Morgunblaðið - 03.08.1985, Blaðsíða 2

J
2 B
ctytil TíitWÁ Ú A.itírli>cK/hr»M
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 3. ÁGÚST 1985
....eu það þarf alltaf að
hjálpa Guði
eitthvað til
loks allt draslið úr skrúfunni. Tog-
arinn lak býsna mikið við stýrið
hjá skrúfuásnum, en ég átti nokkra
poka af sementi heima og við
steyptum í skipið þar sem það lak
og það gekk. Togarinn var eins og
nýsköpu nartogara rn i r.
Ég lenti i mörgu á ströndinni.
Þegar Eiríkur rauði strandaði var
engin byssa til staðar. Við fórum
þá tveir vaðbundnir á móti planka
frá skipinu sem skipsmenn höfðu
bundið i band og reyndu að láta
reka í land. Við náðum öllum
mönnunum i land, en ansi þurfti nú
að vaða langt út. Stundum komu
verðmæti með skipunum. Stundum
voru þau full af fiski, timbri. Timb-
ur var í sumum, kol í sumum,
Elisabetu t.d., og alltaf náðist
eitthvað. Eitt sinn voru þrír þýskir
togarar í landhelgi hér fyrir utan.
Gæslan kom aðvífandi. TVeir tog-
aranna sigldu á haf en einn beint
upp á sand og skáru aftan úr. Sá
náðist út, hét Gustav Mayer og
varð síðar Gullfoss frá Reykjavík.
Hann fórst seinna með allri áhöfn."
Þá mætir hann manni
í stýrimannsklæðum
Er ekki töluvert á sveimi við
ströndina? spurði ég.
„Jú, það er ýmislegt á sveimi við
ströndina, ekki er því að neita. Það
eru töluverð brögð að því að það sé
reimt hér, svipir dáinna manna og
slatti af þeim er labbandi á strönd-
inni. Ég held þeir haldi sig eitthvað
við gamla strandmannaskýlið. Við
vorum eitt sinn fjögur að þilja það
innan, og smíða kojur. Við vorum
að þræta um það ég og verkstjór-
inn, hvort eitthvað væri nú til sem
ekki væri sýnilegt. Hann taldi að
það væri ekkert til sem væri hulið.
Ég var á annarri grein og einmitt
um kvöldið þegar verkstjórinn
þurfti að ganga örna sinna úti á
sandinum, þá mætir hann manni í
stýrimannsklæðum. Honum brá
víst nokkuð en sannfærðist um að
það gæti verið eitthvað annað til en
það sem alltaf væri fyrir augunum.
Ég hef oft séð ýmislegt svo að
mér hefur stundum þótt nóg um. Á
tímabili var þetta mikið, sérstak-
lega á meðan ég var ungur, en kem-
ur oft fyrir ennþá. Það er margt
svona sem er dularfullt, en það
hjálpaði mér mikið í búskapnum að
ég vissi margt fyrir.
Mig dreymdi afar einkennilegan
draum fyrir stuttu. Þótti mér Lár-
us Valdimarsson á Klaustri færa
mér tvo blómvendi og tvo miða með
miklu skrifuðu á. Þetta voru blóð-
rauð blóm og hvít í toppinn og boð-
in voru þau að þau væru frá 10
konum á Klaustri. Ég treysti mér
ekki að eiga við að ráða þennan
draum."
Sópaði 10—20
mönnum út
„Jú, jú, ég var í siglingum á sín-
um tíma. En ég lenti aldrei í neinu
slarki í siglingunum, líklega vegna
þess að ég drakk aldrei vín. Ég held
að ég hafi ekki nema einu sinni lent
í almennilegum slagsmálum. Það
var í Pálshöll í Vestmannaeyjum.
Þar smalaði ég öllu út, gekk ber-
serksgang. Þeir voru þar að erta
einhvern 14 ára strák, höfðu mann
til að yrkja á hann, en ég kom
þarna inn og botnaði upp á alla
fyrri partana, tók upp hanskann
fyrir strákinn. Þetta gekk að ég
held vel stráknum i hag, en ég fékk
á 'ann út af þessu og þá hljóp á mig
berserksgangur. Þeir hafa líklega
verið einir 10—20 þarna inni, ef
ekki meira. Ég varð ólmur þegar ég
~ • v^r sleginn, þoldi ekki að*vera lam-
-inn, þótt mér væri á hinn bóginn
alveg sama um ertingar. En mér
líkaði illa þegar svona var sest að
óvaningi, fannst það ekki sann-
gjarnt.“
Borðaði út fóðurarfínn
„Þú spurðir mig að því hvenær ég
væri fæddur. Ég fæddist 25. ágúst
1897 hér í Meðallandi í miðbænum
á Syðri-Steinsmýri. Ég missti for-
eldra mína fjögurra ára, pabbi
lenti undir skipi sem hvolfdi við
Mýrdal, fékk lungnabólgu og dó.
Móðir mfn var holdsveik, hét Elín
Oddsdóttir, en faðir minn Tómas
Gíslason, Norðurgötu við Mýrdal,
lærður húsasmíðameistari og
mublumeistari, var þjóðhagi í eðl-
inu. Mamma var flutt til Reykja-
víkur þegar ég var fjögurra ára frá
okkur 4 systkinum. Hún dó f
Reykjavík 7 árum síðar og er graf-
in í gamla kirkjugarðinum. Ég var
fluttur að Suðurgötu f Mýrdal til
Heiðmundar heitins Hjaltasonar.
Faðir minn og hann voru bræðra-
synir og kona hans var hálfsystir
föður míns. Þar var ég í tvö ár eða
þar til ég var búinn að borða út
föðurarfinn. Þá var það að fólk í
Búlandsseli bauðst til að taka mig
til sín fyrir ekki neitt, bláfátækt
fólk norður í fjöllunum. Það hefur
að mestu verið í eyði siðan 1918.
Þar var ég fram að fermingu, svo
fór ég að Hrífunesi fermingarárið,
þá í Skálmárbæjarhraun í Álfta-
veri í eitt ár en síðan til sjós f
Garðinum og sumarið eftir var ég í
Búlandsseli. 16 ára fór ég síðan til
móðurbróður míns að Sandaseli.
Þar var ég i 14 ár til heimilis. Á
sjónum eftir jól og til Jónsmessu,
suður í Garði fyrst í Höfnunum, þá
í Reykjavfk á kútter síðar, og einn-
ig á þrímastra skonnortu og togur-
um. En í Vestmannaeyjum var ég
1918 til 1920 á Njálnum. Ég fór á
skútu f Reykjavik, var síðast á sjó
sem fiskilóðs og flatningsformaður
með þýskum togarasjómönnum
sem nú eru að fiska i salt. Ég
kenndi þeim að verka f salt. Það
gekk mjög vel. Við fiskuðum ágæt-
lega. En ég fór að búa 1927, fyrstu
tvö árin í Sandaseli. Svo fluttist ég
að Lágu-Kotey, þar sem Einar Sig-
urbjörnsson, faðir Sigurbjarnar
biskups bjó, en ég fékk hans part
og var þar þangað til við fluttum að
Melhól 1928“
„Þeir buðu konu og
skip en ég fór heim
til Guðnýjar“
»Jú, ég sigldi með Þjóðverjunum
á þeim tima. Við sigldum oft þá 6
mánuði sem ég var með þeim. Það
gekk vel. Það var skemmtilegt að
vinna með þeim og ég held að þeim
hafi líkað við mig. Þeir vildu
munstra mig á skip til veiða á
Hvítahafinu, vildu gera mig að
stýrimanni og lofuðu mér skipi sfð-
an til að þjáifa mig upp í að verða
skipstjóra, töldu mig gott efni f
skipstjóra. En ég hafði ekki áhuga
á því. Meira að segja buðu þeir mér
konu, vel efnaða konu til þess að
festa mér ytra. En ég átti kærustu
heima á Islandi, kærustu sem sfðar
varð konan mfn, Guðnýju Runólfs-
dóttur, og ég fór heim og við eign-
uðumst sex börn, þrjá drengi og
þrjár stúlkur. Þegar ég kom að
Melhól var bærinn úr torfi, torfkofi
úr mold og torfi, enginn veggur var
úr grjóti og engin plata af járni,
enginn girðingarspotti á jörðinni
og baðstofan hrundi ofan í gólf að
morgni dags haustið eftir að við
fluttum. Ég er eiginlega búinn að
byggja bæinn upp tvisvar, byggði
fyrst baðstofu á sínum tíma upp á
gamla móðinn úr grjóti, torfi, járni
og tré, Var í henni í nokkur ár, en
þetta hús, sem nú er, byggði ég
1939. Hluta af húsinu síðar, vestan
Þar segir Njáls saga
laukrétt frá
Rétt er það, hér eru sögufrægar
slóðir. Hér barðist Kári við
Brennumenn og hafði Björn í Mörk
sér til aðstoðar. Hérna við Breiða-
lækjargljúfur er klettur mikill og
þeir Kári og Björn höfðu hann að
baki, þar böröust þeir saman,
höfðu áður barist f Granagiljum
beint á móti Skaftárdal. Ég man
að beinagrindur voru að blása þar
upp þegar ég var strákur. Þar segir
Njáls saga laukrétt frá þótt sumir
vísindamenn vilji gera lítið úr ts-
lendingasögunum og láta f það
skfna, að þær séu raup og rokur.
Ugglaust hafa þær verið færðar í
stílinn á stöku stað, en ég held að
þær séu mikið réttar. Svo drap
Kári Glúm norður af Efri-Ey. Þar
var hann heygður. Glúmshaugur
er kallaður þar. Hér hafa átök ver-
ið og víðar. Mér hefur likað vel að
búa hér á þessu svæöi, en ekki var
Kötlugosið 1918 nein skemmtun.
Þá var ég 21 árs, hvort sem ég fæ
að lifa annað Kötlugos eða ekki.
Yfirleitt hefur mér gengið vel. Við
vorum samhent hjónin og okkur
gekk vel. Hún hjálpaði mér mikið,
konan mín. Það hjáipaði okkur
mikið þegar sjólegt var úti í
Reynishverfi, þá átti ég alltaf víst
skiprúm hjá Finnboga Einarssyni
bónda í Prestshúsum. Hann var
Þad rar beimilislegt á hlaöi Melhóls, en glugginn á annarri
bæð er á rerslun Gísla.
náfrændi minn. Þetta var spurning
um að bjarga sér þegar færi gafst.
Það var ekki annað að gera. Guð
hjálpar þeim sem hjálpar sér sjálf-
ur. En það þarf alltaf að hjálpa
Guði eitthvað til. Það erum við að
gera þegar við erum að rækta og
prýða okkar góðu og fallegu jörð
sem öllu framfleytir er anda dreg-
ur og lifir.
Tel að menn fæðist
trekk í trekk
„Ekki hef ég verið neitt sérstak-
lega pólitfskur. Ég hef að vísu allt-
af haldið mfnu striki i þeim efnum.
En ég tel að maðurinn verði alltaf
að leggja sig eitthvað fram sjálfur,
að það sé ekki hægt að heimta allt
af öðrum. Til þess erum við í þess-
um heimi að vinna, bæta og prýða
og það á að vera okkar hlutskipti.
Ég er þeirrar skoðunar að menn
fæðist trekk í trekk, ég hef ýmis-
legt fyrir mér f þessum efnum og
þegar ég kom til Englands, Þýzka-
lands og Skotlands þurfti ég enga
leiðsögn, gat ratað um allt til
þeirra húsa sem ég ætlaði til,
hvernig sem á því stendur. Ég held
að menn komi endurbættir til hins
nýja lífs eftir mismiklar dvalir og
flakk milli lífstiða. Menn læri á
báðum stöðum. Oft hef ég fyrirhitt
framliðna menn og fengið hjá
þeim ýmsar upplýsingar, en þá er
eins og ekkert bagi mál, ekkert
tunguvandamál sé til staðar. Ég
held að reynslan setjist að í undir-
vitundinni og þannig komi okkar
yfirburðamenn eftir langa þjálfun.
Ég held t.d. að ritningin sé miklu
sannari en menn vilja vera láta.
Allir stríðsspádómarnir hafa kom-
ið fram. Þeir eru átakanlega réttir,
hvað sem öllu túlkunaratriði lfð-
ur.“
Veröldin er ekki
stjórnlaus
„Einu sinni áttu stúlkur hér
börn að gamni sínu. Þetta kom til
tals við séra Valgeir. Hann hafði
afar slæmt álit á stúlkunum fyrir
tiltækið. Ég sagði að skrifað stæði
að Guð gæfi lífið og börnin og út af
hverjum þeim fæddust. Hvernig á
að fara með þetta? spurði ég. Allar
sálir eru af Guði fyrirhugaðar og
hvenær þær fæðast. Þetta taldi
séra Valgeir að mætti ekki taka
svona bókstaflega í ritningunni.
Gísli á Melbóli í rerslun sinni á lottinu.
við, árið 1954. Þetta er eiginlega
byggt eftir minni teikningu. Þeir
samþykktu alltaf rissin mín á
teiknistofunni en hér hef ég byggt
flestöll hús sjálfur og mikið hefur
verið byggt úr rekatimbri. Reka-
viðurinn var sagaður með stórvið-
arsög og það voru góðir grannar,
sem hjálpuðu mér að saga. Hér
hefur verið gott að búa, ágætt. Það
var sagt, að ég flytti í versta kotið f
hreppnum á sínum tíma og ég
sagðist vita það, en sagði að það
væri hægt að gera það að höfuðbóli
hvort sem ég bæri gæfu til þess eða
ekki.“
Morgunblaðið/Árni Johnsen
Eins og krabbinn
„Það hefur gróið geysilega hér
eftir að ræktun hófst fyrir alvöru á
4. áratugnum með girðingum og
sáningu. Oft hefur þetta verið
barningur gegn ótrú ýmissa, en
hér er fyrirtak til ræktunar.
Jú, vfsur hef ég gert af og til,
alltaf kastað fram visum við ýmis
tækifæri. Það var t.d. fyrir
skömmu að hér voru prestskosn-
ingar. Og þegar ég mætti á kjör-
stað þá hljóp ég ekkert upp tröpp-
urnar eins og maður hefði nú ein-
hvern tíma gert. Það er fótlúi. Þá
sagði ég:
Lukkan oft mér léði lið
er leitaði langt til fanga.
En nú má ég út á hlið
eins og krabbinn ganga.“