Morgunblaðið - 16.10.1988, Blaðsíða 12

12 B
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. OKTÓBER 1988
H
40 ára afmæli ísraels:
Er Israelsríki komið
á breytingaskeiðið?
Eftir ANDRÉS MAGNÚSSON •_
AUGU heimsins hafa beinst að
ísrael að undanfórnu og valda
óeirðir Palestínuaraba á her-
námssvæðum ísraela þar mestu
um. Svo hittist á, að lsraelsríki
er nú 40 ára gamalt og hafa
margir orðið til þess að benda
á að það sé búið að siíta barns-
skónum. Miðað við þær breyt-
ingar sem orðið hafa innan
ísraels á þessum 40 árum er
ekki út í hött að segja það orð-
ið fúllorðið — sakleysi bernsk-
unnar að baki. Hvort nú taki
hrörnun við er svo annað mál.
Intifada eða uppreisn Pa-
lestínuaraba hefúr nú staðið á
tíunda mánuð og er talið að
óeirðirnar hafi ekki kostað
Ísraelsríki minna en 30 mi4j-
arða íslenskra króna í beinum
kostnaði, en þá er ekki gífúr-
legt tekjutap ríkisins og þegna
þess talið með. I. nóvember
fara fram kosningar í ísrael
og eins og vænta má er Intifada
helsta kosningamálið. Síðustu
tíl þess að Intifada hafi gert
menn fastari fyrir gegn kröf-
um Palestinumanna um eigið
riki en fyrr, en hafa ber þó í
huga að í ísrael skipast veður
undrafljótt I lofti þegar pólitík-
in er annars vegar og engin
leið að spá fyrir um úrslit kosn-
inganna á þeim forendum ein-
um. Gantast ísraelar enda sjálf-
ir með að 90% lqósenda skipti
um skoðun í kjörklefanum og
þau 10% sem eftir eru skili
auðu. Skildi maður þó ætla að
nægt væri flokkaúrvalið.
A ísraelsþingi (Knesset) er
mikill flöldi flokka og innan allra
eru tvær eða fleiri fylkingar.
Flestir þeirra eru þó smáir, en
njóta yfirleitt næsta öruggs fylg-
is. Engum dylst samt að kosn-
ingabaráttan stendur milli tveggja
stærstu flokkanna: Verkamanna-
flokksins og Líkúd-flokksins.
Herút-flokkurinn og frjálslynd-
ir hafa nú opinberlega sameinað
flokka sína í Líkúd-flokkinn, en
undanfarin ár hafa þeir haft með
sér bandalag. Þar er Yitzhak
Shamir, forsætisráðherra, fremst-
ur í flokki. Líkúd er hægra megin
í litrófl stjómmálanna og vilja leið-
togar hans hvergi hvika í afstöðu
sinni gagnvart Palestínuaröbum.
Hafa þeir gert sér mat úr Intifada
og segja sinn flokk hinn eina, sem
tryggt geti frið án þess að samið
sé um hemumdu svæðin. Segja
þeir enda ómögulegt að tryggja
öryggi landsins verði Vesturbakk-
inn látinn af hendi og benda á
að Jórdanir hafi lært af reynsl-
unni 1967 (þegar Vesturbakkinn
var hemuminn) og hafí því ekki
tekið þátt í Yom Kippur-stríðinu
1973. Auk þessa halda Líkúd-
menn því mjög á lofti að þeim
einum sé treystandi til þess að
koma efnahag landsins á réttan
kjöl, en undir þeirra stjóm hafa
þau mál færst í betra horf síðast-
liðin tvö ár.
Verkamannaflokkurinn undir
forsæti Shimons Peres, utanríkis-
ráðherra, vill á hinn bóginn freista
þess að ná samningum við Pa-
lestínuaraba. Verkamannaflokk-
urinn telur að hæglega megi koma
til móts við araba án þess að ör-
yggi ísraels sé lagt að veði. Þeir
benda á að þrátt fyrir landnám
ísraela á Vesturbakkanum undan-
farin tíu ár séu þeir hlutfallslega
mjög fáir og fátt sem bendi til
þess að Vesturbakkinn verði þétt-
setnari gyðingum í náinni framtíð.
Skoðanakannanir að undan-
fömu benda til þess að æ fleiri
séu að snúast á sveif með Líkúd-
flokknum og kann jafnvel svo að
fara að Verkamannaflokkurinn
fái minna fylgi en Líkúd, þrátt
fyrir að enn sem komið er virðist
hann hafa yfírhöndina.
Hvað sem stjómmálaátökum í
ísrael líður, hefur umræðan um
Intifada fyrst og fremst tengst
því hvemig fínna megi lausnir til
þess að róstumar líði hjá. Litlar
sem engar tilraunir hafa hins veg-
ar verið gerðar til þess að ráðast
að rótum vandans. Ljóst má þó
vera að frekar mun hitna í kolun-
um í herbúðum Palestínuaraba
eftir því sem nær dregur kosning-
um. Þá má ekki gleyma því að
Bandaríkjamenn ganga að kjör-
borðinu nokkmm dögum á eftir
ísraelum og mun sú kosningabar-
átta vafalítið hafa áhrif innan
ísraels og hemámssvæðanna líka.
Hvort heldur rætt er við araba
eða gyðinga fyrir botni Miðjarðar-
hafs verður maður þess glögglega
áskynja að deilumar þar eiga sér
djúpar rætur, sem ekki er hægt
að festa hönd á nema með því að
sökkva sér í mannkynssöguna.
í sjónvarpsfréttamyndum af
óeirðum Palestínuaraba hefur
fremur ófögur mynd verið dregin
upp af ísraelum. Þær sýna yfír-
leitt konur og unglinga andspæn-
is ísraelskum hermönnum gráum
fyrir jámum og undirstrika þá
skoðun að hér ræði um baráttu
Palestínuaraba við Golíat sjálfan,
sem nú virðist genginn til liðs við
ísraelsher.
Hvergi er hins vegar leitt að
því getum hvers vegna fullorðnir
Palestínuarabar koma hvergi
nærri óeirðunum, líkt og þeir séu
alsáttir við hemám ísraela. Stað-
reyndin er nefnilega sú að konur
og unglingar em látnir ganga
fram fyrir skjöldu þar sem her-
mennimir hika frekar við að láta
hart mæta hörðu gegn þeim en
ef um fulltíða karlmenn væri að
ræða.
Fréttamyndir þessar verða
reyndar enn meira villandi fyrir
þær sakir, að til þess að fréttin
sé þess virði að hún birtist í
fréttatíma verður hún að vera
krassandi og þess vegna er safnað
saman „bestu" ofbeldismyndun-
um frá hinum og þessum stöðum
í einnar mínútu myndskeið og það
látið segja alla söguna eins og um
eitt og sama málið væri að ræða.
Enn síður er tími til þess að
greina frá forsögu málsins, sem
ekki spannar styttri tíma en til-
vera ísraelsríkis — 40 ár — hvað
þá aftur til síðustu aldar þegar
gyðingar hófu að snúa aftur til
Zíons. (Vilji menn grúska af al-
vöru er hægt að halda 4.000 ár
aftur f tímann án þess að leitað
sé yfír skammt.)
í leit að óeirðum
Greinarhöfúndur fór víða um
ísrael og vesturbakka Jórdanár
(sem ísraelar nefna Júdeu-Sam-
aríu), en eigi að síður þurfti hann
að hafa fyrir því að finna eitt-
hvað, sem svipaði til óeirða. Það
var ekki fyrr en ég fór til Austur-
Jerúsalem að leiðsögn starfs-
bræðra minna hjá Associated
Press, að ég varð vitni að átökum
ísraelskra hermanna og palestín-
skra unglinga.
Þau fólust reyndar aðallega í
hrópum unglinganna að hermönn-
unum og gijótkasti, en hermenn-
imir, sem greinilega voru tauga-
óstyrkir, höfðu sig á brott eftir
að hafa reynt að víkja sér undan
steinunum nokkra stund. Ég sá
reyndarekki aðdragandaþessarar
hríðar og vegna meðfæddrar
lífhræðslu hélt ég mig í hæfilegri
fjarlægð.
Mér hafði reyndar verið sagt
að til þess að forðast vandræði
skyldi ég klæða mig áberandi föt-
um og sjá til þess að ekki færi
milli mála að ég væri blaðamað-
ur. Þessum ráðum fylgdi ég og
gat farið um arabahverfín án þess
að vera nokkmn tíman áreittur,
svo heitið gæti. Jafnundarlegt og
það kann að virðast var eina
áreitnin í raun af völdum 7-12
ára gamalla pjakka, sem gengu
manna á milli og buðu póstkort
til sölu. Flestir þeirra töluðu
furðugóða ensku. Þeim bar saman
um að ástandið væri mjög slæmt
og spurði ég hvort að ísraelsku
hermennimir fæm illa með þá og
fíölskyldur þeirra. Nokkrar vöflur
komu á þá og jú, ísraelsku her-
mennimir gátu verið óþolandi
hrokafullir og stundum harðhent-
ir. Einn þeirra bætti við að ástand-
ið væri nógu slæmt þó að þetta
bættist ekki við Intifada.
Þá var komið að mér að reka
upp stór augu og ljóst að einhver
misskilningur hafði orðið. Ég
benti þeim á að ég hefði verið að
tala um Intifada og spurði um
hvað þeir hefðu verið að ræða.
Þá kom í ljós að vegna Intifada
hafði dregið gífurlega úr ferða-
mannastreymi til borgarinnar
helgu, en um leið hefði póstkorta-
markaðurinn hmnið. Þeir sögðu
að hermennimir hefðu bætt gráu
ofan á svart þegar þeir hefðu far-
ið að reka þá burt frá þeim fáu
ferðamönnum, sem þó komu. Einn
þeirra sagði þó að þetta væri
kannski skiljanlegt því að sumir
póstkortasalamir — sérstaklega
piltar úr næsta hverfl — hefðu
gerst fullaðgangsharðir þegar eft-
irspumin datt niður.
Það að sumir þeirra hafí verið
fullaðgangsharðir get ég staðfest.
Þegar rökkva tók átti ég átta
póstkortapakka, en í hveijum
þeirra vom 20 til 25 póstkort.
Ljóst má vera að ferðamanna-
iðnaðurinn í ísrael er illa staddur.
Hægt er að fá gistingu á fímm
stjömu gistihúsum fyrir brot af
því, sem var fyrir ári. Arabískur
leigubílstjóri, sem ók mér nokkum
spöl í Jerúsalem, varð þess
áskynja að ég væri hiaðamaður
og bauð mér að vera einkabíl-
stjóri minn í heiian dag, aka mér
hvert sem væri og gaf í skyn að
hann gæti „reddað" mér óeirðum
seinna um daginn. Allt þetta átti
að kosta sem nam 4.500 íslensk-
um krónum og mér var reyndar
sagt seinna að ég hefði getað
prúttað það verð allhressilega nið-
ur. Þrátt fyrir það hafnaði ég
þessu kostaboði, enda hafði ég
ákveðnar gmnsemdir um áreiðan-
leika óeirðanna, sem þetta pakka-
tilboð snerist um. Þær efasemdir
reyndust á rökum reistar; dagur-
inn var sá rólegasti í Austur-
Jerúsalem í eina og hálfa viku.
Ég nefndi það síðar við ísra-
elska vinkonu mína að ég hefði
komist klakklaust í gegnum
arabahverfín, en hún hafði mjög
lagst gegn því að ég færi þangað.
Hún sagði þá að, það væri svosem
skiljanlegt ég væri ljós yfírlitum
og augljósfega útlendingur. „Einu
útlendingamir sem fara í göngu-
túr inn í Austur-Jerúsalem era
blaðamenn og þeim er alltaf
óhætt.“
Stolt mitt vegna „hetjudáðar-
innar“ minnkaði nokkuð, _en ég
spurði hvort hún eða aðrir ísrael-
ar væm í lífshættu í þessum
hverfum. Hún sagði að það væri
mjög misjafnt eftir hverfum og
bætti við að ekki væri sama gyð-
ingur og gyðingur. Hashídamir —
strangtrúuðustu gyðingamir —
kæmust t.a.m. nær alla sinna
ferða óáreittir, enda hefðu þeir
jafnmikinn ímugust á ísraelsríki
og herskáustu Palestínuarabar.
Þetta kom mér mjög á óvart, en
ástæðan er sú að þeir telja að það
sé ekki gyðinganna að reisa þriðja
musterið, sem er ísraelsríki.
Þegar ég ræddi við kristna
araba um Intifada var greinilegt
að þeir vom á báðum áttum.
Annars vegar em þeir arabar og
fínna til samkenndar með frænd-
um sínum. Á hinn bóginn hefur
þeim vegnað vel undir stjóm gyð-
inga og þeim em enn í fersku
minni helgispjöll Jórdana, en her-
menn þeirra sáu ekki alltaf mun-
inn á helgum véum gyðinga og
kristinna.
Sérstaklega var athyglisvert að
heyra álit þeirra á viðbrögðum
fsraela við upreisninni. Þrátt fyrir
að þeir væm á einu máli um að
róstunum yrði að linna töldu þeir
ísraela hafa haldið að sér höndum
í viðureigninni við uppreisnar-
seggi, en það fannst þeim veik-
leikamerki. Þetta fínnst manni
e.t.v. undarleg afstaða, en þegar
litið er til þankagangs þar suður
frá og hemaðarmáttur ísraela
hafður í huga er þetta kannski
ekki svo fráleitt.
Sami Shaheen, sem er kristinn
arabi og borgarstjómarfulltrúi í
Nazaret, sagði mér að friður milli
gyðinga og araba myndi ekki tak-
ast á einni nóttu, en sagði að við-
skipti milli gyðinga og araba
færðust sífellt í aukana og með
þeim hætti lærðu þeir að treysta
hvorir öðmm.
Þrátt fyrir allt gengur
lífíð sinn vanagang
Miðað við fréttir og sjónvarps-
myndir mætti ætla að innan ísra-
els og hemumdu svæðanna væri
stanslaus ófriður og að arabar og
ísraelar gætu ekki umgengist
blóðsúthellingalaust.
Þessu fer ijarri. Það kemur
manni í opna skjöldu hvað and-
rúmsloftið er yfíríeitt laust við
spennu og þrátt fyrir allt og allt
er glaðværð og óbjlandi bjartsýni
helsta þjóðareinljénnið. Á hinn
bóginn em ísraelár óforbetranleg-
ir rifrildisseggir og fínnst ekkert
skemmtilegra en að rökræða um
allt milli himins og jarðar, milli
þess sem þeir segja gyðinga-
brandara. Hafa þeir enda á orði
að þegar tveir gyðingar taki tal
nægi þeim ekki að vera ósam-
mála. Hvor um sig muni a.m.k.
reifa tvær skoðanir á hveiju máli.
Fjöldi araba á heima í ísfael
og hefúr þar ríkisborgararétt og