Morgunblaðið - 11.01.1984, Blaðsíða 14

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 11. JANÚAR 1984
Hin banvæna nautn
eftir dr. Jón Óttar
Ragnarsson
Tvö algengustu nautnalyf Is-
lendinga um aldir hafa verið
áfengi og tóbak.
Um áfengi var fjallað í fímm
greinum (29. okt., 2. og 9. nóv. og
14. og 21. des.) og þrem pistlum í
ritdeilu við Halldór Kristjánsson
(H.Kr.) í Velvakanda (síðast. 14.
des.).
Um áfengismálin verður fjallað
nánar í lokagreinum þessa
flokks um heilsufar og lífshætti á
íslandi. Verður þá m.a. rætt
frekar um starfsemi
Áfengisvarnaráðs.
Um tóbak var fjallað í síðustu
grein og þá fyrst og fremst um
þá hættu sem það veldur. Er rétt
að rifja í örfáum orðum upp í
hverju þessi hætta er fólgin.
Áhættan!
Þriðji hver reykingamaður lætur
lífíð fyrir nautn sína. Jafngildir
það því að leika rússneska rúllettu
með eigið líf með tveim skothylkj-
um í sex hólfum.
Það er óhugnanleg staðreynd
að nú þegar lætur nærri að einn
fslendingur láti lífíð úr lungna-
krabbameini í hverri viku árið um
kring, og fer sú tala hækkandi.
Þar við bætast áhrif reykinga
á aðra sjúkdóma. Lætur nærri
að reykingar verði nú að minnsta
kosti fjórum íslendingum að ald-
urtila í viku hverri og fer sú tala
hækkandi!
Þetta samsvarar því — hvorki
meira né minna en — að einn
sjöundi til einn áttundi (12—15%)
af dánartíðninni í heild eigi rætur
að rekja til tóbaksreykinga íslend-
inga!
Ávinningurinn!
En hvaö er það sem reykinga-
maðurinn fær fyrir sinn snúð?
Áhrif sem ýmist eru örvandi eða
róandi en ávallt svo dauf að kall-
ast má gott ef fímmta hver sígar-
etta hefur marktæk áhrif.
En hvers vegna heldur fólk þá
áfram að reykja? Af þeirri ein-
földu ástæðu (þótt ótrúlegt megi
virðast) að tóbak er í hópi þeirra
nautnalyfja sem eru hvað mest
vanabindandi.
Þorra þeirra sem neyta áfengis
tekst að stilla neyslunni í hóf
(hvað sem ofstækisfullir bind-
indismenn segja), en innan við
5% reykingamanna tekst slíkt hið
sama.
Hjá meira en 95% allra reyk-
ingamanna verður tóbaksnotkun
stjórnlaus nautn. Dugir ekki að fá
reglulegan skammt af eitrinu,
heldur skulu þeir vera margir á
dag árið um kring.
Helsta vanabindandi efni í
tóbaki er nikotín (eftir Jean Nic-
ot). Heldur þol líkamans fyrir
efnið áfram að aukast uns neysl-
an er að jafnaði 15—25 sígarettur
á dag.
En nikotín er ekki eiginlegur
vímugjafí, heldur hefur það ein-
ungis væg áhrif á mið- og sjálf-
virka taugakerfíð þar sem það lík-
ir eftir áhrifum boðefna (tauga-
boðbera).
Það verður því að segjast eins og
er að miðað við þá miklu hættu
sem reykingamaðurinn leggur Iff
sitt í verður eftirtekjan að teljast í
lítilfjörlegasta lagi.
Tóbaksvarnir
Mannkynið hefur margsinnis
sýnt og sannað að það breytir um
Iffsstfl þegar ógnir steðja að.
Þannig munu reykingar um síðir
hljóta sömu örlög og önnur óholl-
usta sem maðurinn ánetjast.
Ástæðan er einfaldlega sú aö
þegar öllura er orðið Ijóst hvaða
hremmingar þeir geta átt í vænd-
um þegar þeir byrja að reykja mun
áhuginn smám saman hverfa úr
sögunni.
Þannig er grundvöllur allra tób-
aksvarna sá að tryggja að ungt
fólk fái svo rækilega fræðslu um
áhrif reykinga að þorra þess takist
að sneyða hjá þeim í tæka tíö.
FÆDA
OG
HEILBRIGÐL
Fræðsla í skólakerfínu er for-
senda allra tóbaksvarna. Ætti ís-
lensk kennarastétt að vera vel í
stakk búin til að gegna því hlut-
verki fái hún þjálfun til þess.
En einnig þarf að taka tillit til
hinna sem nú þegar sitja fastir í
netinu. Fyrir þann hóp er nauð-
synlegt að halda uppi markvissri
og stöðugri fræðslu í fjölmiðlum.
Því miður er fátt sem bendir til
að þorri íslenskra fjölmiðla verði
þeim vanda vaxinn. Þyrfti að
bæta mjög menntun fjölmiðla-
fólks áður en sá draumur rætist.
Lokaorö
Fyrir Alþingi íslendinga ligg-
ur nú frumvarp til laga um tób-
aksvarnir. Er nauðsynlegt að
þetta frumvarp hljóti samþykki
og starf Reykingavarnanefndar
verði rækilega eflt.
Megináherslan í tóbaksvörnum
verður ávallt að vera á fræðslu, en
ekki á opinberri forsjá, boðum eða
bönnum eins og alltof algengt er á
mörgum sviðum hér á landi.
Helsti Þrándur í Götu slíkrar
fræðslu er sá hve íslenskir fjöl-
miðlar eru margir hverjir á „lágu
plani“ og eiga augsýnilega erfítt
með að sinna markvissu fræðslu-
starfí.
Það er nefnilega sorgarsaga að
sá sem einblínir á íslenska fjöl-
miðla gæti lifað hér í mannsaldra
án þess að hafa hugmynd um að
rangt mataræði, reykingar og ann-
að rugl í lífsvenjum eru aðalorsak-
ir ótímabærra dauðsfalla númer
eitt og tvö og þrjú.
Nýtt tímarit um
íslenska málsögu
Fræðsluráð Reykjavíkur samþykkir:
Aðstaða afburða greindra
barna verði bætt
NÝLEGA kom út fyrsta bindi nýs
alþjóðlegs tímarits í málvísindum,
North-Western European Language
Evolution: NOWELE, sem mun
fjalla m.a. um íslenzkt mál og er
gefíð út af Háskólaforlaginu í
Oðinsvéum.
Svo sem nafn tímaritsins ber
með sér, verður það helgað sögu-
legum málvísindum og mun birta
greinar um íslenzka, færeyska,
norska, sænska, danska, frísneska,
hollenzka, þýzka, enska, gotneska
og frumnorræna málsögu. Það
mun einnig birta greinar um sögu
nágrannatungnanna (slafneskra,
baltneskra, keltneskra og róm-
anskra mála, auk finnsku og ung-
versku), enda varði þær málsögu-
eftir Kristínu
H. Sætran
Sunnudaginn 8.1. var sýnd í
sjónvarpinu ágætis kvikmynd um
Dóná. Áður en hún hófst var sýnd-
um þáttur úr „Húsið á sléttunni",
á eftir kom „Stundin okkar".
Þeim löndum, sem Dóná rennur
gegnum, voru gerð góð skil, ekki
síst sögu þeirra og þ.á m. hernað-
arátökum. Til að lýsa þeim voru
m.a. sýnd atriði úr leiknum
stríðsmyndum og teikningar frá
fyrri tíð. Síðan kvikmyndir teknar
í fyrri heimsstyrjöldinni. Flest í
þeim lýsingum var engan veginn
við hæfi ungra barna. Hægt er að
leg tengsl þessara tungna við
norðvesturevrópsk mál, svo og
greinar um almennar fræðikenn-
ingar málsögunnar.
Ritstjórar NOWELE eru Erik
W. Hansen og Hans F. Nielsen,
óðinsvéum, en í ritstjórn eru:
Hreinn Benediktsson, Reykjavík;
Eugenio Coseriu, Túbingen; Niels
Danielsen, Óðinsvéum; M.L. Sam-
uels, Glasgow; og Rudolf Schútz-
eichel, Múnster. Ritstjórninni til
aðstoðar er auk þess 20 manna
ráðgjafarnefnd.
NOWELE mun koma út í tveim-
ur bindum á ári, samtals rúmlega
200 síður, og er áskriftarverð dkr.
160 — á ári. Áskrifendur snúi sér
gera ráð fyrir að börn frá 2—3ja
ára aldri horfi á sjónvarpið á þess-
um tíma.
Fáein stök dæmi: Sýnt var er
sjóðandi olíu var hellt yfir mann
er freistaði inngöngu í virki, leikið
atriði. Á teikningum voru sýndar
aftökur, annars vegar hengingar
og hins vegar er stórum krók var
stungið gegnum brjósthol manns
og hann síðan látinn hanga þann-
ig. í kvikmyndum, sem teknar
voru í fyrri heimsstyrjöldinni,
sáust: hermenn hlaupa um í
sprengjuregni, hermenn er urðu
fyrir skotum, hermenn sem lágu
dánir í pollum á botnum skotgraf-
anna. Einnig var sýnt úr gamalli
fjöldagröf.
til: Odense universitetsforlag,
Pjentedamsgade 36, DK-5000
Odense C.
Enginn fyrirvari var gefinn þeg-
ar myndin var kynnt. Að hvers
mati var þetta æskilegur sýn-
ingartími? Þurfti að koma henni
einhvers staðar fyrir? Var hún
e.t.v. sérstaklega keypt til sýn-
ingar milli kl. 5 og 6 á sunnudög-
um?
Eru ofangreind atriði talin hafa
mikilvægt fræðslugildi fyrir börn?
Eru þau talin stuðla að öruggu
sálarlífi barna? Er það talinn lið-
ur í að skapa friðsamara líf á jörð-
inni að leggja ofbeldi, óhugnað og
örvæntingu úr skotgröfunum á
borð fyrir yngstu sjónvarpsáhorf-
endurna?
Ég tel það ekki. Ég mótmæli
sýningartíma þessarar myndar.
FRÆÐSLURÁÐ Reykjavík-
urborgar hefur samþykkt að
á vegum ráðsins og mennta-
málaráðuneytisins skuli
komið á fót starfsemi, sem
hefur það að markmiði að
bæta aðstöðu afburða
greindra barna í grunnskól-
um Reykjavíkur. Tillagan var
samþykkt með 5 samhljóöa
atkvæðum, en hjá sátu tveir
fulltrúar í ráðinu, fulltrúar
Alþýðubandalags og Kvenna-
framboðs.
Ég krefst þess fyrir hönd barna
minna, að slík atriði eða álíka
verði ekki framar sýnd á þessum
tíma.
Vonandi eru þetta mistök, sem
stjórnendur sjónvarps sjá sóma
sinn í að endurtaki sig ekki.
Ennfremur mælist ég til að allir
þeir, sem bera hag barna fyrir
brjósti og/eða hafa hug á friði hér
á jörðinni, láti í sér heyra ef þeir
eru sama sinnis um útsendingar
sjónvarps í þessu máli eða öðrum.
Við berum sameiginlega ábyrgð,
þögn er sama og samþykki.
Kristín H. Sætran er innanhúss-
arkitekt.
I samþykkt fræðsluráðs segir,
að stjórn starfseminnar skuli
vera í höndum þriggja manna
nefndar sem skipuð skuli til
tveggja ára og til að annast
daglega umsjón og framkvæmd
starfsins skuli ráða starfsmann.
Skulu verkefni hans vera m.a. að
afla upplýsinga um afburða-
greind börn og leita hagkvæmra
leiða til að þau fái viðfangsefni
við sitt hæfi. Skal starfsmaður-
inn hafa sem nánast samband
við foreldra viðkomandi nem-
enda.
Þá skal starfsmaðurinn enn-
fremur stuðla að tilraunastarf-
semi með námsgögn í samvinnu
við grunnskóla borgarinnar, sem
sérstaklega eru ætluð þeim nem-
endum sem um ræðir.
Níu manns
farast í Sví-
þjóð á helgi
Lundi, 9. janúar, frá Pétri Péturssyni
frétUritara Mbl.
Níu manns létust af slysforum um
síðustu helgi hér í Svfþjóð, bflslys
urðu sjö að bana, einn fórst í elds-
voða og einn í vinnuslysi.
Snjómugga var á mörgum stöð-
um og hálka á vegum og átti það
sinn þátt í þessum bílslysum.
Sænskir ökumenn eru vanir bestu
vegum og góðri færð og eiga erfitt
með að aðlaga umferðina breyti-
legum aðstæðum í snjó og hálku,
sérstaklega hér í suður Svíþjóð.
Barnafólk/ friðarfólk og
aðrir áhorfendur sjónvarps