Morgunblaðið - 06.03.1987, Blaðsíða 6

eru oft glœsilegir
listmunir, sem varpa Ijóma
á veizluborðið og
heimilið um leið
Ljósastikur hafa um
aldaraðir skapað
hátíðlegan blæ á
veizluborðum og lýst upp
vistarverur höfðingjasetra
og sali. Hafa kertastjakar
jafnan borið mjög svip af
ríkjandi tízku, hugmyndum
manna og smekk á
hverjum tíma. Það er því
um margt forvitnilegt í því
sambandi að líta um öxl
og virða svolítið nánar fyrir
sér þróunarsögu hinna
ýmsu stíltegunda, og þó
einkum stílinn á þessum
gripum á síðustu öldum.
Það sem raunar verður
einnig að teljast sérlega
áhugavert er að sjá hvað
kertastjakar frá fyrri
tímabilum geta farið
frábærlega vel á
veizluborði okkar nú á
tímum og varpað vissum
Ijóma á nútímahúsbúnað.
Kertastjakar tíðkuðust
þegar í hinu forna
Rómaveldi og orðið
candelaber er notað á
mörgum tungumálum
um kertastjaka, en það orð er
dregið af latneska orðinu candela,
þ.e. kerti. Á Norðurlöndum var
fyrst farið að nota Ijósastikur í kirkj-
um snemma á miðöldum. Voru það
framanaf einkum sjöarma Ijósa-
stikur að gyðinglegri fyrirmynd,
sem helzt prýddu guðshúsin. I
Stórkirkjunni í Stokkhólmi getur til
dæmis enn að líta stóra og veg-
lega Ijósastiku, svokallaðan Folk-
ungastjaka, frá 15 öld.
Glæsilegt afbrigði af borðljósa-
stiku var margarma krónustikan,
frönsk að uppruna, en þær notuðu
stórhöfðingjar í veizlum sínum á
17. og 18. öld, en þeir komust þó
hvað mest í tízku í upphafi 19. ald-
ar. Það eru hinirfjölmörgu glitrandi
og mismunandi prisma-slípuðu
dropar úr bergkristalli eða gleri,
sem gera þessar Ijósastikur nokk-
uð ólíkar venjulegum kertastjök-
um. Þess háttar prismastikum, oft
með sex kertastæðum, skreyttar
mörgum röðum af tindrandi
prismadropum, var á 17. öld gjarn-
an stillt upp á sérstakar frístand-
andi snúnar skrautsúlur, sem
Þessir einkar glæsilegu
empire-stjakar úr argent haché
eru sennilega smíðaðir í
Frakklandi í byrjun 19. aldar. í
forngripaverzlunum á
Norðurlöndum eru svipaðir
kertastjakar f empire-stfl oft á
boðstólum á verði, sem er
eitthvað í kringum 45.000 ísl.
krónurfyrir parið.
hægt var að koma fyrir á þeim
stöðum í veizlusalnum, þar sem
héntugast þótti að lýsa vel upp
og minnst hætta þótti á að þær
yrðu felldar óvart niður, svo af hlyt-
ist eldsvoði.
Kerti voru
munaðarvara
Kertin voru dýrmæt, og það var
svo sannarlega ekki látið loga á
þeim að óþörfu. Fínust þóttu vax-
kertin og voru þau því eftirsóttust.
Vaxkerti voru ýmist steypt úr aflit-
uðu vaxi, þannig að kertin urðu
mjallahvít, eða úr óbleikjuðu vaxi,
en þá urðu kertin gulleit og þóttu
nokkuð hversdagslegri en hin
hvítu.
í hallarsölum Evrópu og á höfð-
ingjasetrum voru notuð kynstrin
öll af kertum, og var gjarnan hald-
ið nákvæmt bókhald um það, hve
Rókókóstjaki f fjörlegum,
asymmetrfskum Ifnum frá 19. öld,
trúlega frönsk framleiðsla.
Gangverð á kertastjaka af þessu
tagi er í kringum 55.000 ísl.
krónur.
mikið var notað af hvers konar
kertum.
Árið 1774 höfðu til dæmis við
hirð Gustavs III Svíakonungs í
Gripsholm-höll verið notuð alls á
einum mánuði 1248 tólgarkerti til
þess að lýsa upp samkvæmissali
hallarinnar, stigaganga, ganga og
„ytri herbergi" konungs, eins og
frá er sagt í hirðbókhaldinu, og auk
GEÐHJALP
Gísli Theódórsson
Það var þörf fyrir
svona tímarit
segir Gísli Theódórsson
ritstjóri Geðhjálpar
Á síðasta ári ieit tímaritið Geðhjálp dagsins Ijós í fyrsta
sinn. Út eru komin tvö tölublöð undir ritstjórn Gísla
Theodórssonar. í þeim tveimur blöðum sem út hafa
komið er að finna athyglisverðar greinar, eina um ungt
fólk og vímuefni, ráð við þunglyndi og ráð við streitu,
pistil um samskipti fólks og svo fréttakorn sem tengjast
Geðhjálp svo nokkuð sé nefnt. Til að spyrjast nánar
fyrir um blaðið settumst við stundarkorn niður með
ritstjóranum.