Morgunblaðið - 01.02.1985, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 1. FEBRÚAR 1985
B 5
Leikreglur í
samfélaginu
Kristín Bjarnadóttir ræöir viö Hjördísi Hákonardóttur, borgardómara og formann Amnesty International
Almenningur er fáfróö-
ur um réttarkerfið
K: I hverju eru borgardómarastörf
aðallega fólgin?
H: Já, þaö er alls ekki úr vegi aö
gera aðeins grein fyrir þvl, fólk er
ótrúlega fáfrótt um réttarkerfiö I
landinu og þá starfsemi sem fram
fer hjá dómstólunum — þaö eina
sem allir vita er að mál eru oft á
tiöum allt of lengi aö velkjast I
dómskerfinu.
Hjá borgardómaraembættinu
er fariö með öll einkamál. i stórum
dráttum þá eru þaö mál sem ein-
staklingar eöa félög eiga í sln á
milli. Þaö geta verið deilur um t.d.
vangoldnar skuldir eöa skaöa-
bótakröfur eöa um viðurkenningu
á réttindum. Sem sagt ef Pétur vill
fara I mál viö Pál, þá snýr hann
sér til Borgardóms, en Sakadóm-
ur fjallar hins vegar um öll mál
einstaklinga, sem taldir eru sekir
um refsivert athæfi. Þá er þaö
rfkisvaldiö sem höföar mál gegn
einstaklingnum.
K: Þýöir þaö aö þitt starf sé meira
fólgiö I aö ná sáttum I deilum,
heldur en dæma?
H: Kannski ekki meira. en þaö er allt-
af reynt að ná sáttum. Og ekki
bara reynt, þaö er skylda dómar-
ans að gera það sem I hans valdi
stendur til aö sættir megi nást.
Takist þaö ekki þá er hafin gagn-
öflun, m.a. kölluö vitni fyrir dóm-
inn. Svo er málið flutt munnlega,
oftast af lögfræðingum hvors aö-
ila fyrir sig. Loks er dæmt I mál-
inu. Sé annar hvor aðilinn
óánægöur meö niöurstööu dóm-
arans, getur hann áfrýjaö málinu
breytir lögunum, þaö gerir Al-
þingi. Hins vegar eru hin skrifuöu
lög ekki einu réttarheimildirnar
sem lagöar eru til grundvallar.
Dómur getur llka veriö reistur á
ööru, eins og t.d. réttarvenju eöa
fordæmi.
til Hæstaréttar. Viö erum sem
sagt meö tvö dómsstig þar sem
Hæstiréttur er áfrýjunardóms-
stigið.
K: Er algengt aö fólk viti ekki hvert
þaö á aö leita með mál sln?
H: Já, því er glfurlega mikið ruglaö
saman hvar hin óllku mál eru tekin
fyrir á fyrsta stigi. I rauninni er þaö
nokkuð einfalt, þvl Sakadómur
fjallar um sakamál en Borgardóm-
ur um einkamál. En svo er þaö
Borgarfógetaembættiö, þar er til
staðar m.a. upþboösréttur,
skiptaréttur og fógetaréttur, en i
honum fara fram lögtök og fjár-
nám. Nú ásamt dómsstörfunum
þá gegnir Borgardómaraembætt-
iö einnig umboðsstörfum eins og
hjónavígslum og skilnaöarmálum.
dómstólunum, þannig aö vel hæfu
fólki sé gert mögulegt aö starfa
þar, til dæmis aö ráöið sé nógu
margt fólk til aö vinnuálagiö veröi
ekki of mikiö og aö launin séu
nógu há, til aö starfið sé sam-
kepþnisfært.
K: En hvaö með skipulagið?
H: Þaö hafa verið gerðar ýmsar
breytingar á siðustu árum, á rétt-
arfarslögum, sem miöa aö þvl aö
einfalda málsmeöferö.
myndi þá allavega ná yfir fleiri en
eitt lögsagnarumdæmi.
Mat dómarans
K: Hefur dómari vald til aö dæma
eftir eigin geöþótta?
H: Nei, dómara ber fyrst og slðast aö
fara eftir lögum. Hins vegar er
margbreytileiki mannllfsins sllkur
aö þaö eru ekki til reglur um hvert
einasta smáatriði, svo aö oft hlýt-
ur mat dómarans aö koma til. Ég
held þaö væri rangt aö halda þvl
fram aö mat hans geti verið alger-
lega óháö persónu hans. Hins
vegar má hann ekki láta slna eigin
sérvisku ráöa. Það er hluti af þjálf-
un hans sem dómara aö vinna úr
viöfangsefninu á hlutlægan hátt
og rökstyöja niöurstöðuna. Geti
hann þaö ekki þá er hann lélegur
dómari. En einmitt þetta, hvernig
dómari tekur afstöðu I máli, þaö
er nokkuð sem er alveg þess vert
aö hugsa um.
K: Þú fórst I réttarheimspeki eftir aö
þú útskrifaöist úr lagadeild Há-
skóla íslands. Getur þú notfært
þér þá menntun I dómarastarfi?
H: Það er þá aöallega þjálfunin viö
aö hugsa og skrifa.
K: Er ekki til I dæminu að lög sem
enn eru I gildi, séu I rauninni úrelt?
H: Ef þaö eru skýr ákvæöi 'í lögum,
jafnvel þótt lög séu úrelt I nútlma-
þjóöfélagi, þá ber dómara aö fara
eftir lögum. Þaö er ekki hann sem
Angi af kvenrétt-
indabaráttu
K: Viltu ekki segja frá þfnum náms-
ferli i stórum dráttum?
H: Jú, ég útskrifaðist úr lagadeild
haustiö ’71 og fór þá til Englands.
Til Oxford. Þar ætlaði ég upphaf-
lega aö vera bara i eitt ár, en
ákvaö svo aö fara I lengra nám og
skrifa um fóstureyöingar. Þaö var
svona einhvers konar angi af
kvenréttindabaráttu af minni
hálfu. En þá var ég svo óheppin
aö fá kennara sem mér samdi alls
ekki viö. John M. Finnis heitir
hann og er kaþólskur. Hann er nú
viöfrægur maöur I faginu. Hins
vegar læröi ég mikið af öörum
kennara minum, sem var Ronald
Dworkin, prófessor I réttarheim-
speki. En ég lauk ekki náminu í
Oxford, ég kom heim vorið 1974
og fór aö vinna sem dómarafull-
trúi, fyrst I Kópavogi i eitt ár og
siöan i Hafnarfiröi annaö ár og
loks hjá Borgardómi Reykjavlkur.
Ariö 1977 fékk ég leyfi og fór til
Ameriku.
En betur
má ef duga skal. A þessari tölvu-
öld, sem viö lifum nú á, er farið aö
ræöa um tðlvuvæðingu dómstól-
anna og þaö er augljóslega hægt
að nota þá tækni tii mikillar hag-
ræðingar, jafnvel telja sumir hugs-
anlegt að tölvur veröi innan
skamms farnar aö afgreiöa ein-
földustu mál eins og vlxlamál. Þá
hefur einnig veriö rætt um að nýtt
dómsstig, lögréttan eins og þaö
hefur veriö kallað, gæti leyst ein-
hvern vanda, samhliöa einföldun
á málsmeöferö. Þaö mætti aö
mlnu mati gjarnan vera milli-
dómsstig, sem væri áfrýjunarstig,
fyrir smæstu málin og væri fyrra
dómsstig fyrir flóknari mál. Svo er
annaö, sem mætti ef til vill breyta
meö því að koma á millistigi.
Sýslumenn og bæjarfógetar eru
dómarar og jafnframt lögreglu-
stjórar og þaö passar engan veg-
inn saman, að sá sem rannsakar
mál, sem lögregluyfirvald, dæmi I
sama máli sem óháöur dómari.
Þessu veröur aö breyta. Þaö er
ekki hægt að gera nema skipa
sérstakan dómara viö hvert sýslu-
mannsembætti, eöa þá leysa
vandann meö þvl aö bæta við
einu dómsstigi. Logsaga dómsins
Þessu veröur að breyta
K: Þaö er oft kvartaö undan þvl aö
dómskerfið sé þunglamalegt, aö
mál séu iengi aö flækjast I kerf-
inu?
H: Já, málafjöldinn hefur aukist glf-
urlega, en ekki mannaflinn að
sama skapi, þannig aö kerfiö ann-
ar þvl ekki aö afgreiöa mál fljótt
og vel. Til þess aö bæta úr þessu
þarf bæði aö fjölga dómurum og
breyta skipulaginu.
K: Er ekki einfalt aö fjölga dómur-
um?
H: Ja, ekki er fjárveitingavaldiö á
þeirri skoöun. En rlkiö má gæta
sin aö spara ekki of mikið á
dómsmálasviðinu, þvl réttaröryggi
borgaranna hlýtur aö vera ein
meginforsendan fyrir góöu þjóö-
félagi. Og ef réttaröryggi á aö
vera vel tryggt þarf aö búa vel aö
Tilgangurinn var aö
Kristín Jóhannesdóttir:
,Ég vel fatnað eftir því
sem ég er að innan."
Morgunbla&iS/VUborg Einangióttir
'Ljósmyndastofj
verður til.
Pétnr Stefánsson: „Er ég ekki flott
ur?“
1 ^ w
^ llptv