Morgunblaðið - 03.08.1985, Blaðsíða 20

20 B
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 3. ÁGÚST 1985
Tanginn
versiunarstaöur
í 140 ár
Tanginn um 1880. Á miðri mynd er sölubúð og íbúðarhús,
saltbús og lifrarbræðsla er lengst tíl bægri. Húsið lengst tíl
vinstrí gengur nú undir nafninu Sjóbúðin og stendur enn, en
það er byggt tyrir 1850. Nú er kominn sökkull undir það eins
og sjí mi i samanburðarmyndinni.
Veltan margfaldast
undanfarin ár,
segir
Gísli Guðlaugsson
framkv.stj.
1140 ár samfellt hefur verið
verslun á Tanganum í
Vestmannaeyjum. Þessi
verslun hefur verið í eigu
nokkurra aðila, en mann-
virkin á Tangalóðinni hafa ávallt
verið notuð til fjölþætts
verslunarreksturs. Tanganafnið
eftir Tangavik, gömlu fjörunni,
hefur löngum loðað við þessa
verslun, en þó hefur hún borið
önnur nöfn af og til. Nú heitir
fyrirtækið Gunnar ólafsson og
Co hf. sem rekur verslunina
Tangann og umboð Eimskipafé-
lags íslands í Vestmannaeyjum.
Stærsti hluthafinn er Vinnslu-
stöðin hf. í Vestmannaeyjum síð-
an 1956. Framkvæmdastjóri er
Gisli Guölaugsson og hefur hann
stýrt fyrirtækinu síðan 1978, en á
liðnum árum hefur rekstur og
velta fyrirtækisins margfaldast.
Þessi mynd rar tekin af starfsfólki verslunar Gunnars Ólafssonar í kringum 1930.
Sat á púðurtunnu
og kveikti f
Upphaf Tangaverslunarinnar
var það, að Jóhann Júlíus Fred-
erik Birck myilusmiður stofnaði
verslun á Tanganum milli Tanga-
vikur og Bratta árið 1845. Þetta
var nokkru eftir að Gaathaab-
verslunin var stofnsett. Almenn-
ingur kallaði verslun Bircks
skjótt Tangaverslun, Tangabúð
eða aðeins á tanganum, en Birck
nefndi verslunarstaöinn Juli-
ushaab, því hann hefur ugglaust
gert sér góða von um gróða.
Þarna byggði Birck sölubúð og
fleiri hús. Lítið mun þó hafa
kveðið að verslunarrekstri
Bircks. Birck var ráðinn til ís-
lands í upphafi til þess að byggja
myllu í Þingholtunum í Reykja-
vík. Síðan fékk Jens Benediktsson
hann til Eyja til þess að gera
kornmyllu þá sem hann lét reisa
ofan á Bakarahúsið i Garðinum
sumarið 1842. Þeirri smiði lauk í
septembermánuði það ár. í rit-
smíð Jóhanns Gunnars Ólafsson-
ar, Verslunarstaðir í Vestmanna-
eyjum, fjallaði hann m.a. um
Tangann og Tangaverslunina.
Þar segir, að Birck hafi verið |
fæddur árið 1817, hann hafi lært
trésmíðar. Sagt er, að hann hafi
verið undariegur í háttum og
skipt sér lítið af verslunarrekstri
sínum. Hann hélt sig mest í lýs-
ishúsi sínu og hafði þar svefnhús
á loftinu. Að lokum varð Birck
geðbilaður og lauk þannig ævi
hans að 13. mars 1951 hvarf hann
burtu af Tanganum með fjögurra
potta kút fullan af púðri. Hélt
hann vestur í Skansakletta undir
Klifi, kveikti þar í púðrinu sitj-
andi á kútnum og varð það hans
bani.
Einokunarverslun
um árabil
Verslun Bircks var síðan seld á
uppboði 30. desember 1851 í kaup-
höilinni í Kaupmannahöfn.
Hæstbjóðandi varð N.N. Bryde,
kaupmaður í Garðinum í Vest-
mannaeyjum, og bauð hann i
fyrir son sinn, J.P. Bryde, sem þá
var tvítugur að aldri. Afsal fyrir
eigninni var gefið út 1. september
1852 af A. Baumann, sýslumanni
i Vestmannaeyjum. Var kaup-
verðið 5.410 rikisdalir. Pétur
Bryde rak síðan nokkra verslun á
Tanganum um langt skeið. Hafði
hann mikla verslun við ýmsa
menn úr nærsveitunum og hefur
mér talist til, segir Jóhann Gunn-
ar, að á árunum 1855—1858 hafi
verslað þar 61 maður úr nær-
sveitunum og jafnvel alla leið
austur á Síðu. Hafa þeir margir
hverjir stundað sjóróðra úr Vest-
mannaeyjum á vertíðum. Einnig
skipti margt landskipa við
Tangaverslun. Auk þess verslaði
fjöldi Eyjaskeggja við verslunina.
Pétur Bryde rak síðan verslun á
Tanganum þangað til árið 1880.
Faðir hans, N.N. Bryde, andaðist
9. ágúst 1879. Erfði Pétur þá
Garðsverslun, því hann var
einkabarn föður síns, og varð
hann þar með eigandi að tveimur
verslunum á sama stað.
Um þessar mundir var sama
manni óheimilt að reka tvær
verslanir í sama kaupstaðnum.
Bryde þurfti því að losa sig við
aðra verslunina. Tók hann þá það
til bragðs, að hann leigði Gísla
Engilbertssyni, sem verið hafði
verslunarstjóri á Tanganum um
skeið. Var sá samningur gerður
árið 1880. Var það mál manna, að
um málamyndasamning væri að
ræða, enda varð sú raunin á. H.E.
Thomsen, kaupmaður í Góðu von,
skrifaði Aagaard sýslumanni í
júní 1880 og spurðist fyrir um
hverjir rækju nú verslunina á
Tanganum og í Garðinum.
Aagaard sýslumaður svaraði
fyrirspurninni 25. júní 1880 og er
honum þungt niðri fyrir. Skýrir
Aagaard sýslumaður frá því í
bréfinu að Gísli hafi sýnt honum
leigusamning um verslunina.
Lauk sýslumaður bréfi sínu með
þessum orðum: „Ef ætlunin hefur
verið sú að hvetja mig til að
rannsaka hvort leigumáli þessi
milli kaupmannanna J.P.T. Bryde
og Gísla Engilbertssonar væri
málamyndagerningur þannig að
verslunin þar væri nú rekin af
Bryde kaupmanni, vil ég ekki láta
þess ógetið að ég hef frá fyrstu
gefið gaum að þessu máli sem
mun verða rannsakað þegar ég
sjálfur tel tilefni komið til þess.“
Ekkert var frekar gert í málinu
og Gísli Engilbertsson rak versl-
unina á sínu nafni þangað til
1889, en þá gaf Pétur Bryde syni
sínum, Herluf Ingjald Bryde,
verslunarstaðinn. Var Gísli eftir
það talinn verslunarstjóri á
Tanganum þar til Bryde hætti að
reka þar verslun, árið 1893. Eftir
það hafði Bryde engan rekstur á
Tanganum. Það var síðan með
stjórnarráðsbréfi dags. 23. okt.
1909, að Juliushaab-lóðin var tek-
in af Bryde á þeim forsendum að
hann notaði hana ekki lengur til
verslunarreksturs.
Verslun í hendur
heimamanna
Á gömlu Tangalóðinni rekur
Gunnar Ólafsson & Co hf. nú
Eimskipafélagsumboðið og stór-
markaðinn Tangann. Fram-
kvæmdastjóri beggja fyrirtækj-
anna er Gísli Guðlaugsson og við
ræddum við hann um fyrirtækin.
Árið 1904 seldi H.I. Bryde Pétri
O. Thorsteinssyni Juliushaab
fyrir 8 þús. kr. Pétur J. Thor-
steinsson var kaupmaður á Bildu-
dal og víðar. Hann rak verslunina
til 1910, að Gunnar ólafsson
kaupmaður keypti verslunina og
siðar kom Jóhann Þ. Jósefsson
inn í fyrirtækið. Co-ið stendur
fyrir Jóhann Þ. Jósefsson og hf.
kom til þegar fjölskyldur bæði
Gunnars og Jóhanns urðu einnig
eigendur að fyrirtækinu. í milli-
tíðinni hafði verið stofnað fyrir-
tækið Tangabátarnir, sem gerði
út fimm báta. Gísli Guðlaugsson
vann hjá Gunnari Olafssyni &
Co. árið 1955 og segir að um
haustið hafi verið tilkynnt að eig-
endur Vinnslustöðvarinnar
myndu kaupa fyrirtækið þá um
áramótin og menn gátu þá sagt
upp vinnu sem vildu, en aðrir sem
vildu halda áfram að vinna hjá
fyrirtækinu gátu ráðið því. Gísli
telur því að um áramótin
1955—1956 hafi orðið eigenda-
skiptin í hendur þeirra aðila sem
eiga Tangann nú. Lengst af, sagði
Gísli, var Tanginn dönsk verslun.
Hún var allsherjarverslun eins og
verslun Gísla J. Johnsen á sínum
tíma, en þessar verslanir háðu
samkeppni. Þarna voru nýlendu-
vörur, útgerðarvörur, bygg-
ingarvara, veiðarfæri, olía og allt
sem nöfnum tjáir að nefna.
Það má nefna að árið 1955 var
Blíðfari í förum milli Reykjavík-
ur og Vestmannaeyja. Þá var
fyrirtækið einnig með olíuumboð
lengst af og Eimskipafélagsum-
boðið frá upphafi Eimskips, 1914.
Á tímabilum hefur fyrirtækið
einnig átt hlutdeild í útgerðar-
rekstri. Um árabil þegar mest var
í fyrirtæki Gunnars Ölafssonar &
Co. hf., voru það tugir manna sem
unnu hjá fyrirtækinu. Seglin
voru nokkuð dregin saman 1956
með nýju eigendunum, enda öll
aðstaða til verslunarreksturs
breytt í Eyjum með tilkomu
margra fleiri verslana. Gunnar
Ólafsson var þá orðinn fjörgam-
all maður og Jóhann Þ. Jósefsson
sat á Alþingi. Áður en þessi sala