefur fengiö góöar und-
irtektir og flestir oröiö undrandi á því feiknar
úrvali sem viö höfum af allskonar skápum.
Aðeins 20% út og rest á 6—8 mánuð-
um. 3ja ára ábyrgð.
HAGSYNN VELUR ÞAÐ BESTA
HÚS6A6NABÖLLIN
BÍLDSHÖFÐA 20-110 REYKJAVÍK 8 91-81199 og 81410
Rekum SMIÐSHOGGIÐ á byggingu
sjúkrastöðvar SÁÁ