Morgunblaðið - 14.08.1988, Side 14

14 B
MOJRGUNBLAÐIÐ, 3UNNUBAGUR14. ÁGÚST 1988

Morgunblaðið/Árni Sæberg
Margt er að breytast á lofti Viðeyjarstofu.
Eigtveds. Þegar ég sýndi þetta
umsagnaraðilum, bæði Viðeyjar-
nefnd og þjóðminjaverði, þá studdu
þeir það að byggður yrði stigi í
rókókóstíl.
Ef vikið er að öðrum atriðum,
eins og t.d. gluggasmíðinni, þá eru
þar ekki sambærileg vandamál á
ferðinrii og við gerð stigans. Bæði
á teikningum Eigtveds og úttektum
er gerð grein fyrir hlutföllum, deil-
ingu og rúðufjölda. Vilji maður hins
vegar tryggja að þverskurðir og
hefilstrik séu kórrétt verður að leita
til Danmerkur, þar sem gluggamir
voru smíðaðir á sínum tíma. Þá er
hollt að hafa í huga að um miðbik
18. aldar hafði hver húsameistari
sinn hirðsmið og skipti ekki við
aðra.
Danir raungóðir
Árið 1972 fékk ég Vísindasjóðs-
styrk til þess að fara til Danmerkur
og kanna sérstaklega byggingar
Nikolais Eigtveds og aðrar danskar
byggingar frá sama tíma, og notaði
þá tækifærið til að safna gögnum
um ýmis atriði, sem hafa glatast
úr gömlu steinhúsunum á Islandi.
Auk þess hef ég að jafnaði getað
leitað ráða hjá starfsbræðrum og
byggingarsagnfræðingum í Dan-
mörku sem eru um flest allt miklu
fróðari en ég, en þessi hús sem hér
um ræðir eru óneitanlega hluti af
danskri byggingarhefð. Ég vil sér-
staklega nefna danska arkitektinn
Curt v. Jessen, sem hefur reynst
Musteri slíkt af
mannahöndum
Spjallað við ráðgjafa Viðeyjarnefndar
Morgunblaðið/Þorkell
Viðeyjarnefnd var skipuð til að hafa umsjón
með framkvæmdum í Viðey. Nefndin hefur til
ráðuneytis um viðgerð og endurreisn Viðeyjar-
stofu og kirkju arkitektinn Þorstein Gunnarsson
og byggingarfræðinginn Leif Blumenstein. Þor-
steinn hefur unnið að viðgerð stofunnar síðan
1969 og Leifur síðan 1986.
Byggingameistarar geta verið ánægðir. Morgunbiaðið/Þorkeii
Ekki plast
Þeir félagar sögðu að við viðgerð-
ina hefði verið haft að leiðarljósi
að færa útlit og tilhögun húsanna
í Viðey sem næst upprunalegri
mynd en þó auðvitað með þeim fyr-
irvara að húsin nýttust til þeirra
nota sem núverandi eigendur vildu
hafa af þeim. Skúli fógeti er ekki
meðal vor og ólíklegt að ríkissjóður-
inn yrði geymdur þama í framtíð-
inni.
Viðeyjamefnd mun hafa ákveðið
að í Viðeyjarstofu verði aðstaða til
ráðstefnuhalds og veitingareksturs,
þar verður ennfremur hægt að taka
á móti ýmsum gestum borgarbúa.
Til þess að Viðeyjarstofa geti nýst
í þessum tilgangi hefur verið byggt
jarðhýsi norðan við stofuna en þar
er snyrtiaðstaða, fatahengi og mat-
vælageymslur fyrir veitingastaðinn.
Gengið er úr jarðhýsi þessu inn í
Viðeyjarstofu.
Auk jarðhýsisins hafa verið reist
til að koma til móts við þarfir
nútímamanna spennistöð fyrir raf-
magn og rotþró fyrir salemin.
Viðeyjarkirkja mun enn sem fyrr
þjóna guðskristni í eynni og ýmsir
telja trúlegt að Viðeyjarkirkja verði
vinsæl til giftinga og skíma.
Þeir Leifur og Þorsteinn sögðu
að þeir hefðu endumotað allt í
byggingunum sem á annað borð var
upprunalegt en því miður hefði það
reynst heldur lítið; því hefði ekki
verið annar kostur fyrir hendi held-
ur en að smíða ýmsa hluti og var
haft að leiðarljósi að þeir væm
líkastir því sem byggingameistarar
húsanna hefðu notað. Leifur Blum-
enstein sagði að margir hlutir
gengu úr sér í tímanna rás og þá
smíðaði maður aðra eins, ef hægt
væri. Það sé haldlítil hártogun að
verið sé að „búa til fomminjar", „þú
endumýjar ekki eik með plasti."
Mikil endursmíði
Blaðamaður Morgunblaðsins
hafði tal af Þorsteini Gunnarssyni
og innti hann eftir því hvaða hlutir
væru upprunalegir í Viðeyjarstofu.
Hann sagði að þótt endumýjunin
væri umtalsverð væru allir veggir,
jafnt útveggir sem innveggir upp-
runalegir og allir máttarviðir væru
ennfremur frá tíð Skúla, þótt gert
hefði verið við þá. Loftklæðningin
á neðri hæðinni sem væri felld á
milli bitanna hefði einnig verið frá
byijun og eins innri klæðningin í
upphaflega þakinu, þ.e.a.s. skar-
súðarklæðningin. Einnig hefðu
fimm af hurðunum innandyra verið
í Viðeyjarstofu frá öndverðu. Dyra-
umgerðir væru líka flestar uppruna-
legar.
En að hinu leytinu væm gluggar
og útihurðir endursmíðaðir. Þak-
klæðningin og gólfefnin væm ný
og stiginn í húsinu væri endurgerð-
ur og hluti af eldstæðunum. Reyk-
háfamir væm uppranalegir upp að
mæni en endurgerðir þar fyrir ofan.
Þorsteinn sagði að stuðst hefði
verið við ýmsar heimildir við að
endurbyggja Viðeyjarstofu og
kirkju: „Byggingarrannsóknir em
forsenda fýrir því að hægt er að
hanna endurbyggingu. Rannsókn-
imar felast í því að kynna sér bygg-
ingarskjöl, séu þau tiltæk, allar
úttektir. Þessi hús vom kostuð af
dönskum stjómvöldum og íslend-
ingar urðu að standa mjög nákvæm
skil á því hvemig peningunum hefði
verið eytt.
Svo koma til mælingar á staðnum
og nákvæm leit að byggingarleifum
og spomm eftir byggingarhluta.
T.d. þegar ég skar burtu klæðning-
ar af veggjum í bláu stofunni þáver-
andi í suðurhluta hússins fyrir u.þ.b.
18 ámm, komu í ljós greinileg spor
eftir uppmnalega stigann.
Stiginn hafði skilið mjög glögg
spor eftir sig í veggnum. Eg hafði
líka teikningu Eigtveds. En ég stóð
frammi fyrir því að teikning
Eigtveds gerði ráð fyrir stiga í
tveggja hæða húsi, en varð hins
vegar ekki annað en stigi upp á
geymsluloft Skúla og það var
greinilegt að í öndverðu höfðu menn
þurft að beygja sig á tveimur stöð-
um í stiganum þegar gengið var
uppá loftið. Miðað við þá notkun
sem fyrirhuguð er í húsinu í dag;
varð ekki hjá því komist, að gera
breytingar.
Stigaopið var stækkað um eitt
stafgólf og fyrsta uppstigið var
fært um þrepbreidd til suðurs frá
þvi sem var í upphafi.
Stiginn hans Skúla var fjarlægð-
ur úr húsinu laust eftir síðustu alda-
mót. Að vísu fundust tvær fjalir úr
stiganum og bútur af handlista, en
með hliðsjón af þessum leifum ein-
um sér var ekki hægt að segja til
um upphafiegt útlit hans svo óyggj-
andi væri.
Því var um tvo kosti að ræða við
endurgerðina. Annars vegar kant-
aðan barrokstiga og hins vegar
mjúkan rókókóstiga. Ég lét reyna
á bæði dæmin með teikningum, og
fannst satt best að segja, að rókókó-
stiginn færi mun betur í húsinu
enda nær því að vera í anda
okkur Leifí sannkallaður haukur í
homi.
Við endurgerð gamalla húsa em
margar leiðir færar. Okkar hlutverk
er í fáum orðum sagt að brúa bilið
milli staðreynda og tilgátu. Það em
mismunandi áherslur eftir löndum
hvemig endurgerð er háttað. Mér
hefur fundist sjálfsagt að sveigja
stefnuna í endurbyggingu Viðeyjar-
stofu að því sem má nefna „danska
skólann", en Danir hafa lengst af
sett tvennt á oddinn, þegar þeir
endumýja gamlar byggingar. Ann-
ars vegar bera þeir mikla virðingu
fyrir gmndvallaratriðum bygging-
arlistarinnar án tillits til stílbrigða
eða tísku, og hins vegar reyna þeir
að nota gömul byggingarefni og
byggingaraðferðir, eins og framast
er kostur.
Þegar byggt er við gömul hús
verður líka að hafa í huga hvemig
fari saman gamalt og nýtt. Þegar
ákveðið hafði verið að gera jarðhús
til hliðar og norðan við Viðeyjar-
stofu, reyndum við að tengja saman
byggingamar með ákveðnum hætti.
M.a. höfðum við fengið að láni
mælieiningu Eigtveds sem er 1,98
metrar og notað hana í nýja hús-
inu. — Og þar sem þetta er jarð-
hýsi þá notum við hvelfingaloft sem
við þekkjum bæði frá Nesstofu og
einnig úr gluggunum á Viðeyjar-
stofu. Við höfum einnig reynt að
tengja húsin saman með efnisvali
og litum.“
Hitinn gleður hölda líf
— En þegar þeir hlutir sem þú telur
að hafi verið í byijun em ekki leng-
ur til, hvemig útvegar þú nýja?
„Það getur verið erfitt að gera
nýja hluti eftir gömlum, t.d. „bi-
leggjaraofnunum" tveimur í við-
hafnarstofunni og í austurstofunni
sem em þýðingarmiklir hlutir í
byggingunni. Inni á Þjóðminjasafni