Morgunblaðið - 01.02.1985, Blaðsíða 6

6—B~
MORGUNBLAÐID, FOSTUDAGUR L FEBRÚAR 1985
SNÝRÐUSÓLAR
HRWGNUM VIÐ?
w W

* %■ T í h

Ertu að vinna eða eltthvað að sýsla þegar líkam-
fnn vill sofa? Greinín hér ý eftlr fjallar um leiðir
tíl að Mka á klukkuna eða líkamann.
Það er komið nýtt skilti upp á vegg í grænmet-
ismarkaðinum: „Opið 24 klukkustundir á sólar-
hring^, og sama er að segja um f jölmargar sölu-
búðlr í Bandarfkjunum. Líkamsræktarstöðvar eru
5 opnar allan sðlarhringinn, tölvubanklnn lokar
aldrei og veitíngahús bjóða morgunverð áöllum
tímum sólarhrings. Það lítur út fyrir að hálfur
heimurinn só á næturvakt.
-sr

Þaö lætur reyndar naarri
aö svo sé. í Bandarfkjun-
um er einn af hverjum
fjórum starfandi körfum í
vinnunnl klukkan tvö um nótt i
staöinn fyrlr klukkan tvö aö degin-
um og sama er aö segja um eina af
hverjum sex konum. Eftirspurn eft-
Ir vaktavfnnufófki sem er reíöubúiö
aö ganga á sólarhringsvaktir hefur
tvöfaldast á síðustu 25 árum og
því fjölgar stööugt. I mörgum fjöl-
skyfdum þar sem báöir foreidrar
starfa utan heimilis er a.m.k. annar
ra fjöl-
rldna hafa hjónin mismunandi
I vöku- og svefntíma.
Hringlið meö tímann kostar sitt.
Morgunveröur á miönætti getur
ekki gabbaö líkamann. Þaö er
flóknara en svo aö stllla hina inn-
byggöu klukku hans. Þreyta þjakar
vaktavinnufólk. Einnig meltingar-
truflanir, slys, fjölskylduvandamál
og aukin áfengis- og lyfjaneyzla.
Vandamáliö er ekki aöeins per-
sónulegt. Margt vaktavinnufólk —
læknar, hjúkrunarfólk, flugmenn,
flugumferöarstjórar, starfsmenn í
kjarnorkuverum og hermenn —
bera ábyrgö á öryggi og heilsufari
almennings.
Svo mjög hefur slíku vakta-
vfnnufófki fjölgaö aö atvinnurek-
endur eru loks farnir aö taka þetta
vandamál alvarlega. Þeir hafa kall-
aö til visindamenn úr fílabeinsturn-
um rannsóknastofanna til aö
leggja á ráöin um hvernig unnt sé
aö leiörétta þá skekkju sem kemst
á líf þeirra sem vinna störf sin á
nóttunni.
Árangurinn hefur oröiö undra-
veröur á ýmsum sviðum. í efna-
fræöiverksmiöju einni þar sem
reksturinn gekk iila hefur líffræö-
ingum tekizt svo vel upp aö venju-
legir starfsmenn verksmiöjunnar
hafa nú fariö aö dæmi hinna og
breytt vaktatafla lögreglumanna á
næturvöktum hefur dregiö úr
hættu á hjartaáföllum, a.m.k. í bili.
Rannsóknir sem fram fara á
þessu sviði viröast einnig geta orö-
ið til þess aö koma í veg fyrir aö
íþróttamenn gangi fram af sér.
Tímalíffraaöingar viö Harvard,
Stanford og New York-háskóla eru
þegar farnir aö undirbúa Ólympíu-
leikana 1988 meö hliösjón af þeim
leikum sem fram fóru í Bandaríkj-
unum í ár. Þeir starfa meö banda-
rísku ólympíunefndinni. Rannsókn-
ir þeirra beinast aö þeim íþrótta-
mönnum sem eru framúrskarandi,
ástandi líkama þeirra á ýmsum
tímum sólarhringsins og andlegu
ástandi þeirra, meö þaö fyrir aug-
um aö gera fyrir þá nýjar æflnga-
og keppnisstundaskrár.
En þaö er ekki eínungis vakta-
vinnufóik og íþróttamenn sem
njóta góös af þessum rannsókn-
um. Því fólki fjölgar sem leggur
mjög hart að sér, fer á fætur fyrir
allar aldir og leggst ekki til svefns
fyrr en liöiö er á nóttu. Alþekkt er
sú röskun sem veröur þegar fólk
feröast á milli staöa og tímamis-
munur segir til sín, svo dæmi sé
nefnt. öll dönsum viö eftir klukk-
unni, hvort sem vísar hennar hreyf-
ast fram á viö eöa aftur.
Tímalíffræðin verður öllum aö
gagni. Hún veitir ráðleggingar um
þaö hverníg viö eigum aö ná áttum
þegar klukkan ruglar okkur í rim-
inu. Viö getum séö viö henni ef viö
breytum matarvenjum, drykkjuslö-
um okkar og svefntíma, og gerum
okkur betur grein fyrir umhverfinu.
Ur tengslum
Til skamms tíma var ekki tekiö
tillit til mannlegra þarfa viö skipu-
lag vaktavinnu. Breytlngar á vökt-
um hafa ýmist veriö réttsælis eöa
rangsælis, þ.e. fólk fer ýmist til
vinnu sefjirMkJftir vaktaskipti eöa
j fyrr, þannigaö lengra eöa styttra
var á milli vaktanna. Vaktirnar eru
þá mismunandi frá degi til dags,
stundum breytast þær annan
hvern dag og stundum á þriggja
eöa fjögurra vikna fresti. Starfsfólk
sjúkrahúsa vinnur sumt á 36
stunda vöktum, áhafnir á kjarn-
Ljósm./ Friðþjófur.
Leikreglur í
samfélaginu
binda endahnút á þetta Eng-
landsnám mitt. Ég fór I heimspeki-
deild I Rutgers University I New
Jersey, með réttarheimspeki sem
kjörsviö og tók MA-próf. Slðan
kom ég heim og var skömmu sfð-
ar skipuö sýslumaður Stranda-
sýslu.
Þykir víst fínt að
vera sýslumaður
K: Var einnver sérstök ástæöa fyrir
þvl aö þú gafst sýslumanns-
embættið frá þér?
H: Já, fólk spyr gjarnan af hverju ég
hafi farið Or þessu embætti I ann-
að. Það þykir vlst flnt að vera
sýslumaður. Það má seja að
borgardómarastarfið sé akadem-
fskara og það höfðaði til mln —
hitt er svona meira höfðingjaemb-
ætti. Svo voru lika persónulegar
ástæöur. Hvað starfið snerti pá
átti ég m.a. erfitt með að sætta
mig við þaö sem viö vorum aö
tala um áðan, að sýslumaður skuli
vera dómari og lögregla I sama
máli. Það er nokkuö sem er al-
gerlega andstætt minni réttlætis-
kennd, þvl segja má aö eitt af
höfuðmannréttindum borgaranna
sé að vera ekki dæmdur af sömu
manneskju og rannsakar mál
þeirra. Einnig fer illa saman aö
vera bæði innheimtumaöur og
dómari, sérstaklega þegar inn-
heimtumaðurinn á einhverra
hagsmuna að gæta sem ötull inn-
heimtumaöur, eins og þá var.
Þad vantar gagn-
rýna hugsun
K: Hefuröu einhvern vettvang l huga,
þar sem heimspekimenntun þln
gæti nýst?
H: Þaö er litill áhugi á réttarheim-
speki við lagadeildina I Háskóla
Islands og sem rfkisstarfsmaður er
maöur eins og útspýtt hundsskinn
og ekki mikiö pláss fyrir ró og
andrlki eftir vinnutlma, nema þá
eftir að börnin eru sofnuð — og
það er oftast nokkuö seint, þann-
ig að ég hef heldur lltinn tfma til
fræðistarfa sem stendur. Þetta
áhugaleysi á réttarheimspeki
takmarkar llka tækifærin til fræði-
starfa, þannig aö eini möguleikinn
er nánast aö setjast viö skriftir.
Þegar ég fór út I þetta nám, þá
fussuöu og sveiuðu allir lagapróf-
essorarnir. Þó afstaðan hafi
breyst nokkuö slðan — þaö er þó
boðið upp á réttarheimspeki sem
kjörsvið og hún er kennd dálftiö á
fyrsta ári — þá finnst mér mikiö
vanta á að lagadeildin gefi þessari
fræðigrein þann gaum sem henni
ber. Það er allt of mikil áhersla
lögð á lagabókstafinn sem sllkan.
Það vantar gagnrýna hugsun.
Hinn gullni meöalvegur
K: Er óhugsandi að við verðum svo
þroskuð að skráð lög og dóms-
vald verði óþarft?
H: Já, ég held það. Einhverntlma I
æsku minni hef ég sjálfsagt
Imyndað mér að sllkt væri mögu-
legt og kannski vonaö það. En
þegar maður fullorönast, kemst
maður betur og betur að raun um
hvað fólk er — og hlýtur að halda
áfram aö vera — óllkt. Þaö er nú
undirrót flestra deilna og við höf-
um ekki fundið betri lausn til að
útkljá deilur manna en einhvern
hlutlausan aöila, dómara sem
styðst við ákveðnar reglur.
K: Hver er tilgangur laga i stuttu
máli?
H: Það má kannski segja að tilgang-
ur laga sé að setja leikreglur I
samfélaginu til þess að auövelda
samskipti manna og tryggja viss
réttindi án þess þó að skerða um
of frelsi fólks til samninga og at-
hafna. Þaö er kúnst að haga
löggjöfinni svo, aö öll þessi
markmið náist. Hið gagnstæöa
væri aö allir fengju aö leika laus-
um hala og troða aðra niöur f
svaðið. Þetta er spurning um hinn
gullna meöalveg milli frjálsræöis
og afskiptasemi. Svo eru náttúr-
lega sumir sem halda þvl fram að
ef lög eru mjög slæm, þá séu þau
ekki lög. Þá er spurningin hvaö
lög eiginlega séu, sem er önnur
spurning en sú hver sé tilgangur
laganna — og það var þaö sem
við vorum aö fjalla um, ekki satt.
Náttúruréttarkenningin
og raunspekin
K: Hvað eru Iðg?
H: Það eru tvær meginkenningar um
þetta efni: Náttúruréttarkenningin
og raunspekin. Það er kannski
erfitt að gera grein fyrir þeim I
stuttu máli, en I stórum dráttum
þá má segja að raunspekin segi
gild lög vera þær reglur, sem sett-
ar eru af löggjafa. Raunsþekin tel-
ur sem sagt sett lög vera lög, þótt
þau séu slæm lög. Sem dæmi má
nefna þau lög sem sett voru I
Þýskalandi á nasistatfmabilinu.
Það var mikið rætt um þau I sam-
bandi við Núrnbergréttarhöldin.
Margir vildu halda þvf fram að þau
brytu svo hróplega gegn siðferð-
iskröfum að þau gætu ekki talist
gild lög. En samkvæmt raunspek-
inni voru þau sett af þar til bærum
löggjafa og þvl gildandi lög I land-
inu.
Þetta þýöir þó ekki að allir
raunspekisinnar segðu aö fólki
bæri siðferöileg skylda til aö fara
eftir sllkum lögum. Náttúruréttar-