Morgunblaðið - 14.08.1988, Qupperneq 9

MGRGUNBLAÐHL SUNNUDAGUR 14. ÁGÚST 1988
a b 9
Þakið á Viðeyjarstofu hefur margsinnis verið endurbætt.
Ljósmynd/Ljósmyndasafnið
Skúli fékk leyfí til að byggja nýtt
guðshús. Bréfaskipti um þetta mál
hafa ekki varðveist en til er í
vörslu Þjóðskjalasafns teikning af
lítilli kirkju, dagsett 13. maí 1766.
Teikningin er ekki undirrituð en i
bók um gömlu steinhúsin á íslandi
eftir Helge Finsen og Esbjöm Hi-
ort er sagt að lítill vafí leiki á því
að hún sé frá teiknistofu hirð-
húsameistarans og þá sé varla
öðrum arkitekt til að dreifa en
Georg David Anthon samstarfs-
manni Eigtveds um margra ára
skeið og síðan eftirmanni hans.
í aðalatriðum var kirkjan byggð
eins og teikningin sýnir. Frágang-
ur og innréttingar fara mjög nærri
því sem gert var ráð fyrir. Búnað-
ur kirkjunnar, bekkir, kórgrindur
og altari með prédikunarstól eru
enn þau sömu og í upphafí. Það
er athyglisvert að sæti Skúla í
kirkjunni snýr þannig að honum
er unnt að hafa auga með söfnuð-
inum við messugjörðina.
Sem fyrr segir var kirkjan
teiknuð 1766 en heimildir benda
til að ekki hafí verið byijað að
byggja fyrr en nokkrum árum
seinna. Hún var byggð úr gijóti
sem gekk af þegar Viðeyjarstofa
var reist. Viðeyjarkirkja var full-
byggð árið 1774 og var vígð af
séra Áma Þórarinssyni á Lamba-
stöðum, síðar Hólabiskupi.
Um þessa kirkju kvað Runólfur
Mýrdalín:
Þú hefur fengið fjalaval,
finnst þó enginn raftur.
Happadagur skírast skal
er skópst þinn hagur aftur.
Liggja vannst mér látið llk,
litill fannst þér kraftur.
Núna séstu risin rík
úr rotinu versta aftur.
Þú varst rúin, rifin, tætt,
rafta fúinn viður.
Upp ert búin endurbætt,
Að þér snúinn friður.
Moldarhrúga myrk og svört
máttir þrúguð heita.
Ur þeim múga braust fram björt
bijóst þin dijúg að veita.
Hvítt þér skrúðið aflar art
undir síðum báðum.
Eins og brúður skrýdd í skart
skín vel prúð með dáðum.
Foma ísa frón þig ber,
formið lýsir þýða.
Danskri visu drengir hér
dijúgt þig prísa víða.
Faðmi hæða fóður hrein
friðar gæða mildi.
Þann þig mæða þitt lét mein,
þig og klæða vildi.
Ég þess heldur óska strax,
að þú héldist viður.
Þar til eldur efsta dags
ört skal feldur niður.
Kirlqa þessi er næst elsta kirkja
landsins og geymir elstu uppmna-
legu kirkjuinnréttingu sem hér er
til. Hóladómkirkja er eldri, vígð
1763 en þar er innréttingin endur-
gerð.
Kirkjunni var þjónað frá
Reykjavík þangað til 1846 er hún
var lögð til Mosfells. Þess verður
að geta að álagatrú er tengd kirkj-
unni. Það fylgdi henni að hún
skyldi ávallt standa opin og myndi
þá bátum á Viðeyjarsundi ekki
hiekkjast á. Sagt er að þessa hafi
ekki verið gætt þegar sonarsonur
Skúla fógeta, Jón Vidö, fórst í
sendiför til Reykjavíkur. Onnur trú
er að í kirkjunni megi aldrei vera
þrír prestar samtímis. Ef frá því
sé brugðið muni enginn þeirra lifa
árið út. Árið 1953 vom þrír prest-
ar í Viðeyjarkirkju samtímis: Hall-
dór Jónsson, prestur á Reynivöll-
um, Hálfdán Helgason, prófastur
á Mosfelli, og Sigurgeir Sigurðs-
son biskup. Þeir létust allir sama
árið.
Tilraunastöð
landbúnaðarins
Skúli landfógeti sat Viðey með
rausn og höfðingsskap. Þegar
hann gat því við komið bauð hann
gestum í eyna. Þannig sátu Eg-
gert Ólafsson og Bjami Pálsson
lengi í Viðey á þeim ámm þegar
þeir feráuðust um ísland og þar í
eynni unnu þeir að ferðabók sinni.
Það hefur verið gott að gista í
Viðey. Jón Jónsson Aðils segir frá
því í ævisögu Skúla fógeta að vet-
ur einn er Bjarni Pálsson dvaldi
þar, kenndi hann Rannveigu, dótt-
ur landfógetans, og var hún þá
17 ára að aldri. Vingott varð með
þeim Rannveigu og Bjarna og
20 skildingar en upphafleg fjár-
veiting var 1.053 rkd. og 10 sk.
eins og fyrr hefur verið getið.
Þrátt fyrir þessa ágalla og
missmíðar fór ekki hjá því að
menn væm hrifnir af þessari
byggingu og sögðu að „slíkt hús
hefði aldrei fyrr sést á íslandi".
Og Þorbergur Jónsson Isenfeld
kvað:
Hér er verið hús að byggja,
af höldum kuldann tekur senn,
að því ger allir hyggja,
aðkomandi og heimamenn.
Skúli fógeti
Með steinum múrs er stofnað nett,
strax á eftir kalki slett.
Musteri slíkt af manna höndum,
. mun ei sjást á Norðurlöndum.
Alnir mælast allt í kringum,
eitt smátt hundrað sex og tvær,
rammlega byggt af rekkum slyngum,
reiknast furðuverki nær.
Stafir sjö skulu standa þar,
og sterkmúraðir skorsteinar.
Hæð á múmum höldar inna,
heilar sjö en ekki minna.
Kakalóna kappar brúka
kátir öllum stofum í,
upp úr þeim skal ætíð ijúka,
so enginn fái grand af því.
Hitinn gleður hölda líf,
hressir þjáða menn og víf.
Bæði má þar brugga og sjóða,
brennivín og rétti góða.
Menn voru hrifnir, svona hús
hafði aldrei sést á íslandi. Enda
er Viðeyjarstofa í dag elsta stein-
hús og reyndar elsta hús á íslandi
í upprunalegu formi. Það var talað
um „Slotið" og íslenskir alþýðu-
menn tóku til þess að hægt væri
að reykja fjögur sauðakrof í öðru
eldhúsinu.
Viðeyjarstofa var fyrsta húsið í
röð átta steinhúsa sem voru byggð
næsta aldarfjórðunginn. Fjórar
kirkjur og fjögur veraldleg hús.
Kirkjumar eru: Hóladómkirkja,
Viðeyjarkirkja, Landakirkja í
Heimaey og Bessastaðakirkja.
Veraldlegu húsin eru auk Viðeyj-
arstofu: Bessastaðastofa, Nes-
stofa og fangahúsið í Reykjavík,
nú betur þekkt sem Stjómarráðs-
húsið.
Viðeyjarkirkja
Er Skúli Magnússon kom til
Viðeyjar stóð þar enn dálítil kirkja.
Um þá kirkju kvað Eggert
Ólafsson:
Þú ert orðin fjalafá,
fúinn sérhver raftur.
Hvað mun dagurinn heita sá
er hefst þín bygging aftur.
Trúlega hefur Skúla þótt það
óviðeigandi að heiðra Drottin, guð
sinn og herra í „fjalafáum fúa-
rafti". Ekki leið á löngu áður en