Morgunblaðið - 14.12.1983, Blaðsíða 6

38 MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 14. DESEMBER 1983
Barnsfæðing
- eftir Huldu
Jensdóttur
í september mánuði sl. kom
grein í Morgunblaðinu, með yfir-
skriftinni „Fæðing án sársauka
hilling eða veruleiki". Varla hafði
ég opnað augun þann dag, er sím-
inn tók að hringja vegna nefndrar
greinar. Meðal þeirra sem hringdu
var greinarhöfundur sjálfur.
Hann sagði mér tilurð greinarinn-
ar og tilgang, sem væri sá að koma
af stað umræðu um málið.
Þótt nokkuð sé um liðið, sting ég
nú niður penna vegna óska grein-
arhöfundar og annarra þar um.
Þykir mér þá fyrst rétt og skylt
að leiðrétta það sem leiðrétta þarf
og um leið gera efninu, sem hér
um ræðir, nokkur skil, þar sem ég
styð að sjálfsögðu alla þá umræðu
sem getur orðið hvatning til dáða
mæðrum — foreldrum og börnum
þeirra til heilla.
í fyrrnefndri grein stendur: til-
vitnun 1) „Hvernig er það hægt að
engin íslensk ljósmóðir hefur tek-
ið sér fyrir hendur að vinna að
fræðsiu í þessum efnum."
Hið rétta er að heill hópur ís-
lenskra ljósmæðra og annarra
heilbrigðisstétta vinnur nú aö
þessum málum. Seinni hluta árs
1953 hófst fyrsta fræðslunám-
skeiðið á íslandi fyrir verðandi
mæður og þegar í byrjun árs 1954
komu feðurnir með. Námskeiðin
blaðinu 11. nóv. sl., eftir frú Krist-
ínu Tómasdóttur yfirljósmóður,
hafa verið til fræðslurit á íslandi
að einhverju marki allt frá árinu
1940 og fjöldi ágætra bóka verið
þýddur eins og kom fram í grein
Kristínar, auk þess hefur komið
fjöldi greina um efnið í blöð og
tímarit og mörg fræðsluerindi
verið flutt á fundum og í félaga-
samtökum, í ríkisútvarp og sjón-
varp svo eitthvað sé nefnt. — En
fúslega skal það viðurkennt að
meiri hraði hefði mátt vera í
framkvæmd og fleiri mátt taka
þátt í starfinu frá upphafi og
opinberir aðilar sýna því meiri
áhuga, — en flest sem er nýtt á
erfitt uppdráttar og er jafnvel for-
dæmt.
Tilvitnun 2) „Hingað til hefur
franska aðferðin eingöngu verið
notuð á Fæðingarheimili Reykja-
víkur og jafnvel þar bara eftir sér-
óskum hverrar konu.“ — Fæð-
ingarheimili Reykjavíkur hóf
starfsemi sína í ágúst 1960. Stefn-
an þar frá upphafi hefur ávallt
verið sú að stuðla að sem mann-
eskjulegastri og eðlilegastri fæð-
ingu í þægilegu, rólegu og öruggu
umhverfi. Þar af leiðir, að bæði
hin svokallaða „psykoprofilakt-
iska“ fæðingaraðferð og „franska
fæðingaraðferðin" hafa verið í há-
vegum hafðar þar og allar konur
hvattar til að fæða samkvæmt því
og svo er enn. — Það er þó ekki
Hulda Jensdóttir
„ÖII börn sem fæðast
eiga kröfu á að á móti
þeim sé tekið í andrúms-
lofti hlýju, friðar og
mannkærleika, að kær-
leikshendur og kærleiks-
faðmur standi þeim opinn,
að snerting og kærleiks-
atlot verði eign þeirra
allra.“
byggja um hugsun, þ.e. þekking,
að vita, kunna til verka, takast
rétt á við fæðingarhríðimar og
fæðinguna sjálfa. Á seinni árum
hefur hugtakið gjarnan fengið
breiðari merkingu, svo sem sál-
gæsla í fæðingu, lausn frá ótta, að
vinna gegn sársauka, öndunar-
tækni o.s.frv. Á námskeiðunu er
því iögð áhersla á almenna
fræðslu um meðgöngu og fæðingu,
kennslu í slökun, líkamsæfingum
og öndun. Slíkur undirbúningur
ætti því að vera sjálfsagður þáttur
í góðri fæðingarhjálp. Þessi þáttur
er í raun runninn undan rifjum
Pavlovs hins rússneska og nem-
anda hans, sem þegar árið 1927,
benti á, að eitthvað, sem í sjálfu
sér er mjög ánægjulegt og til mik-
illar gleði, getur fengið á sig allt
aðra mynd, ef það kemur fram í
fylgd með einhverju, sem orsakar
hræðslu eða er í tengslum við
eitthvað, sem orsakar óþægindi.
Hann rannsakaði m.a. meðfædd
og áunnin viðbrögð, skilorðsbund-
in viðbrögð, hvernig hægt er að
breyta sársaukaboði og fá það til
að missa sársaukaeðli sitt og á
hinn bóginn, hvernig hægt er að
framkalla sársauka, sem ekki er
til staðar og engin raunveruleg
ástæða fyrir.
Á læknaráðstefnu í Leningrad
ári 1951 kynntu þrír ungir læknar
niðurstöður sínar í sambandi við
hina svokölluðu „psykoprofilakt-
isku“ fæðingaraðferð, sem þeir
Um 1952 barst rússneska kenn-
ingin, sem ég nefndi hér að fram-
an, til Frakklands með franska
lækninum dr. Fr. Lamage, sem
hafði verið á ráðstefnunni í Len-
ingrad. í fyrstu fannst honum
þetta allt mesta fjarstæða, en
hugsunin um þessa hluti lét hann
ekki í friði, sem varð svo til þess,
að hann sneri aftur til Rússlands
til frekari kynna, og helgaði síðan
krafta sína þessari nýjung,
frönskum konum til heilla. Frá
Frakklandi barst svo kenningin
nokkuð fljótt víða um lönd, m.a. til
íslands eins og fyrr segir. Þessir
tveir menn, sem verða að teljast
brautryðjendur í þessu stórmerka
máli, vissu hvorugur um hinn, en
voru eigi að síður á sömu leið og
skildi Iítið á milli, nema ef vera
skyldi, að annar lagði höfuð-
áherslu á fræðsluna til að útiloka
óttann, sem væri versti óvinur
eðlilegrar fæðingar. Hinn lagði
megináherslu á, að læra að fæða
til að útiloka sársauka, en þetta
tvennt er óaðskiljanlegt. Því sárs-
aukalaus fæðing er útilokuð, ef
ótti er fyrir hendi, en möguleg, ef
óttanum er útrýmt, þótt ýmsir og
margvíslegir þættir komi að
sjálfsögðu við sögu.
Fræðsla II
Síðarnefndi þátturinn, „franska
fæðingin", kom ekki til sögunnar
fyrir alvöru fyrr en árið 1974.
Franskur læknir skrifaði bók. Var
ómyrkur í máli um þau mistök
sem honum fannst viðhöfð í með-
höndlun og umfjöllun hins ný-
fædda barns. Nú sem fyrr voru
aðrir, víða um lönd, einnig að
vakna til meðvitundar um hið
sama, þótt á því leiki enginn vafi
að dr. Fredric Leuboyer ýtti úr vör
svo um munaði. Hann kom róti á
voru þá þegar vel sótt og eru það
enn. Án þess að segja of mikið eru
það því staðreyndir, að ísland var
meðal þeirra landa, sem fyrst all-
ra buðu slík fræðslunámskeið. Að
sjálfsögðu vcrður því ekki neitað,
að landsbyggðin hefur í þessu, sem
og ýmsu öðru, orðið seinni til að fá
þessa nauðsynlegu þjónustu, en
upp á síðkastið hefur orðið breyt-
ing á og trú mín er sú, að innan
tíðar muni ungt og duglegt fólk
sjá vel um sína í öllum byggðum
þessa lands og bið ég þeim braut-
argengis í hvívetna. — Eins og
kom fram í ágætri grein í Morgun-
þar með sagt, eins og fyrr segir, að
leiðin hafi ávallt verið greið. Ljón
hafa verið í veginum, sem ekki
hafa verið í stakk búin til að skilja
þessa eðlilegu og sjálfsögðu fram-
vindu, sem öll stefnir í þá veru að
stuðla að meiri hamingju móður,
foreldra og barns. Að stuðla að
meira jafnvægi og vellíðan, að
stuðla að meiri tengslum, meira
öryggi, — allt af hinu góða —
þáttur í þeirri viðleitni að stuðla
að fegurra og innihaldsríkara
mannlífi og því, að fæðingin sjálf
verði það lífsundur, sem henni er
ætlað að vera.
Fræðsla I
Þegar talað er um „psykoprofil-
aktisku" fæðingaraðferðina ann-
ars vegar, er átt við það sem við
gjarnan köllum foreldrafræðsla.
Hins vegar hin svokallaða
„franska fæðing", en þá er átt við
þann þátt, sem að barninu sjálfu
snýr, þ.e. hvernig staðið er að
hingaðkomu barnsins, barnsins
vegna.
Fyrrnefndi þátturinn, hugtakið
„psykoprofilaxis" hefur fengið
fastan sess í sambandi við barns-
fæðingar og stendur fyrir að fyrir-
höfðu gert tilraunir með frá árinu
1949.
Kenningar þeirra voru þegar
viðurkenndar af rússnesku stjórn-
inni, konum i hag. Á sama tíma
var hljóðlátur maður að vinna að
sömu hugðarefnum suður á Bret-
landi. Hann skrifaði fyrst um efn-
ið í formála að bókinni „Antenatal
and postnatal care“. Það mun hafa
verið árið 1936. Eftir 1940 rak
hver bókin aðra eftir hann. Dr.
G.D. Read, en svo hét maðurinn,
gafst ekki upp þótt á móti blésu
kaldir vindar frá breskum konum
og starfsbræðrum.
hugi flestra, ef ekki allra, sem
kynntust kenningum hans, bæði
lærða og leikra. Sitt sýndist hverj-
um eins og ávallt, háar öldur risu,
en lognið eftir storminn kom til-
tölulega fljótt og trú mín er sú að
fáir séu þeir, sem enn eru að berj-
ast gegn þessari eðlilegu og sjálf-
sögðu framvindu mála.
Nýfædda barnið er næmt og við-
kvæmt, segir Leuboyer. Hann for-
dæmir harkalega meðferð, for-
dæmir sterku Ijósin, hávaðann, óró-
leikann, spennuna, kuldann. Móðir-
in á fá barnið sitt upp á kvið sinn
strax og það fæðist, ef allt er með