Morgunblaðið - 25.11.1983, Qupperneq 14

14 MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 25. NÓVEMBER 1983
Kristmann við bókaskápinn, sem hefur að geyma eintak af öllum bókum hans á yfír 30 tungumálum.
hann um sameiginleg áhugamál.
Og þá fann ég að mér var orðið
ofaukið. Ég hvarf á brott með
minningarnar frá sameiginlegri
fortíð. Eftir varð Kristmann að
leik við smámeyjarnar tvær.
Draumurinn um ævintýrið að baki
dauða var víðs fjarri. Hin unga
framtíð var ein fyrir stafni.
En það eru ekki einungis börnin
tvö sem mega alla tíð vera þakklát
fyrir þetta ljúfa síðdegi samfund-
anna hinstu. Öll þau börn sem alla
tíð urðu á vegi Kristmanns munu
jafnan minnast þess að enginn var
þeim eftirlátari en hann. Ég hef
engan mann fyrirfundið sem naut
þess jafn innilega og Kristmann
að vera samvistum við börn.
Heimsóknir hans urðu þess vegna
ekki einungis fagnaðarefni hinum
fullorðnu. Þær urðu einnig hátíð
barnanna. Af þessum sökum þótti
öllum börnum gott að sækja hann
heim, munaður að fá tækifæri til
að hitta hann á förnum vegi.
Aðrir munu eflaust í dag minn-
ast þess frá ævi Kristmanns sem
einkum verður til þess að varð-
veita nafn hans á söguspjöldum.
En ég rifja þetta upp nú við leið-
arlok til þess að þeir sem síðar
eiga eftir að fjalla um hinn fjöl-
breytilega og sérstæða æviferil
Kristmanns Guðmundssonar eigi
einnig kost á vitneskju um þá eðl-
iskosti hans sem ollu því að hann
reyndist í senn ágætastur allra
góðra vina fjölmargra fullorðinna
og hugljúfasti leikbróðir þeirra
mörgu barna sem áttu með honum
samfylgd á langri vegferð.
Vegna alls þessa er nú gott að
mega minnast síðustu samfund-
anna við kæran vin þar sem hann
yljaði sér við glæður gamalla
minninga um góða vináttu og brá
svo um stund á leik með æskunni
daginn áður en á hann féll höfginn
þungi, forboði þess mikla ævintýrs
sem hann hlakkaði til að fá að
njóta.
Sigurður Magnússon
Þrem mánuðum áður en skáldið
andaðist, hringdi það í þann, sem
skrifar þessar línur.
Það var alltaf gott að heyra í
Kristmanni og alltaf gaman að
heimsækja hann. Fáir menn voru
betri heim'að sækja en hann.
í þessu síðasta símtali kvaðst
hann vilja vekja sérstaka athygli
á því, að nú væri risinn upp meðal
vor hörkufínn kvenrithöfundur.
„Ég hætta að biðja þig að fylgj-
ast vel með því,“ sagði Kristmann.
Honum var greinilega alvara í
huga. Hann nefndi nafn ungrar
konu — og það var eins og hann
hefðir fundið auðævi á eylandi,
þegar hann sagði frá handriti kon-
unnar, sem hann kvaðst hafa lesið
vandlega. Nafn kvenrithöfundar-
ins verður ekki kunngjört að sinni.
Þetta síðasta spjall við þennan
nafntogaða rithöfund, Kristmann,
skildi eitthvað óráðið eftir eins og
í rómantískri sögu, þar sem þetta
hversdagslega verður að víkja úr
vegi fyrir ævintýrinu. En slíkt var
einmitt lífsstíll Kristmanns eða
svo fékk maður á tilfinninguna frá
fyrstu kynnum, sem jaðraði við
vináttu, og mátti rekja allar götur
til vetrarins 1948—’49, þá er hann
skenkti greinarhöfundi eintak af
nýútkominni bók sinni, Kvöld í
Reykjavík, án þess að sá síðar-
nefndi hefði unnið hið minnsta til
þess annað en að sýna ungs manns
stærilæti við sér eldri og reyndari
mann.
Síðan var ekki hægt annað en að
láta sér vera á vissan hátt hlýtt til
Kristmanns.
Hann var mikill „raconteur"
eins og sagt er um þá rithöfunda,
sem kunna að segja sögur. Fáir
menn sögðu betur frá en hann.
Honum tókst að skapa blæ í sam-
ræðum um menn og málefni og
hann hafði frá mörgu að segja og
var óþrjótandi brunnur af fróð-
leik, hvort sem á góma bar blóma-
og trjátegundir; góðan mat;
sjarmerandi konur; kúltúrvínteg-
undir; dulspeki og yfirskilvitlegir
hlutir; myndlist eða þjóðarein-
kenni íslendinga fyrr og nú.
Hann var næmur á blæbrigði
lífsins og gaman að eiga hann að
góðkunningja, af því að hann
kunni að gefa og skapa stemmu
(stemningu), sem skapaði hátíð úr
einfaldleikanum. Og á áttræðis-
afmæli hans var hans minnzt af
undirskráðum í „stemmu" til hans
í Mbl. til þess að þakka honum
jákvæðar stundir á heimili hans
vestur í bæ við Tómasarhaga. Þá
var hann sóttur heim nokkrum
sinnum á nokkurra ára tímabili.
Og gaman er að rifja upp gamlárs-
kvöld, þegar flugeldum var skotið
upp frá svölum skáldsins og blys
tendruð og kínverjar sprengdir
fyrir þrjú börn undirskráðs. Og þá
munaði ekki nema hársbreidd, að
níunda konan hans stæði í ljósum
logum vegna neistaflugs í nælon-
kjól hennar, vegna þess að allt í
einu blés hann skarpt frá Faxa-
flóa. Allt fór vel. Guð almáttugur
eða kannski voru það bara vest-
firzkir galdrar sem björguðu frá
slysi — því fór nú betur.
Síðast var Kristmann á Hrafn-
istu í Hafnarfirði og þar naut
hann ævikvöldsins eftir veðra-
brigði lífsins. Hann stóð sig eins
og hetja og hélt sinni reisn til hins
síðasta. Sjálfur lifði hann margar
sögur og rómana í eigin lífi. Og
honum tókst alltaf að lifa tilbreyt-
ingarsömu lífi — jafnvel í Hvera-
gerði — hann sjálfur heimsborg-
arinn bjó þar herrans mörg ár.
Kristmann vann stórsigra í
Noregi — „sló í gegn“ meðal þjóð-
ar, sem hlaut að vera á háu kröfu-
stigi í bókmenntum í landi, sem
hafði alið af sér „stóra" eins og
Ibsen, Björnstene Björnsson, Kiel-
land og þá ekki sízt Hamsun, sem
var sennilega stærstur allra, en
umdeildastur.
Kristmann fór ungur út í lífið
og hann kom ungur til Noregs með
eitt veganesti: trúna á það, að
hann gæti haslað sér völl sem
skáld og rithöfundur á norska
tungu. Og þetta tókst honum.
Hann lærði norskuna eins og
mál hjartans og skrifaði norskuna
svo vel, að bókmenntarýnar töluðu
um, að hann næði sumstaðar í lýr-
ískum köflum álíka góðum st'"l og
Hamsun.
Hann fékk tilfinningu fyrir
norsku orðfæri eins og næmur
tónlistarmaður lærir tónmennt í
alströngustu músíkakademíum.
Gervi-bókmenntagagnrýnendur
og snobbar hafa ekki látið Krist-
mann njóta sannmælis, og voru
margir bókmenntamenn honum
andvígir, þegar hann fluttist til
íslands 1939 og réð þar um öfga-
full þröngsýni. Og þó voru ekki
allir undir þessa sök seldir. Sverr-
ir Kristjánsson heitinn sagði, að
því væri ekki að neita, að Krist-
mann hefði talent.
í Noregi naut Kristmann sál-
rænnar næringar sem rithöfund-
ur. Ef til vill var það viss fórn
fyrir hann að koma heim — fórn
fyrir hann sem höfund. Hann hef-
ur ef til vill misst eitthvað við það.
í Noregi fékk hann hljómgrunn og
þar hafði hann plægt upp jarðveg
til að yrkja sinn garð í bók-
menntalegum skilningi.
Það var gott að hafa kynnzt
Kristmanni. Hann var fyrirmynd
að seiglu og hetjulund.
Hann skenkti undirskráðum
síðustu ljóðabók sína Haustljóð,
sem gefin var út í tölusettum ein-
tökum í tilefni af áttræðisafmæli
hans í hitt-eð-fyrra.
Það hittist svo á að hann valdi
eintak númer þrettán — sem
ævinlega hefur verið happatala
greinarhöfundar.
Það var eins og Kristmann hefði
vitað slíkt, því að hann kímdi á
sinn hátt.