Morgunblaðið - 01.02.1984, Blaðsíða 22

54
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 1. FEBRÚAR 1984
Er sauðfjárræktin
á yilligötum?
Athugasemd vegna blaðaviðtals við dr. Stefán Aðalsteinsson
Samanburður á svo til jafnþungum föllum (17,7 og 17,9 kg), sem sýnir mun á
stjörnuflokki t.v. og góðum I. gæðaflokki t.h. Athygli er vakin á meiri
vöðvafyllingu á stjörnuskrokknum. Stjörnuflokkurinn vó 38,0 kg á fæti en I.
flokks dilkurinn 42,0 kg.
— eftir Sigurgeir
Þorgeirsson og Stefán
Scheving Thorsteinsson
Þann 21. desember sl. birtist í
Morgunblaðinu viðtal við dr. Stef-
án Aðalsteinsson deildarstjóra
Búfjárdeildar Rannsóknastofnun-
ar landbúnaðarins í tilefni þeirra
ákvörðunar stjórnar stofnunar-
innar (RALA) að leggja niður
fjárbúskap á tilraunastöðinni á
Reykhólum. Þar sem í viðtali
þessu koma fram ýmsar rangar og
villandi fullyrðingar, faglegs eðlis,
sjáum við okkur knúna til að gera
við það nokkrar athugasemdir,
enda þótt að öllu jöfnu teljum við
tíma okkar betur varið í önnur
verkefni en að munnhöggvast við
samstarfsmenn í dagblöðum.
Stefán er að vonum óánægður
með þá ákvörðun stjórnar RALA
að leggja niður fjárbúið á Reyk-
hólum. Það er hins vegar ekki
stórmannlegt af honum að gefa í
skyn, gegn betri vitund, að sú
ákvörðun sé runnin undan rifjum
starfsbræðra sinna í rannókna- og
ráðunautastétt.
Það er ekkert launungarmál, að
lengi hefur staðið nokkur ágrein-
ingur meðal fagmanna um kyn-
bótastefnu í sauðfjárrækt, þar
sem Stefán hefur að okkar áliti
skapað sér sérstöðu með
einstrengingslegri afstöðu. Þessi
ágreiningur, sem lengst af liggur
niðri, á hins vegar ekkert skylt við
þá ákvörðun stjórnarinnar að
leggja niður fjárbúið á Reykhól-
um, eins og Stefán lætur í veðri
vaka. Okkur er ekki kunnugt um,
að nverandi stjórnarmenn RALA
aðhyllist neina sérstaka stefnu í
sauðfjárrækt, né heldur leituðu
þeir faglegs álits okkar eða ann-
arra í þessu sambandi, enda lögðu
þeir höfuðáherslu á, að fjárstofni
þeim, sem Stefán hefur ræktað á
Reykhólum yrði tryggð framtíð á
öðrum stað.
Undirritaðir mæltu gegn því við
forstjóra RALA, að fjárbúið á
Reykhólum yrði lagt niður, og
jafnframt getum við fullyrt, að
enginn leiðandi maður í sauðfjár-
rækt hefur mælst til að fjárstofn-
inum á Reykhólum yrði fargað.
Getgátur Stefáns um „fagpólitísk-
ar“ ástæður eru því út í hött og
„Síðustu áratugi hefur
veri unnið mrkvisst að
alhliða sauðfjárkyn-
bótum hér á landi með
höfuðáherslu á aukna
afurðasemi og bætt
kjötgæði, en jafnframt
með nokkurri áherslu á
aukna og bætta ull.“
geta einungis þjónað annarlegum
sjónarmiðum. Um er að ræða
hvimleiða tilraun til að vekja sam-
úð með sér en tortryggni í garð
allra annarra er vinna að sauð-
fjárrannsóknum og leiðbeining-
um.
Kynbótastefnan
Þar eð umræðan hefur nú verið
hafin á vettvangi dagblaðs, er
nauðsynlegt að útskýra í nokkrum
orðum forsögu þessa máls. Þegar
útflutningur hófst á frosnu dilka-
kjöti til Bretlands árið 1927, kom í
ljós að íslenska féð hafði bagalega
vaxtargalla, sem stórspilltu fyrir
sölu kjötsins í harðri samkeppni
við dilkakjöt frá Nýja-Sjálandi og
Argentínu. Þetta varð hvati þess,
að dr. Halldór Pálsson tókst á
hendur sérnám í vaxtarlífeðlis-
fræði og kjötgæðum við háskólana
í Edinborg og Cambridge. Rann-
sóknir hans staðfestu þær um-
kvartanir markaðarins, að ís-
lenska dilkakjötið stæði langt að
baki kjöti af ræktuðu holdafé hvað
snerti vaxtarlag og kjötgæði, eink-
um vöðvasöfnun og dreifingu fitu í
skrokknum. Þá leiddu rannsóknir
hans í ljós sterkt samband milli
beinabyggingar skrokksins annars
vegar og vöðva- og fitusöfnunar
hins vegar.
Eitt af þvi merkasta í niðurstöð-
um Halldórs var hve sterkt sam-
band reyndist vera milli lengdar
og lögunar framfótleggjar annars
vegar og vaxtarlags skrokksins og
kjötgæða hins vegar. Þannig fylgj-
ast að tiltölulega stuttur leggur og
breiðir, þykkir vöðvar, létt bein og
bráður þroski með örari fitu-
söfnun.
Beinar kjötrannsóknir eru ákaf-
lega vinnufrekar og kostnaðar-
samar og verða því ekki fram-
kvæmdar í stórum stíl við kyn-
bótaúrval. Því er nauðsynlegt að
leggja til grundvallar aðra mæli-
kvarða, er tengjast þeim kjöt-
gæðaeiginleikum sem bæta skal.
Fótleggurinn er einn slíkur mæli-
kvarði og e.t.v. sá sterkasti, þegar
á allt er litð. Hann er bráðþroska
bein og því lítt næmur fyrir um-
hverfisáhrifum, auðmældur á lif-
andi fé og þar að auki úrgangsbein
sem ekkert kostar og því ákjósan-
legur til rannsókna á sláturfénaði.
Þessi uppgötvun Halldórs hefur
haft víðtæk áhrif á kynbótastarf,
ekki aðeins hér á landi, heldur víð-
ar um heim.
Síðustu áratugi hefur verið unn-
ið markvisst að alhliða sauðfjár-
kynbótum hér á landi með höfuð-
áherslu á aukna afurðasemi og
bætt kjötgæði, en jafnframt með
nokkurri áherslu á aukna og
bætta ull. Þessi áherslumunur er
ekki óeðlilegur í ljósi þess að kjöt
og slátur hafa numið 85—90% af
sauðfjártekjum bóndans en ull og
gærur 10—15%. Hvað varðar
kjötgæðin hefur úrvalið miðað að
aukinni holdasöfnun, þykkari
vöðvum, einkum í lærum og baki,
og minnkandi hlutfalli beina i
skrokknum. Því fer víðsfjarri, að
þetta úrval byggist á legglengd
einni saman, heldur fer úrvalið
eftir alhliða mati á vaxtarlagi og
holdafari skepnunnar, þar sem
legglengdin er aðeins einn af
mörgum mælikvörðum. Framan
af var ekki gerður skarpur grein-
armunur á vöðva- og fitusöfnun en
aukin áhersla á vöðvaþroska.
n,12 Þessum úrvalsaðferðum
hafnar Stefán Aðalsteinsson al-
farið, svo sem fram kemur í við-
talinu. Virðast liggja til þess tvær
ástæður. Annars vegar telur hann
kynbætur fyrir kjötgæðum lítils
virði, og verður vikið að því síðar,
en hins vegar heldur hann því
fram, að slíkt úrval stórspilli ull-
argæðum og afurðasemi fjárins.
Stefán segir: „Nú er í gangi her-
ferð sem á að breyta fjárstofnin-
um í landinu í lágfætt fé, og þess-
um lágu fótum fylgir gulur litur á
ullinni og stundum til skaða."
Ennfremur segir hann: „Það er
bara staðreynd að styttri fætur
gefa léttara fall. Það er líka stað-
reynd að styttri fótum fylgir meiri
fita á skrokknum ... “ og að lok-
um: „Minnkandi fallþungi, meiri
fita og gul ull virðist vera það, sem
bændur eru að kalla yfir sig með
sæðingum núna.“
Þverskurður af tveimur jafnþungum tvílembingsfóllum (13,8 og 13,9 kg) frá Hesti, í Sláturhúsi K.B. í Borgarnesi, t.v.
ágætlega vöðvafylltur skrokkur bæði á baki og síðum, en t.h. mun vöðvaminni en þó feitari skrokkur. Mæður beggja
dilkanna voru af háfættum stofni á Hesti, en faðir dilksins t.v. var lágfætti hrúturinn Angi 229 og faðir dilksins t.h.
var Hundingur 269 af háfætta stofninum.
Gula ullin og
fótleggurinn
Fullyrðingin um gulu ullina og
lágu fæturna er vægast sagt und-
arleg af hendi erfðafræðings,
nema hann lúri á gögnum, sem
styðja hana. Væri þá fróðlegt að
fá þau gögn birt. Okkur er ekki
kunnugt um að slíkt erfðasam-
band hafi verið rannsakað, því síð-
ur að sýnt hafi verið fram á það,
eða mönnum yfirleitt dottið í hug
að það væri fyrir hendi. Fullyrð-
ing sem þessi fellur dauð og ómerk
uns hún hefur verið studd vísinda-
legum rökum, en áróðurslyktin er
auðfundin.
Fallið og fótleggurinn
Um fallþunga er það að segja,
að í yfirgripsmiklum rannsóknum
á Fjárræktarbúinu á Hesti hefur
verð sýnt fram á jákvæða erfða-
fylgni milli fallþunga og legg-
lengdar, svo sem Stefán bendir á.
Þetta er eðlilegt, þar sem beina-
lengd er ákveðinn mælikvarði á
stærð skepnunnar. Það sem hann
á hinn bóginn kýs að horfa fram
hjá er sú staðreynd, að úrvalið þar
byggist samhliða á þunga lamb-
anna, og þannig hefur fallþungi á
búinu fremur aukist en minnkað
samfara styttingu fótleggjar og
bættum kjötgæðum. Hefðu kyn-
bæturnar fyrir auknum kjötgæð-
um byggst á einstrengingslegu úr-
vali fyrir styttri legg, er lítill vafi
á að féð hefði lést og fallþungi
minnkað.
En málið er flóknara. Ýmsir
rugla stöðugt saman stærð (væn-
leika) og lögun. Það eru engin ný
sannindi, að stórar skepnur og
þungar hafa meiri vaxtargetu en
þær sem smærri eru að eðlisfari.
Hins vegar ræðst hagkvæmni
stærðarinnar af aðstæðum. T.d. er
stórt fé þurftarfrekara en smá-
vaxnara fé. Ennfremur nýtist
vaxtargeta þess ekki til fulls nema
landgæði séu samsvarandi. Lögun
er annað og óháð stærðinni. Þær
rannsóknir á Hesti, sem áður var
vitnað til, sýna að þau hlutföll ein-
stakra skrokkmála, sem lýsa lög-
un skrokksins, hafa litla sem enga
erfðafylgni við fallþungann. Hins
vegar erfast þau saman, þannig að
hagstæð lögun mismunandi
skrokkhluta hneigist til að fylgj-
ast að. Niðurstöðurnar sýna ótví-
rætt, að unnt er að breyta bygg-
ingarlagi fjárins, án þess að
skerða fallþunga. Hitt dettur eng-
um skynsömum manni í hug, að
velja blint fyrir bættu vaxtarlagi
án tillits til þunga.
Stefán gerir því skóna, að sæð-
ingastarfsemin í landinu, eins og
hún er rekin, leiði til minnkandi
fallþunga lamba, svo sem áður
greinir. Hann ætti þó að vita bet-
ur, þar sem reynslan talar öðru
máli. Samfara kynbótastarfsem-
inni jókst fallþungi lamba á land-
inu öllu um 2,44 kg eða 18,7% milli
áranna 1934-’43 og 1972-’81,
skv. útreikningum Sveins Hall-
grímssonar sauðfjárræktar-
ráðunauts. Á Suðurlandi, þar sem
sæðingar hafa verið stundaðar í
ríkari mæli en annars staðar á
landinu, jókst kjötframleiðsla eft-
ir hverja á um tæp 4 kg eða 18,4%
frá 1968—’69 til 1980-’81. Það er
að vísu ógerningur að aðgreina
mikilvægi erfða og umhverfis í
þessum framförum, en þær gefa
þó síst tilefni til rakalausra árása
á starfsemina. Þessu til frekari
stuðnings, skal á það bent, að
vænleikaeinkunn þeirra hrúta,
sem notaðir hafa verið á sæð-
ingastöðvum undanfarin 15 ár, er
nær undantekningalaust yfir
landsmeðaltali. Áhyggjur Stefáns
að þessu leyti virðast því vera
óþarfar.
Fitan og fótleggurinn
Stefán varar við því, að lágfætt
fé safni meiri fitu en háfætt. Þetta
er rétt, og mun hann þar hafa í
huga nýlegar niðurstöður rann-
sóknar, þar sem borið var saman
vöxtur, þroski og kjötgæði lamba
af háfættum og lágfættum stofni.
í þessari rannsókn kom fram, að
lágfættu lömbin voru að jafnaði
feitari en þau háfættu, sem lýsir
fyrst og fremst bráðari þroska