Morgunblaðið - 14.12.1983, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 14. DESEMBER 1983
35
styrjöld fyrir mannleg mistök sé
raunverulegur möguleiki, því að
úr næstu heimsstyrjöld verður
ekki aftur snúið.
Það er nokkur huggun í þeirri
skoðun Michael Howards, að
styrjöld fyrir slysni sé óþekkt
fyrirbæri. Til allra styrjalda sé
stofnað af yfirlögðu ráði, en að
vísu hafi gangur þeirra og niður-
stöður í rúmlega helmingi tilvika
orðið aðrar en upphafsmennirnir
væntu. Tilfinningasemi og óraun-
sæi séu sjaldgæfar styrjaldaror-
sakir, þróuð samfélög meti áhrif
viðburða á framtíðina t.d. hvort
þeir geti komið af stað skriðu, sem
svipti þau vinum og áhrifum og
skilji ekki eftir einangruð í heimi
þar sem óvinir ráða lögum og lof-
um. Að mati Howards hafa flestar
styrjaidir undanfarin 200 ár verið
háðar vegna þess að menn hafi
reynt að meta aðstæður af skyn-
semi, en ekki vegna þess að þeir
séu í eðli sinu árásargjarnir eins
og líffræðingar hafa stundum
haldið fram. Menn hafa séð fyrir
hættur og brugðist við þeim eins
og Spartverjar. Flestum Þjóðverj-
um 1914 og nærri öllum Bretum
1939 þótti réttlætanlegt að fara í
stríð til þess að viðhalda valda-
jafnvæginu áður en þeir yrðu ein-
angraðir í fjandsamlegum heimi.
Urslit beggja heimsstyrjalda
komu á óvart. Það voru ekki Bret-
ar og Frakkar, sem náðu forræði í
Evrópu að lokinni síðari heims-
styrjöldinni. Veldi Sovétríkjanna
teygði sig yfir landflæmið frá
Vladivostok til Elbu og í augum
Sovétmanna að minnsta kosti réðu
Bandaríkjamenn öðrum heims-
hlutum. Vestur-Evrópumenn hafa
sætt sig við forræði Bandaríkj-
anna, þótt það mun fýsilegra en
forræði hins risaveldisins.
Það er ef til vill gæfa heimsins á
kjarnorkuöld, að bæði risaveldin
hafa yfir miklu landsvæði og auð-
lindum að ráða, eru það sem kall-
að hefur verið södd stórveldi. Þó
er alltaf sú hætta fyrir hendi, að
annað þeirra óttist einangrun
vegna röskunar valdajafnvægis-
ins. Ef sagnfræðingar lifa af
kjarnorkustyrjöld, er hugsanlegt
að þeir skrifi eftir þúsund ár eins
og Þúkidítes gerði fyrir Krist, að
ótti Bandaríkjanna við vaxandi
veldi Sovétríkjanna hafi gert
styrjöld óumflýjanlega.
En tímarnir hafa breyst og i
stað þess að styrjaldir séu taldar
eðlileg og jafnvel æskileg leið til
þess að jafna deilur og ná stjórn-
málalegum árangri, er sú skoðun
æ útbreiddari, að þær séu óverj-
andi. Meðan allir eru ekki sam-
mála er hætta á að þjóðfélögin,
sem sætta sig við ófrið til lausnar
stjórnmáladeilum, nái yfirráðum
og þurfi ekki einu sinni að berjast
til þess.
Eðli valdsins hefur einnig
breyst. Fram á 17. öld var veldi
ríkis mælt í landstærð, auðlindum
og mannfjölda. Með iðnbylting-
unni bættist auðveld nýting auð-
linda í dæmið og í upphafi aldar-
innar var hernaðarmáttur mæld-
ur í fjölda hermanna og hve hratt
járnbrautakerfið gat borið þá til
vígvallanna. í upphafi fyrri
heimsstyrjaldar hafði enn einn
nýr þáttur bæst við, tæknilegar
nýjungar í vopnabúnaði, og frá
þeim tíma hefur kapphlaupið ekki
verið um fjölda hermanna heldur
háþróaðri og áhrifameiri vopn.
Þetta er vígbúnaðarkapphlaup
nútímans, en vígbúnaðarkapp-
hiaup veldur ekki styrjöld. Eins og
fyrr á öldum eiga orsakirnar ræt-
ur í mati stjórnmálamanna á út-
þenslu óvinaríkja og ótta við að
valdajafnvægið raskist um of
þeim í óhag. Hugsanlegt dæmi um
slíkt í nútímanum væru stórfelldir
áróðurssigrar Sovétríkjanna í
Mið- og Suður-Ameríku. Að lík-
indum stafar þó meiri hætta af
því að smærri ríki með óstöðugra
stjórnarfar freistist til að hug-
leiða takmarkaða kjarnorkustyrj-
öld gegn fjandsamlegum ná-
granna, t.d. Indland gegn Pakist-
an, ísrael gegn arabaríkjum.
Fram á kjarnorkuöld lögðu
menn út í styrjöld i vissu um
hagnað, en risaveldunum er ljóst,
að kjarnorkustyrjöld fylgir ger-
eyðing stórra hluta eigin lands-
væða og hugsanleg tortíming alls
lífs á jörðunni. Manndráp hafa
löngum verið talin réttlætanleg til
þess að útkljá deilur milli ríkja og
eru það sums staðar enn, en sjálfs-
morð hefur aldrei þótt vænleg að-
ferð. Michael Howard bendir á
þetta og telur erfitt að fullyrða, að
eyðilegging kjarnorkuvopna sé
æskileg ein sér, því að ekkert, sem
auðveldi stjórnmálamönnum að
sjá hagnaðarvon í styrjöld, sé
vænlegt til að tryggja varanlegan
frið. Það eina sem tryggt getur
slíkan frið er samkomulag allra
manna um að styrjaldir séu óverj-
andi.
Af áhugaverðu lesefni um þetta
efni má benda á: Howard, Micha-
el, The Causes of Wars, (London
1983). Taylor, A.J.P., The Origins
of the Second World War, (London
1963).
Sólrún Jensdóttir er sagníræðingur
og starfar nú sem aðstoóarmaður
menntamálaráðherra.
Fullt var út úr dyrum og jólatréð sem sjá má ef vel er að gáð hvarf í
mannþröngina.
allra tíma í flutningi Pólífónkórsins,
Hamrahlíöarkórsins, hljómsveitar og einsöngvara.
M ATTHEUSAR - PASSÍA
ArMÆUSÚTQÁf'A PÓLÝrÓFWÓKlMM 25 ÁK
um 320 flytjendur á 4 LP-hljómplötum
Stórviðburður í íslenzkri menningu, safngripur og
valin gjöf handa öllum sem unna fagurri tónlist.
Munið einnig eldri hljóðritanir Pólýfónkórsins, frœgra ein-
söngvara og hljómsveitar undir stjórn Ingólfs Guðbrandssonar,
sem senn verða ófáanlegar:
Frábœr tónverk í vönduðum flutningi fyrir gjafverð til góðra
gjafa. Enginn, sem fylgist með islenzkri tónlist lœtur þessar
plötur vanta i safn sitt.
Polyfonkorinn
FÆST f HLJÓMPLÖTUVERSLUNUM OG
FERÐASKRIFSTOFUNNI ÚTSÝN