Morgunblaðið - 30.08.1985, Blaðsíða 29

29
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 30. ÁGÚST 1985
anna sjö í Stefánshúsi. En með
guðshjálp, hugrekki og hörku-
dugnaði húsmóðurinnar, sem naut
aðstoðar og stuðnings barna
sinna, tókst Sólveigu að koma öll-
um hópnum til manndóms og at-
hafna, sem öll hafa fórnað Hafn-
arfirði og hafnfirskum málefnum
starfskrafta sína óskipta og sett
svip sinn á mótun og vöxt bæjar-
félagsins.
Þau voru ekki eingöngu kunn í
Hafnarfirði, heldur var orðstir
þeirra þekktur um land allt fyrir
atorku og dugnað.
Aðeins Ingólfur Jón, sem er
yngstur þeirra systkina, er á lífi,
kominn á níræðisaldur og býr enn
í Stefánshúsi.
Hin börn Sólveigar og Stefáns
voru, auk Sigurðar, sem lést í
æsku og var trésmiður, Ásgeir
Guðlaugur byggingameistari og
síðar forstjóri Bæjarútgerðar
Hafnarfjarðar, Friðfinnur Valdi-
mar, múrarameistari, Ingibjörg,
tvíburasystir Gunnlaugs, er ann-
aðist heimilishald með móður
sinni, Þorbergur Tryggvi, bygg-
ingameistari, auk Gunnlaugs og
Ingólfs sem áður er getið.
Gunnlaugur Stefánsson lifði
umbrota- og framfararíka
starfsævi. Hann iðaði ungur af at-
hafnaþrá og i æsku haslaði hann
sér völl til virkrar þátttöku í at-
vinnusögu þjóðarinnar.
Áðeins 17 ára gamall var hann
orðinn forstjóri fyrstu gosdrykkj-
arverksmiðju á íslandi, „Kaldár" í
Hafnarfirði, sem Jón Þórarinsson
skólastjóri í Flensborg hafði
stofnað 1898. Nokkru síðar nam
hann brauðgerðariðn og gerðist
forstöðumaður í brauðgerð Einars
Þorgilssonar, og rak hana síðar
fyrir eigin reikning.
Gunnlaugur Stefánsson hóf
verzlunarrekstur í Hafnarfirði í
svonefndu Akurgerðishúsi við
Vesturgötu árið 1930 og byggði
síðan myndarlegt verzlunarhús
við Austurgötu nr. 25 og starf-
rækti þar umfangsmikla verzlun,
bæði heildsölu og smásöluverzlun
meðan heilsa og þrek entist.
Árið 1930 keypti Gunnlaugur
kaffibrennslu og kaffibætisgerð
við Vatnsstíg í Reykjavík, og
starfrækti af miklum dugnaði og
framsýni til ársins 1942 samhliða
sívaxandi verzlunarumsvifum í
Hafnarfirði.
Samt lét Gunnlaugur sér ekki
nægja þau verkefni, sem hér hafa
verið nefnd. Hugur hans stefndi
einnig að útgerðarrekstri. Þar
eygði ungur maður framtíðarsýn.
I æsku var Gunnlaugur umboðs-
maður og útbreiðslustjóri Dag-
blaðsins Vísis í Hafnarfjarðar-
umdæmi. Fékk hann þá áhuga á
landsmálum og fylgdist náið með
sjálfstæðisbaráttu þjóðarinnar á
öndverðri þessari öld.
Hann var mikill aðdáandi
Tryggva Gunnarssonar alþing-
ismanns og bankastjóra í Lands-
banka íslands en jafnframt and-
stæðingur Hannesar Hafstein.
Því minnist ég þessa, að Gunn-
laugur sagði mér eitt sinn sögu um
þessa atgervismenn aldarinnar.
Gunnlaugur var, sem fyrr segir,
stórhuga og áræðinn til átaka í
atvinnumálum. Rúmlega tvítugur
að aldri hugðist hann ásamt vini
sínum og jafnaldra í Hafnarfirði,
Guðmundi Jónassyni, kaupa vél-
bát og hefja útgerð.
Hann leitaði ásjár vinar síns,
Tryggva Gunnarssonar, banka-
stjóra í Landsbanka íslands. Það-
an gengu þeir félagar hrygg-
brotnir á brott. Hvað var nú til
ráða? Hannes Hafstein var banka-
stjóri í íslandsbanka. Hann vissi
þá, báða ungu Hafnfirðingana,
andstæðinga sína á stjórnmála-
sviðinu. Vonsviknir hugsuðu þeir
mál sín niðurlútir í Austurstræti,
uns að þeim hvarflaði að leita
ásjár Islandsbanka. Tvisvar brást
þeim kjarkur við útidyr bankans,
við virtist blasa fyrirfram dæmt
feigðarflan.
1 þriðja sinn knúðu þeir dyra
hjá Hannesi Hafstein. Ostyrkir á
fótum, skjálfandi röddu, báru þeir
fram erindi sín. Bankastjórinn
hlustaði þögull og þungbrýnn á
mál ungmennanna. Reis síðan
eldsnöggur úr sæti sínu, lyfti
höndum á loft, ekki til þess að vísa
hinum ungu mönnum á dyr, eins
og þeir óttuðust.
Hannes Hafstein brýndi rödd-
ina og sagðist dá dirfsku þeirra og
áform, og sagði að unga menn með
trú á landið og framtið þess ætti
bankinn að styrkja og fyrir-
greiðslan var þar með tryggð. Eft-
ir þetta urðu þeir Gunnlaugur og
Hannes Hafstein vinir til æviloka.
Þannig hófst útgerðarsaga Gunn-
laugs Stefánssonar, er um áratuga
skeið var snar þáttur í umsvifa-
miklu ævistarfi hans. Auk útgerð-
ar í Hafnarfirði fékkst hann við
útgerð og fiskverkun í Grindavík,
Þorlákshöfn og víðar. Hann átti
um árabil stórbú og útgerðarstöð
að Hópi í Grindavík. Á þeim árum
urðu þeir miklir mátar og vinir
Gunnlaugur og Sigvaldi Kalda-
lóns, tónskáld, sem var héraðs-
læknir í Grindavík.
Gunnlaugur Stefánsson var
mikill vinur og aðdáandi séra
Friðriks Friðrikssonar er stofnaði
KFUM í Hafnarfirði og hélt þar
samkomur á hverju mánudags-
kvöldi í næsta húsi við heimili
móður Gunnlaugs. Gunnlaugur
var lengi í stjórn þess ágæta fé-
lagsskapar og annaðist með vini
sínum Jóel Fr. Ingvarssyni og
fleirum rekstur sunnudagaskóla
fyrir börn félagsmanna í húsa-
kynnum KFUM og á heimili sínu
að Brekkugötu í Hafnarfirði.
Gunnlaugur var einn af stofn-
endum og í stjórn Kaupmannafé-
lags Hafnarfjarðar, Félags ís-
lenzkra iðnrekenda og Félags
óháðra borgara í Hafnarfirði auk
fleiri áhugaverðra félagssamtaka,
er hann studdi öll af sínum al-
kunna dugnaði. Hann átti sæti í
Sjó- og verzlunardómi Hafnar-
fjarðar 1958-1962.
Gunnlaugur Stefánsson kvænt-
ist Snjólaugu Guðrúnu Árnadótt-
ur 5. nóvember 1921. Snjólaug
fæddist 7. marz 1898 á Sauðár-
króki, dóttir hjónanna Líneyjar
Sigurjónsdóttur frá Laxamýri í
Þingeyjarsýslu og Árna Björns-
sonar sóknarprests á Sauðárkróki.
Snjólaug fluttist með foreldrum
sínum að Görðum á Álftanesi
1913, en þar urðu þau Líney og
séra Árni Björnsson prófastshjón
til æviloka, með búsetu í Hafnar-
firði frá 1928 til æviloka séra
Árna, en eftir það fluttist frú Lín-
ey til sonar síns Páls Árnasonar,
verzlunarstjóra í Reykjavík.
Snjólaug var manni sinum
hjartkær og einlægur lífsföru-
nautur, bjó honum og börnum
þeirra aðlaðandi og fagurt heimili
með glaðværð og myndarskap á
öllum sviðum. Hún starfaði mikið
að málefnum Þjóðkirkjunnar í
Hafnarfirði með þátttöku í söng-
kór kirkjunnar og óeigingjörnum
störfum með kvenfélagi safnaðar-
ins að fegrun kirkjunnar.
Þau hjón, Gunnlaugur og Snjó-
laug, eignuðust þrjú börn, Stefán
Sigurð fulltrúa í viðskiptaráðu-
neytinu, Árna hæstaréttarmála-
færslumann og Sigurlaugu Elísa-
betu. Fósturdóttur ólu þau upp,
Sigurjónu Jóhannesdóttur.
Snjólaug Árnadóttir andaðist
1975.
Þegar Gunnlaugur Stefánsson
er allur, er mætur og góður dreng-
ur genginn.
Minningin lifir.
Adolf Björnsson
Sumir spá því, að í framtíðinni
muni börn alast upp án þess að
kynnast nokkurn tíma afa sínum
og ömmu. Þau muni aðeins hafa
lauslegt samband við foreldra sína,
en alast upp á fullkomnum stofn-
unum með sérþjálfuðu fólki. í
gamla daga, á tímum stórfjöl-
skyldna, héldu kynslóðir saman
frá vöggu til grafar, og afar og
ömmur tóku ekki síður þátt í
uppeldi barnanna en foreldrar.
Þannig tengdist kynslóð við kyn-
slóð og menningarlegt gildi þess
var ómetanlegt.
Stórfjölskyldur hafa lagst af, en
afar og ömmur halda áfram að
leita tengsla við barnabörn sín við
jafngóðar undirtektir og alltaf
áður. Flestir munu telja samskipt-
in við afa og ömmu meðal dýrmæt-
ustu æskuminninga. Að minnsta
kosti er því svo farið um það fólk,
sem naut þeirra forréttinda að
eiga fyrir afa og ömmu þau hjónin
Gunnlaug Stefánsson og Snjó-
laugu Árnadóttur.
Þessi hjon sköpuðu barnabörn-
um sínum sérstakan heim, sem er
þeim enn jafn bjartur í minning-
unni og hann var í raunveruleikan-
um á æskuárunum. Þessi heimur
afa og ömmu stóð í húsinu nr. 25
við Austurgötu í Hafnarfirði. Það
var stórt hús og fallegt með vel
hirtum garði bakatil. Náttúra
hússins var sú, að þar var maður
alltaf velkominn, á hvaða tíma sem
var. Engu máli skipti með hvaða
erindum maður fór inn í þetta hús.
Þeim var öllum vel tekið og öll
greiðlega leyst. Þarna var manni
frjálst að skoða og kanna allt sem
hugurinn girntist, jafnt uppi á
háalofti, sem niðri í kjallara.
Aldrei spurði maður svo heimsku-
legrar spurningar í þessu húsi að
maður fengi ekki við henni elsku-
legt og skynsamlegt svar.
Ef til vill var það þó furðulegast
við þetta hús, að allt sem í því
var, stórt og smátt, virtist vera
manni til reiðu að gjöf, ef maður
aðeins lét svo lítið að nefna það.
Það tók litlar sálir nokkurn tíma
að átta sig á þessu, ekki síst fyrir
þá sök, að á neðri hæð hússins var
heil matvöruverslun sem meðal
annarra gersema geymdi glerskáp
mikinn fullan af sælgæti. Með
tímanum lærðist sú lexía, að i húsi
þar sem allt stendur til boða, biður.
maður um það sem þarf, en annað
ekki.
Miðpunktur hússins var amma,
blíða góða amma. Þangað var gott
að leita huggunar ef með þurfti.
Auk þess bjó hún til besta ís í
heimi. Og þarna var afi.
Afi hófst af sjálfum sér og fyrir
eigið atgervi. Það fór ekki fram
hjá neinum að hann var kraft-
mikill maður. Alltaf var í kring
um hann líf og athafnir. Það þurfti
ekki að kvíða tíðindaleysi, þegar
maður var með afa. í hrauninu við
Hafnarfjörð hafði hann aðstöðu
fyrir kindur sínar og sauði, fjárhús
og hlöðu. Þennan stað nefndi afi
Hraunprýði og var það dýrðarstað-
ur, bæði vegna náttúrufegurðar og
þeirra stunda, sem maður átti þar
með afa. Allt það svæði hefur nú
verið jafnað út með jarðýtum. Afi
átti einnig sendiferðabíl af Chev-
rolet-gerð. Á hliðum hans stóð
„Gunnlaugsbúð" letrað fallegum
stöfum. Það var flottasti bíll á
íslandi. Þegar þessum bíl sást
bregða fyrir fór um mann sérstök
hlý tilfinning.
Austurgatan, Hraunprýði og
bíllinn Chevrolet voru baksvið
samskiptanna við afa. Margar
voru ferðirnar farnar með honum
i bílnum milli þessara staða, því
afi virtist alltaf hafa tíma og
tækifæri til að sinna litlu barna-
barni hvernig sem á stóð. Það var
einnig farið í aðra staði, því að afi
átti víða erindi og þurfti að hitta
marga menn. Á þessum ferðum var
spjallað og rætt og hugurinn reik-
aði víða.
Afi var vel lesinn maður og
hugsaði margt. Hann hafði mikla
lífsreynslu og frá mörgu að segja.
Alltaf ræddi maður samt við afa
sem jafningja sinn og engan hafði
maður, sem hlustaði betur. Afi
hafði ríkar tilfinningar og ákveðn-
ar skoðanir á mörgum hlutum.
Eitt af því sem hann brýndi mjög
fyrir manni, var að vera góður við
gamla, fátæka og sjúka. Afi lét
ekki sitja við orðin tóm í þessu
efni frekar en öðrum. Á stórhátíð-
um var það siður hans að fylla
bílinn af ávöxtum og öðru góðgæti,
og kveðja til farar eitt eða fleiri
af barnabörnum sínum. Síðan var
ekið milli elliheimila og sjúkra-
stofnana. Það var hlutverk okkar
barnanna að fara inn með góðgæt-
ispokana og gefa af handahófi. Á
meðan sat afi útí bíl og skemmti
sér við tilhugsunina um undrun
og gleði þeirra, sem við tóku.
Það var nefnilega ekki aðeins
við barnabörn sín, sem afi var
örlátur. Örlæti hans náði til allra
sem kynntust honum. Börn voru
þó í sérstöku uppáhaldi hjá honum.
Eitt sinn var afi lagður inn á
sjúkrahús til aðgerðar. Þá kemur
til hans hjúkrunarkona og fagnar
honum mjög vel, þakkar honum
fyrir síðast og kveðst aldrei geta
gleymt honum. Afi bregst hissa
við og þekkir ekki konuna. Hún
rifjar þá upp fyrir honum þessa
sögu: Afi var á verslunarferð í
Borgarnesi. Hann er staddur í
verslun staðarins á spjalli við
kaupmanninn, þegar inn gengur
bóndi nokkur og leiðir við hönd sér
smámey, dóttur sína. Þegar afi sér
þetta biður hann kaupmanninn að
selja sér fagran hring, sem þar var
útstillt, beygir sig niður og dregur
hringinn á fingur' litlu stúlkunni
og gefur henni. I þá daga var ekki
til siðs í sveitum að gefa börnum
leikföng, hvað þá heldur skart-
gripi. í huga stúlkunnar varð þessi
atburður ævintýri, sem hún mundi
alla ævi síðan. Og henni var sér-
lega ljúft að muna það, þegar hún
fékk tækifæri sem hjúkrunarkona
að þakka afa með hjúkrun sinni.
Nú hefur afi kvatt þennan heim
og farið í annan betri. Ekki er að
efa að þar situr hann undrandi og
glaður, umkringdur börnum á öll-
um aldri, sem spyrja hann, hvort
hann muni ekki eftir því, þegar
hann gerði þetta fyrir þau eða hitt.
Ásgeir,
Guðmundur Árni,
Gunnlaugur,
Snjólaug,
Finnur Torfi.
í byrjun árs 1945 bar fundum
okkar Gunnlaugs Stefánssonar,
kaupmanns í Hafnarfirði, saman í
fyrsta sinni. Ég var þá að taka við
störfum í þeim bæ og flutti þang-
að á vordögum það ár með fjöl-
skyldu.
Ég keypti til heimilisins hjá
Gunnlaugi. Afgreiðsla var hin
besta. Vel allt í té látið og ekki
stóð á sendingum ef svo bar undir.
Gunnlaugur sá um sína. Hann var
og þekktur kaupmaður ekki síst
fyrir auglýsingar í útvarpinu, er
hittu í mark og skemmtilega orð-
aðar. Þegar aðrar verslanir urðu
mér tiltækilegri féllu viðskipti
mín við Gunnlaug niður en ekki
kunningsskapur.
Gunnlaugur var ræðinn vel.
Stálminnugur og margfróður.
Hann var sjálfstæður í ákvarð-
anatökum. Glöggur á menn og
málefni. Sá auðveldlega hvað feitt
var á stykkinu hverju sinni og
máli skipti. Hann var og vinur
vina sinna. Ef eitthvað meirihátt-
ar bar við átti Gunnlaugur það til
að slá á þráðinn og greina mér frá
slíku. Jafnvel á ýmsum tímum sól-
arhringsins. Mér er enn í fersku
minni, er hann hringdi árla morg-
uns 23. janúar 1973: „Jarðeldar
æða og loga í Vestmannaeyjum"
sagði Gunnlaugur: „Fylgstu með í
útvarpinu". Þessi stuttorða til-
kynning veitti mér kost þess að
fylgjast með atburðarásinni varð-
andi eldgosið í Vestmannaeyjum
fyrr en ella. Það var Gunnlaugi að
þakka.
Gunnlaugur var kvæntur Snjó-
laugu Guðrúnu Árnadóttur, merk-
iskonu af Laxamýrar- og Krossa-
ættinni. Gjörvulegri og gáfaðri.
Þau eignuðust þrjú börn: Stefán,
Árna og Sigurlaugu. Synirnir hafa
um langt skeið sett svip á hafn-
firsk stjórnmál ýmislega. Sonar-
synirnir koma þar og líka við sögu.
Það sópar að ættinni, að yfir-
bragði, háttum og dugnaði.
Gunnlaugur fékkst við margt
um dagana. Átti lengst af heima á
Austurgötu 25, Hafnarfirði. Húsið
þar og lóðin að baki bar húseig-
endum vitni um höfðingsskap og
trúnað við ræktun alls konar.
Konu sína missti Gunnlaugur á
árinu 1975. Heilsu hans var þá
farin að hraka og frá árinu 1978
dvaldi hann á Elli- og hjúkrunar-
heimilinu Sólvangi. Þar undi hann
sér viðhlítandi í góðri umsjá
starfsfólks þar og umvafinn ein-
stakri umhyggju barna sinna.
Þann 22. ágúst sl. seig svefninn
þungi honum á hvarm á nítugasta
og þriðja aldursári. Sérstæður
persónuleiki safnaðist til feðra
sinna. Þreyttum og öldnum var
orðin þörf hvíldar.
Að tjaldabaki bíða ástvinir og
skyldmenni fyrr farin. Hann á
góða heimvon.
Lífið er enginn leikur og á ýmsu
gengur hjá vel flestum.
„Guð það hentast heimi fann,
það hið blíða
blanda stríðu.
Allt er gott, sem gerði hann.
(Sveinbj. Eg.)
Sitthvað fer á annan veg á göng-
unni, en best er á kosið. En al-
mættið varðar leiðina að mestu og
vegir þess eru okkur mönnunum
órannsakanlegir. Gull prófast í
eldi en góðir menn í raunum.
Gleðin og sorgin eiga löngum sam-
leið. En báðar flytja okkur dýr-
mæt sannindi og reynslu, sem eru
til þess fallin að gera manninn
meiri, víðsýnni og betri hið innra
með sér.
Þeir, sem settu mestan svip á
þennan bæ fyrir 40 árum, eru nú
margir hverjir horfnir af vett-
vangi. Aðrir ráða þar ríkjum.
Maður kemur í manns stað. En
þeir eldri vara glöggt í minni hjá
'þeim, er litu þá augu eða höfðu af
þeim kynni. Gunnlaugur Stefáns-
son er einn í þessum hópi.
Hann var um margt einstæður
maður og fór- sínar eigin götur.
Var í reynd gjörhugull og með
góða heildarsýn um menn og at-
burði líðandi stundar, ráðhollur og
leyndi á kostum.
Við fráfall Gunnlaugs er viss
eyða og ófyllt skarð.
Ég arna honum góðrar ferðar til
annarra átthaga og þakka kynnin
og mörg minnisstæð viðtöl.
Niðjum hans votta ég samúð
mína. Eiríkur Fálsson
+
Systir okkar,
MARGRÉT SVEINBJARNARDÓTTIR,
Hátúni 10b,
lést þriöjudaginn 27. ágúst í öldrunardeild Landspítalans.
Jóna Sveinbjarnardóttir,
Benedikt Sveinbjarnarson.
Systir okkar.

ELÍN JÓNSDÓTTIR,
Löngubrekku 17,
áöur búsett f Stokkhólmí,
lóst 19. ágúst. Útförin hefur fariö fram í kyrrþey, að ósk hinnar látnu.
Viö viljum færa læknum og starfsfólki deild 3, Vifilsstaöaspítala,
alúðarþakkir fyrir frábæra umönnun hinnar látnu og vinum og
vandamönnum fyrir auösýnda samúð. ólöf Jónsdóttir,
Ingibjörg Jónsdóttir,
Jón Ingi Jónsson.
+
Faöir okkar, tengdafaöir og afi,
HELGI BENÓNÝSSON
frá Vesturhúsum,
Vestmannaeyjum,
veröur jarösunginn frá Lundi i Lundarreykjadal laugardaginn 31.
ágúst kl. 14.00.
Jórunn Helgadóttir, Gunnar Haraldsson,
Magnús Helgason, Herdís Eggertsdóttir,
Jóhannes Helgason, Málfríóur Sigurðardóttir,
Rósa Helgadóttir, Einar Ragnarsson,
Hannes Helgason, Magnea Andrésdóttir,
barnabörn og barnabarnabörn.