Morgunblaðið - 07.09.1984, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 7. SEPTEMBER 1984
41
(ommúnistaflokksins í tíð Dúbceks
ím svokallaðan „sósíalisma" tilefni
;il styrjaldar. Innrás herja Varsjár-
aandalagsins í Tékkóslóvakíu 1968
/ar „samvirk friðargæzla" í verki.
[Jppreisn verkalýðs Póllands 1980
/ar og ástæða til hernaðaríhlutun-
ir, en í það skiptið annaðist pólski
tierinn styrjaldarreksturinn fyrir
[lönd Yfirvaldsins. Sovétríkin eru
skv. skilgreiningu forysturíki hinna
,lýðræðislegu og friðelskandi" afla
>g áskilja sér rétt til að grípa inn i,
hvenær sem örlar á hinni minnstu
hreyfingu innan kerfisins, sem
ágnar friðnum. En slíkar hreyfingar
eru sífellt að láta á sér kræla, oft
þegar minnst varir. Sovétleiðtog-
arnir fara að hátta á kvöldin með
áttann titrandi í beinunum: Hvað á
§g að gera ef ég verð nú vakinn upp
með þeirri frétt að það hafi brotizt
út uppreisn einhvers staðar, að það
hafi myndazt samstaða verka-
manna? Þá er ekkert um annað að
ræða en að varðveita friðinn og
skjóta allt helvítis pakkið í mask. —
En það gæti orðið hættulegt völdum
yfirstéttarinnar sjálfrar, og því kýs
hún að reyna að stýra framhjá þeim
ósköpum. Og þaðan sprettur krafan
um „frið“. Það er krafan um að öll
erlend ríki styðji tilkall hennar til
yfirdrottnunar í öllu heimsveldinu,
viðurkenni landamærin og sjái til
þess sjálf, að ekkert berist frá þeim
yfir landamærin, sem verða kynni
til þess að kynda undir hugmyndum
manna í heimsveldinu um mann-
réttindi. Stór áfangi náðist i Hels-
inki 1975 þegar landamærin voru
viðurkennd og yfirráðaréttur Sovét-
ríkjanna yfir Austur-Evrópu. Næsti
áfangi er að koma „samvirku ör-
yggi“ í framkvæmd í Evrópu allri.
Sovétríkin þurfa frið og vilja frið.
Já, vissulega. En nái þau því marki
sínu, verða vestræn r(ki að afsala
sér frelsi sínu.
Lauslegar viðræður Eystrasalts-
ríkja um samvinnu fyrir seinni
heimsstyrjöld ógnuðu svo öryggi
Sovétríkjanna, að þau urðu að gera
bandalag við Hitler, hefja heila
heimsstyrjöld og skipta Póllandi í
fjórða sinn, til að við mætti una.
Eftir styrjöldina gildir sú regla í
Austur-Evrópu, að hvert ríki er af-
girt og lokað frá hinum og sovét-
stjórnin gætir þess vandlega að þau
hvíslist ekki á nema í gegnum Aðal-
stöðvarnar í Moskvu. Nú hefur það
verið að gerast á þessu ári, að Ung-
verjar og Austur-Þjóðverjar hafa
eitthvað verið að makka, og Aust-
ur-Þjóðverjar hafa leyft sér að tala
við Vestur-Þjóðverja án þess að
biðja um leyfi í Moskvu. Þetta er
einmitt það sem hefur vofað yfir
sovétstjórninni og hún upplifir sem
martröð. Sameining Þýzkalands
með skilmálum Mólótoffs átti ein-
mitt að koma í veg fyrir þetta. En
atburðir þessir leiða til þess, að Yf-
irvaldið verður að herða um allan
helming „friðarbaráttuna", þar til
vestræn ríki sjá sitt óvænna og
kjósa að halda sig á mottunni. ís-
landi hefur verið úthlutað mikil-
vægu hlutverki í þessum hráskinns-
leik.
Viðbrögð sovétstjórnarinnar hafa
verið þau, að loka öllum landamær-
um, sem hún nær til, svo þétt sem
hún hefur afl til. Sovétborgurum er
bannað að fá sendingar frá útlönd-
um og bönnuð nær öll samskipti við
útlendinga. Útvarpssendingar eru
truflaðar. Það má ekkert fréttast
um það hvernig fólk lifir raunveru-
lega „þarna úti“. Samtímis er hert á
þeim áróðri, að hinn alþjóðlegi imp-
eríalismi undir forystu Bandaríkj-
anna sé að undirbúa strið og innrás,
og á þó allur almenningur í „imperí-
alistaríkjunum" að vera að farast úr
hungri, kröm, kvöl og kúgun.
Fari þessu svo fram, er ekki að
vita hvenær martröð sovétleiðtog-
anna dynur yfir: Allsherjar spreng-
ing og hrun, með þvílíku blóðbaði,
að jafnvel fjöldamorð Stalíns falla í
skuggann.
Bezti bandamaður þeirra, sem
raunverulega vija frið, er almenning-
ur í kommúnistaríkjunum sjálfum.
Vestrænum rikjum og vestrænu
fólki ber skylda til að sjá til þess að
það berist fréttir yfir járntjaldið af
því, hvernig lífið er í löndum sem
hafa í heiðri einstaklingsfrelsi og
mannréttindi. Það gæti gefið von,
veika að vísu, um að þróunin austan
járntjalds tæki stefnu í átt til
mannréttinda. Það væri starf í átt
til friðar. Hafa ber í huga, að pólsk-
ir verkamenn hafa þegar skrifað
mene tekel á vegginn.
Níkíta Hrúsjoff, fyrrum leiðtogi
Sovétríkjanna, sagði þetta eitt sinn
við John McCloy, hernámsstjóra
Bandaríkjanna í Þýzkalandi: Sov-
étríkin líta svo á, að þá fyrst nái þau
viðunandi öryggi, þegar þau hafa
sömu friðaráhrif í Vestur-Evrópu
og þau þegar hafa í Austur-Evrópu.
Betur er vart hægt að lýsa mark-
miði „samvirks öryggis".
Friðarbarátta á íslandi
íslenzkir friðarsinnar berjast
fyrir því, að ísland verði hlutlaust,
fari úr Atlantshafsbandalagi, gangi
ótrautt í „kjarnorkuvopnalaust
svæði“ á Norðurlöndum. Náist þetta
ekki telja þeir að forfeður okkar og
formæður hefðu barizt til lítils. Þeir
flytja fram utanríkisstefnu Sovét-
ríkjanna og fá fyrir það mikið hrós
í ofannefndri sovétbók. Berjast þeir
fyrir frelsi Sakharoffs? Nei. Nefna
þeir mannréttindi? Nei. Þeir segja
að það megi ekki ögra Sovétríkjun-
um og að það þurfi meiri „slökun“.
Og guðsmennirnir í hópnum: Heyra
þeir harmakvein fangelsaðra trú-
bræðra sinna austan járntjalds?
Nei, það má ekki búa til grýlumynd-
ir. Á sunnudögum prédika þeir svo
um bróðurkærleik. Hvers virði er þá
prédikun þeirra? Einskis virði. Og
„framfara8innarnir“: Þeir þykjast
sumir vera andvígir innrásinni i
Tékkóslóvakíu 1968 og jafnvel fullir
samúðar með alþýðu í Afganistan.
En sá sem afneitar rétti Sovétríkj-
anna til að veita Afgönum „bróður-
hjálp“ og skipa þar málum, afneitar
jafnframt utanríkisstefnu Sovét-
ríkjanna og öllu kerfi „samvirks ör-
yggis“. Málflutningur af þessu tagi
étur sjálfan sig upp og er marklaus.
„Framfarasinnarnir" ættu að vera
samkvæmir sjálfum sér og lýsa yfir
eindregnum stuðningi við markmið
Sovétríkjanna á alþjóðavettvangi
eða þá andstöðu við þau. Það er ekki
hægt að játa þeim með öðru munn-
vikinu og neita þeim með hinu. Sá
sem fylgir friðarútþenslu Sovétríkj-
anna í Evrópu hlýtur að fylgja
henni einnig í Afganistan. Og hann
vill þá annað friðaröryggisafganist-
an á íslandi.
Allt talið um „gjöreyðingar-
hættu“ er út í hött. Sovétríkin
hugsa sér ekki að sprengja heiminn
með kjarnorkusprengjum, né heldur
neitt annað ríki sem ég þekki. Þau
nota vopnabúr sitt til að skjóta
mönnum skelk í bringu, til þess að
þrýsta vestrænum ríkjum inn í
„kerfi samvirks öryggis", sem Móló-
toff lýsti á Berlínarráðstefnunni
1954. Það er alið á óttanum i þessum
ákveðna pólitíska tilgangi. Spurn-
ingin er alls ekki um sprengjur.
Hún er þessi: Vilja „friðarsinnar"
pax sovietica frið undir forræði og
valdboði Sovétríkjanna (og þar með
uppgjöf fyrir kúgunaröflunum) eða
vilja þeir halda fram málstað vest-
rænnar siðmenningar, sem byggir á
virðingu fyrir manninum, rétti
hans, og rétti þjóðanna til frelsis og
fullveldis? ísland er þannig i sveit
sett á hnettinum og meðal þjóð-
anna, að það getur skipt máli, ekki
aðeins fyrir okkur, hvorn kostinn
við veljum.
Dr. Arnór Hannibalsson dóaent í
heimspeki við Hískóla íslands.
AF ERLENDUM VETTVANGI
EFTIR CHRIS MOSEY
Timm Busse með Ester konu sinni og dóttur þeirra Victoriu.
sóttu tveir félagsráðgjafar
Busse-fjölskylduna, sem býr í
þriggja herbergja íbúð f Haninge í
útjaðri Stokkhólms. Þeir kröfðust
þess að Victoria færi á sjúkrahús
svo læknar gætu gengið úr skugga
um hvort hún hefði sætt mis-
þyrmingum.
„Ég varð örvinglaður við þessar
fréttir,“ segir Timm Busse. „Ég
haföi heyrt að slíkar sjúkrahús-
skoðanir væru ætíð upphafið að
því að börn væru tekin af foreldr-
um sínum.“ Busse-fjölskyldan
þorði ekki öðru en að koma sér á
brott. Þau fóru með bát til Finn-
lands og þaðan með öðrum bát til
Hamborgar í Vestur-Þýskalandi
þar sem þýsk lögregluyfirvöld
upplýstu þau um að krafa hefði
komið frá sænskum yfirvöldum
um að Victoria yrði flutt til Sví-
þjóðar á ný.
Busse-fjölskyldan ráðfærði sig
við lögfræðing og fór með Vict-
oriu í skoðun til prófessors Helm-
ut Boehncke, sem er virtur barna-
læknir 1 Vestur-Þýskalandi.
Er sænska velferðarríkið
orðið að „barnagúlagi"?
Mikil umreda hefur að undanfornu farið fram í Svíþjóð um friðhelgi
fjölskyldulífs, forsjá foreldra yfir börnum sínum og valdsvið félagsráðgjafa
og annarra erindreka félagsmálastofnana hins opinbera. Það sem hrinti
umræðunni af stað að þessu sinni var hið furðulega mál Victoriu Busse,
fjögurra ára gamallar dóttur Timm Busse, tónlistarmanns frá Vestur-
Þýskalandi, og konu hans, Ester, sem er af ísraelskum ettum.
Fyrir rúmum tveimur mánuð-
um komu tveir félagsráðgjaf-
ar, sem starfa hjá Félagsmála-
stofnuninni i Stokkhólmi, á heim-
ili Busse-fjölskyldunnar í útjaðri
borgarinnar og tóku Victoriu litlu
með sér og fóru með hana á upp-
tökuheimili ríkisins, þvert gegn
vilja foreldranna. Kváðust félags-
ráðgjafarnir vita til þess að faðir-
inn hefði lamið barnið og honum
væri því ekki lengur treystandi til
þess að ala það upp. Seinni part-
inn í ágúst, eftir langvinna bar-
áttu foreldranna við yfirvöld og
mikið fjölmiðlafár, einkum utan
landsteinanna, fékk Victoria að
koma heim til foreldra sinna á ný,
en Félagsmálastofnunin segist þó
ekki hafa gefið upp alla von um að
ná henni aftur á upptökuhælið.
„Nú þegar við höfum fengið
Victoriu heim aftur erum við hætt
við að flýja land, eins og margir
hafa ráðlagt okkur. Við verðum
hér áfram og berjumst fyrir rétti
okkar,“ segir Tim Busse, faðir
stúlkunnar. Hann krefst þess að
stjórnvöld í Svíþjóð biðjist afsök-
unar á aðförinni að dóttur sinni
og heimili fjölskyldunnar. Hefur
hann m.a. kært félagsráðgjafana
til hins svonefnda „umboðs-
manns“ í dómsmálaráðuneytinu,
sem samkvæmt lögum er ráðu-
nautur og réttargæslumaður hins
almenna borgara.
Söguburður nægöi
Busse segir, að Victoria hafi
verið numin brott á grundvelli
söguburðar þess efnis að hún
hefði verið lamin heima hjá sér.
Vitneskja um það barst yfirvöld-
um í nafnlausri símhringingu frá
einhverjum nágranna hans, en við
þá hafði hann átt f ýmsum úti-
stöðum um hrið.
Busse kveðst munu flytja frá
Svíþjóð og lfklega setjast að f
Bretlandi þegar mál þetta er úr
sögunni og afsökunarbeiðni yfir-
valda hafi borist. „I Bretlandi er
einstaklingsfrelsið þó enn virt,“
segir hann.
Victoria er sannarlega ekki eina
barnið í Svíþjóð, sem án vilja for-
eldra er komið fyrir á upptöku-
heimili ríkisins og það á grund-
velli upplýsinga, sem ekkert ann-
að réttarríki á Vesturlöndum
mundi taka mark á. Það hefur
reynst örðugleikum bundið að
afla nákvæmra talna, en sam-
kvæmt þvf sem opinberar skýrsl-
ur herma voru á árinu 1981 12.378
börn vistuð á upptökuheimilum,
þar af 1.398 án samþykkis for-
eldra sinna.
Samkvæmt sömu skýrslum eru
samtals um 24.000 börn á upp-
tökuheimilum f Svíþjóð. Lögum
um þetta efni var breytt árið 1981
og segja yfirvöld að fækkað hafi
börnum, sem sett voru á upptöku-
heimili f óþökk foreldra og hafi
þau verið 943 árið 1982. Hlýtur
þetta að teljast mikill fjöldi f
landi þar sem aðeins býr hálf ní-
unda milljón manna.
Samkvæmt gögnum sem ég hef
séð í máli Victoriu hefur faðir
hennar lög að mæla þegar hann
segir að hún hafi verið numin
brott á grundvelli sögusagna
einna. Einhver sem ekki vildi láta
nafns síns getið hringdi f Félags-
málastofnunina og staðhæfði að
Timm Busse lemdi dóttur sina og
væri þvf óhæfur til að gegna föð-
urhlutverki sínu. „Mér hefur ekki
samið vel við nágrannana,“ segir
Busse. „Við hjónin höfum skap-
lyndi listamanna."
Uppeldiö litið hornauga
Það hefur einnig komið fram í
viðskiptum Busse-fjölskyldunnar
við félagsráðgjafana, að þeir eru
furðu slegnir yfir því að þau hjón-
in vilja ekki að dóttir þeirra sé á
dagheimili, en uppeldi barna á
eigin heimilum heyrir orðið til
undantekninga f sænska velferð-
arríkinu. Faðir Victoriu hefur
annast hana, samhliða þvf sem
hann sinnir tónlistinni, en móðir-
in vinnur í þvottahúsi. „Þetta
hentar okkur ágætlega úr þvf ég
get helgað mig tónlistinni heima,“
segir Timm Busse. Móðirin, Ester,
sem er 24 ára gömul, tekur undir
þetta: „Ég kýs að vinna úti, en ég
vil samt ekki að dóttir okkar sé
alin upp af sænska ríkinu,“ segir
hún.
Eftir að kvörtunin barst félags-
málayfirvöldum f júnf sl. heim-
Niðurstaða hans: „Frásögn barns-
ins er fullkomlega trúverðug, hún
talar ensku og svarar spurningum
hiklaust og frjálslega. Á henni
eru engin merki um áverka og
hún er við mjög góða heilsu. Allt f
fari barnsins vitnar gegn þvf að
meinbugir séu á sambúð hennar
við foreldra sfna. Barnið er
opinskátt, ljúft og hamingju-
samt.“
Með þessa skýrslu undir hönd-
um ákvað fjölskyldan að fara aft-
ur til Svfþjóðar. „Ég sé eftir þvf
að við skyldum hafa gert það,“
segir Timm Busse nú. Varla voru
þau kömin heim þegar félags-
ráðgjafarnir, Éva Bjorklund og
Inger Wolf, kvöddu dyra f fylgd
tveggja óeinkennisklæddra lög-
reglumanna. Þau tóku Victoru og
fluttu hana á sjúkrahús.
Viku seinna var Victoria flutt
af sjúkrahúsinu á upptökuheimil-
ið Edshöjden, sem er f um 60 km
fjarlægð frá heimili Busse-
fjölskyldunnar. í skýrslu dr.
Gunnars Braathen læknis, sem
rannsakaði hana fyrir Félags-
málastofnunina, segir að hún sé
„heilsuhraust og viðræðugóð".
Énn fremur segir: „Éngin ný eða
gömul ummerki likamsmeiðinga
fundust, ... heldur ekki nein
merki um vannæringu.“
Skrámur og bnmasár
á upptökuhælinu
Að fenginni þessari skýrslu
sögðu félagsráðgjafarnir, sem
texið höfðu mál Victoriu f sínar
hendur, að hún fengi að fara aftur
til foreldra sinna ef þau féllust á
„samvinnuáætlun“ f nfu liðum. í
áætluninni fólst m.a. að foreldr-
arnir sæktu vikulega i eitt ár
hópmeðferð hjá geðlækni, Vict-
oria færi á dagheimili og væri þar
a.m.k. sjö stundir á degi hverjum,
og Ester Busse hætti að vinna og
fylgdist með barninu þegar það
væri ekki á dagheimilinu.
Busse-hjónin hafa ekki viljað
fallast á að ganga að þessum
skilmálum og þau halda þvi fram
að starfslið á Edshöjden-
upptökuheimilinu hafi komið illa
fram við hana og sjáist enn
skrámur og brunasár á henni eftir
dvölina þar. Hefur verið fyrir-
skipuð opinber rannsókn á þeirri
ásökun.
Chris Mosey er hlaðamaður i viku-
blaðinu The Obaerrer í Lundún-
um.