Morgunblaðið - 13.04.1986, Síða 23

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 13. APRÍL1986
að ásókn ríkissjóðs í innlent lánsfé auki
eftirspum á lánamarkaði og geri peninga
dýrari en ella. „Dæmið er í raun einfalt,"
bætir hann við: „Hvort vilja menn hærri
raunvexti og lægri skatta eða hærri skatta
og lægri raunvexti? Ég er þeirrar skoðunar,
að almenna skattheimtu eigi ekki að auka.“
— Nú hefur þú hækkað ýmsa sérgreinda
skatta, svo sem flugvallarskatt, og gjöld
fyrir opinbera þjónustu. Hvemig samrýmist
það stefnunni um óbreytta skattheimtu?
„Menn verða að vera sjálfum sér sam-
kvæmir í því að beina innheimtu opinberra
gjalda í þann farveg, að neytendur opin-
berrar þjónustu greiði sjálfir sem stærstan
hluta af kostnaðinum við hana. Það þarf
að gera þetta í ríkari mæli. Til dæmis er
eðiilegt, að notendur nýrrar flugstöðvar taki
meiri þátt í endurgreiðslu lána vegna hennar
en hinir, sem nota stöðina ekki. Bíleigendur
eiga að greiða kostnað við Bifreiðaeftirlit
ríkisins, en ekki þeir, sem engan bíl eiga.“
Aðhald að eyðslukerfum
— Þú hefur sagt, að nauðsynlegt sé að
huga að hinum stóm eyðslukerfum í ríkis-
rekstrinum. Hvað vakir fyrir þér í þeim
efnum?
„Með þessu vísa menn til stórra útgjalda-
þátta svo sem menntamála og heilbrigðis-
og tryggingarmála. Ef ætlunin er að komast
hjá stóraukinni skattheimtu er nauðsynlegt
að nýta betur Qármagnið, sem rennur til
þessara málaflokka. Flestir eru sammála
um að það sé hægt. En þetta er flókið
verkefni, hér verður ekki beitt neinum að-
ferðum, sem kenndar eru við pennastrik.
Markmiðið er að komast hjá aukinni skatt-
heimtu án þess að minnka félagslega þjón-
ustu, nýta fjármuni betur og gera kerfið
virkara."
— Ennfremur hefur þú kynnt hugmyndir
um rammaQárlög. Hvað felst í þeim?
„í stuttu máli er hér um það að ræða,
að dregið verði úr miðstýringu í ríkisíjármál-
um. Ákvarðanir og ábyrgð á ráðstöfun þess
fjármagns, sem kemur í hlut einstakra ráðu-
neyta, verða í höndum ráðuneytanna án
þess að þau þurfi að leita jafn mikið til fjár-
málaráðuneytisins og nú er raunin. Fjár-
málaráðuneytið ætti þá að geta einbeitt sér
meira en nú er að heildarfjármálastjórn.
Fagráðuneytin mega ekki verða að einskon-
ar framlengingarsnúru fyrir hagsmunahóp-
ana. Til þess að koma í veg fyrir það þurfa
þau í sumum tilvikum meiri fjárhagslega
ábyrgð. Aðhald í rekstri fæst ekki með
algjörri miðstýringu. Um þetta gilda ekki
önnur lögmál í ríkisrekstri en annars staðar.
Veltur á dollarnum
í upphafi beindist samtalið að nýgerðum
kjarasamningum. Eins og aðrir, sem að
þeim stóðu, gerir Qármálaráðherra sér
glögga grein fyrir því, að teflt er á tæpt
vað. „Dollarinn er það, sem þetta stendur
og fellur með,“ sagði hann. Samningamir
byggjast á þeirri grundvallarforsendu, að
meðalgengi krónunnar haldist stöðugt. „Ég
er auðvitað dálítið smeykur vegna skrykkj-
ótts gengis dollarans. Þeir, sem gerst eiga
að vita, geta ekkert fullyrt um hvert stefnir
í þessu efni, þó segjast þeir ekki eiga von
á kollsteypu. Þol okkar að þessu leyti ræðst
af mörgu, til dæmis því hvemig fisksölu-
samningar takast við stóra kaupendur á
Bandaríkjamarkaði. Við kunnum að standa
frammi fyrir því, að verðlag á innflutnings-
vörum hækki en lækki á því, sem við flytjum
út. Slík umskipti gætu breytt forsendum
samninganna og þá kæmi til kasta úrskurð-
amefndar samkvæmt ákvæðum samning-
anna. Þótt við verðum að vera við hveiju
sem er búnir, er ég sannfærður um að þessi
tilraun getur tekist."
Halli á ríkissjóði
Eftir að samningarnir höfðu verið gerðir
skýrði fjármálaráðherra frá því, að halli
væri fyrirsjáanlegur á ríkissjóði á næstu
árum. Síðan gaf Steingrímur Hermannsson,
forsætisráðherra, til kynna á fundi mið-
stjómar Framsóknarflokksins, að hann
myndi ekki þola halla á ríkissjóði og afla
bæri nýrra tekna til að brúa hann. „Ég tel
líklegt, að halli verði næstu 2 til 3 ár á ríkis-
sjóði,“ sagði Þorsteinn, „hann verður reynt
að brúa með innlendum lántökum. Ég er
því ekki fylgjandi, að almennir skattar verði
hækkaðir. A hinn bóginn er nú unnið að
alhliða endurskoðun á tekjuöflunarkerfi rík-
isins. Hugmyndir um nýtt skattakerfi verða
kynntar síðar á árinu. Verði tekin ákvörðun
um virðisaukaskatt kemur hann til sögunnar
ári eftir að lög um hann hafa verið sam-
þykkt. Það, sem skiptir máli er, að hallinn
verði jafnaður á nokkrum árum og hann
verði fjármagnaður innan lands.“
— Niðurskurður kemur ekki til álita?
„Ef átt er við pennastriks-niðurskurð,
verður hann ekki í stórum stfl.“
— Stendur það ekki lækkun vaxta fyrir
þrifum, að ríkissjóður sækist eftir jafn miklu
lánsfé innan lands og raun ber vitni? Er
ekki ríkissjóður að spenna vaxtabogann of
hátt?
„Hallarekstur á ríkissjóði hefur í för með
sér, að raunvextir lækka ekki eins mikið
og ella." Hér vísar fjármálaráðherra til þess,
Þorsteinn Pálsson í skrifstofu sinni í fjár-
málaráðuneytinu. (Morgunbiaðia/ói. k. m.)
yfirlýstum markmiðum á öðrum sviðum fjár-
málastjórnarinnar, er þá ekki unnt fyrir rík-
issjóð að afla tekna með því að selja ríkis-
fyrirtæki, sem eru arðbær eins og til dæmis
Landsvirkjun og Póst og síma?
„Ég tel, að bæði þessi fyrirtæki hafi
markaðsgildi. Mér finnst sjálfsagt að gerðar
séu athuganir á því, hvort unnt sé að selja
þau. Þar með er ég ekki að segja, að þau
skuli seld, en athuganirnar mætti gera. Það
mætti líka setja spumingarmerki við ýmsar
ríkisstofnanir eins og Innkaupastofnun og
Fiskmatið, svo að dæmi séu nefnd.
Þótt ekki sé það þessu skylt, vil ég ekki
láta hjá líða að benda á nauðsyn þess, að
við vísum ekki erlendri fjárfestingu á bug.
! því efni hef ég til dæmis bent á hlutdeild
erlendra banka í rekstri á lánastarfsemi
hér.“
Hér er að sumu leyti um verklagsreglur
að ræða. Nú þegar hefur verið hafist handa
við að kynna þær fyrir einstökum ráðuneyt-
um. Ef til vill þarf að grípa til lagasetningar
til að koma þessu í viðunandi horf. Þetta
tekur sinn tíma og ætlan mín er, að þessi
breyting veröi í nokkrum skrefum."
Eignaskattar
— í kjarasamningunum voru hugmyndir
á kreiki um að hækka bæri eignaskatt um
40% til að styrkja fjárhag ríkissjóðs. Hver
var afstaða þín til þeirra?
„Það er rétt, að hugmyndir voru uppi um
þetta, en þær voru aldrei lagðar formlega
fyrir okkur ráðherrana. Samningsaðilum var
Ijóst, að ég var andvígur þeim. Ástæðan er
sú, að menn hafa þegar greitt skatt af þeim
tekjum, er gert hafa eignamyndunina
mögulega. Og á það er einnig að líta að
eignaskipting í þjóðfélaginu er tiltölulega
jöfn. Það er því útilokað að ná verulegum
tekjum með eignasköttum án þess að skatt-
leggja heimili með meðaltekjur."
— En er ekki meirihluti fyrir því á þingi,
að eignaskattar verði hækkaðir, ef grannt
er skoðað?
„Framsóknarmenn eru ekki andvígir því,
að þessir skattar verði hækkaðir, ekki heldur
Alþýðuflokksmenn, sem vilja hækka þá um
300 til 500%, og Alþýðubandalagsmenn
hafa ekki verið neinir eftirbátar nýju krata-
forystunr.ar um eignaskattshækkanir."
— Er þetta eitt af helstu ágreiningsefn-
um stjómmálanna um þessar mundir?
„Af stóru flokkunum hefur Sjálfstæðis-
flokkurinn sérstöðu í þessu efni. Það er
ekki nýtt. Afstaðan til eignaskatta hefur
lengi skilið á milli íslenskra stjórnmála-
flokka.“
— Nú er sparifé skattfijálst en ekki það
fé, sem fest er í hlutafé. Er eðlilegt að draga
þessi mörk?
„Almennt hlýtur það að vera markmið
að hafa sem minnstan mun á skattlagningu
eftir því í hveiju formi eignirnar eru eða
hvernig tekjur falla til. Á hinn bóginn verður
að segja það eins og er, að það hefur ekki
verið óskynsamlegt að örva sparnað með
skattalegum aðgerðum að mínu mati. Við
hljótum að leggja höfúðkapp á að efla inn-
lendan sparnað. I tíð núverandi ríkisstjórnar
hafa verið gerðar breytingar á skattalögum
til þess að örva almenning til að kaupa
hlutabréf.“
Sala ríkisfyrirtækja
— Ef hallinn á ríkissjóði er tímabundinn
vegna þess, sem lagt er að ríkinu til að ná
Nýting fjárveitinga
— I sjónvarpsþætti þar sem rætt var um
fátækt á íslandi var Aðalheiður Bjamfreðs-
dóttir, formaður Sóknar, þeirrar skoðunar,
að ekki væri endilega nauðsynlegt að auka
fjárveitingar til framfærslu- og tryggingar-
mála heldur væri brýnast að nýta fjármun-
ina betur. Ertu sammála þessu?
„Ég er þeirrar skoðunar, að það eigi að
leita allra leiða til að koma til móts við það
fólk, sem býr við þrengstan kost með því
að breyta kerflnu því til hagsbóta. Þeir, sem
þessu kerfí eru kunnugastir, eins og Aðal-
heiður Bjamfreðsdóttir, telja, að fjármunir
nýtist ekki sem skyldi. Hér er um viðkvæmt
og vandmeðfarið mál að ræða. Löngum
hefur verið deilt um skipan þessara mála í
stjómmálabaráttunni. Þeir, sem skipa sér
vinstra megin við miðju stjórnmálanna, hafa
verið þeirrar skoðunar, að allir eigi að sitja
við sama borð, ekki beri að mismuna þeim
í hag, sem verst em settir. Hugmyndir
Aðalheiðar eru allrar athygli verðar.
En eins og ég segi er hér um vandasámt
mál að ræða, þar sem taka verður tillit til
tilflnninga og sýna mannúð, sem sviplaust
kerfl gerir þó sennilega seint."
Stjórnarsamstarfið
Þegar talið snerist að stjómmálabarátt-
unni næstu vikur, var Þorsteinn greinilega
þeirrar skoðunar, að nú beri þeim, sem sinna
landsstjórninni, að láta hinum eftir sviðið,
sem beijast í sveitarstjómarkosningunum.
Ég leitaði álits hans á þeim ummælum
Steingríms Hermannssonar, að hvenær sem
er gæti slitnað upp úr stjómarsamstarfinu.
Þorsteinn sagði, að þessi ummæli ættu
rætur að rekja til vanda innan Framsóknar-
flokksins en ekki hins, að einhver einstök
ágreiningsefni stefndu stjórnarsamstarfinu
í voða eins og sakir standa. „Vinstri armur
Framsóknarflokksins verður alltaf hávær
og ókyrr, þegar starfað er með sjálfstæðis-
mönnum, sömu sögu er að segja um hægri
arminn þegar framsóknarmenn em í vinstri
stjóm."
Raunar hefur það aðeins gerst einu sinni,
að sjálfstæðismenn og framsóknarmenn
hafa starfað saman í heilt kjörtímabil, það
var í ríkisstjórn Geirs Hallgrímssonar á ár-
unum 1974 til 1978. Þrátt fyrir ummæli
Steingríms Hermannssonar, sem til var
vitnað, bendir alit til þess, að ríkisstjórnin
stefni að því að sitja út kjörtímabilið, sem
lýkur eftir eitt ár. Á hinn bóginn er ljóst,
að formaður Alþýðuflokksins og að minnsta
kosti Þröstur Ólafsson í Alþýðubandalaginu
ganga á eftir Sjálfstæðisflokknum með
grasið í skónum. Þorsteinn Pálsson hefur
valið þann kost að segjast ætla að leiða
Sjálfstæðisflokkinn til næstu þingkosninga
án skuldbindingar um samstarf að þeim
loknum — á hinn bóginn er hann auðvitað
þeirrar skoðunar, að Sjálfstæðisflokkurinn
eigi að hafa forystu í ríkisstjórn eftir kosn-
ingarnar, hin mikla eftirspum eftir sam-
vinnu við sjálfstæðismenn gerir formanni
þeirra kleift að setja skilyrði af þessu tagi.
Eins og málum er nú háttað telja flestir
æskilegt, að framsóknarmenn taki sér frí
frá ráðherrastörfum eftir 15 ára setu í
stjórnarráðinu.
Þorsteinn Pálsson fékkst ekki til að svara
neinum spumingum um það, hvort hann
vilji fá endurnýjað umboð frá kjósendum,
áður en fjárlagafmmvarp fyrir árið 1987
er afgreitt eða lagt fram næsta haust. „í
stjórnmálum gildir að taka ákvarðanir á
réttum tíma. Og það er ekki tími fyrir slíkar
ákvarðanir nú,“ sagði hann að lokum.
Bj.Bj.