Morgunblaðið - 13.11.1988, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 13. NÓVEMBER 1988
11
Islendingar
tossar?
■ Amsterdam höfuðborg V-Þýskalands ■ Einstein
fann upp ljósapemna ■ Mauríce höfundur Marmara
■ ísland lýðveldi árið 1100 og forsetar þess Magnús,
Jón og Sveinbjöm, - eða hvað?
eftir Kristínu Marju Baldursdóttur og Urói Gunnarsdóttur
ÞJÓÐIN sem státar afþekkingn að stafa íslenskt orð og að muna
og kunnáttu, og þykist varðveita hverjir voru forsetar lýðveldisins
móðurmálið sitt betur en aðrar eða hvers vegna við höldum
þjóðir, á bæði í erfíðleikum með hvítasunnu.
Iskyndiprófí um almenn þekkingaratriði
sem sunnudagsblað Morgunblaðsins lagði
fyrir fólk á fomum vegi, kom í ljós að
menn eru yfirleitt verr að sér en álitið
var, þegar góð almenn menntun í landinu
er höfð í huga. Spumingamar voru samd-
ar með aðstoð sérfróðra manna, og voru
lagðar fyrir 40 manns af báðum kynjum
á aldrinum 15 til 60 ára.
Spurt var úr sögu, landafræði, trú-
fræði og vísindum, og um það sem efst er á baugi.
Einnig var fólk beðið að þýða algengt orðasamband
yfír á ensku, og stafa íslenskt orð og fallbeygja ann-
að. Það skal skýrt tekið fram að hér er að sjálfsögðu
ekki um vísindalega könnun að ræða, heldur skyndi-
próf sem ef til vill gæti gefíð nokkra vísbendingu.
Sag-a
Landafræðin reyndist fólki þung í skauti, aðeins
5% spurðra vissi hver nyrsti hreppur landsins er, en
margir héldu að hann væri á Melrakkasléttu eða
Langanesi, fæstum datt Grímseyjarhreppur í hug, eða
aðeins tveimur af fjörutíu. Einnig vom fáir sem vissu
hver er höfuðborg V-Þýskalands, nefndu Amsterdam,
Berlín, Köln og Munchen, en aðeins 35% sögðu það
vera Bonn.
Oft hefur verið talað um að íslendingar eigi heims-
met í þjóðrembu, en eitthvað virðist lítið fara fyrir
þekkingu þeirra á eigin sögu, því flestir stóðu á gati
þegar spurt var um landnámsmanninn í Eyjafírði.
Nefndu Hrafna-Flóka og Snorra Sturluson, eða hristu
bara höfuðið og sögðu alvarlega að þeir hefðu haft
svo lélegan kennara í barnaskóla. Rétta svarið vissu
35%. Og það er greinilegt að kennarinn hefur staðið
sig voðalega illa því aðeins helmingur vissi hveijir
höfðu verið forsetar lýðveldisins og vöfðust föðumöfn-
in fyrir mörgum. Hannes Hafstein var oft nefndur
ásamt Jóni Sigurðssyni, en svo bættust við dularfull
nöfn eins og Jón Stefánsson, Sveinbjöm og Magnús
Ásgeirsson. En það var þó gleðilegt að heyra að 65%
aðspurðra vissu hvenær lýðveldið var stofnað, þótt
einn hafi reyndar spurt hugsi hvort það hefði ekki
verið árið 1100?
En þegar komið var nær okkar tíma í sögunni þá
stóðu menn sig mun betur. Rúmlega helmingur vissi
hvenær seinni heimsstyijöldin stóð yfír.
Hin trúaða þjóð, samkvæmt frægri Gallup-skoðana-
könnun, þurfti að hugsa sig lengi um þegar hvítasunn-
una bar á góma. Aðeins 17% vissu hvers vegna við
höldum hvítasunnu, en aðrir nefndu upprisuna og
mjög algengt svar var: Já, þá steig Jesús upp til himna.
Móðurmál
Það er ekki að ástæðulausu sem menn hafa áhyggj-
ur af móðurmálinu, þótt hinir bjartsýnu álíti að það
muni standa allt af sér eins og það hefur gert um
aldimar. Aðeins 45% þátttakenda gat stafað orðið
„lítilsigldur" rétt og fæstir vissu hvað orðið þýddi.
Algengt var að menn settu „y“ bæði í fyrri og seinni
hluta orðsins, bættu einu „s“ við og sögðu að merking-
in væri sú að vera lítið sigldur. Fjórir af fjöratíu vissu
hvað orðið þýddi. Fallbeyging orðsins „kýr“ gekk einn-
ig fremur illa, 60% gátu ekki beygt það rétt og vora
oftast með eignarfallið rangt, sögðu til kýrar eða
kúar. Nokkram fannst algjör óþarfí að fallbeygja orð-
ið og höfðu það eins í öllum föllum.
Fólk fylgist misjafnlega vel með málefnum líðandi
stundar, til dæmis vissu aðeins 22% hver dóms- og
kirkjumálaráðherra íslendinga er, þrátt fyrir ítarlega
umflöllun Qölmiðla um stjómarskiptin. Æ, það er allt-
af verið að skipta, varð mörgum að orði. Og eitthvað
virðist menningarlífið fara fyrir ofan garð og neðan
hjá sumum, því fæstir vissu eftir hvem leikritið
„Marmari" er, sem nýverið var sýnt í Þjóðleikhúsinu.
Margir nefnu Odd Bjömsson, Guðmund Steinsson,
Kaldal og „mann með eftimafíii“, og einnig heyrðist
nafnið Maurice, en það mun sennilega vera einhver
útlendingur. Guðmund Kamban nefndu aðeins 27%.
En þegar kom að forsetaframbjóðendum Banda-
ríkjanna urðu menn allir hressari og svöraðu 70%
rétt þeirri spumingu. En þó komu margar góðar at-
hugasemdir, tvítugur maður sagði: „Það er hann
Bush og svo hinn sem ég held með, en ég man bara
ékki hvað hann heitir."
Enska
Rúmlega helmingur vissi hver fann upp ljósaper-
una, en þó nefíidu að vísu margir Einstein og örfáir
Watt, en 67% vissu hvað eftiasambandið H^O tákn-
aði. Stóðu unglingamir sig vel þegar spurt var um
efnasambandið, en þess bera að geta að það hefur
þótt „töff“ hjá unglingum að segjast þurfa að fá sér
smávegis H^O, í stað vatns.
En þrátt fyrir misjafna kunnáttu á hinum ýmsu
sviðum, þá era þó ísiendingar með enskuna „á hreinu".
„Hvað kostar þetta?“ vora þeir beðnir um að segja á
því máli, og þá stóð ekki á svöram. 87% mæltu það
lipurlega fram af vöram og í einu tilviki var það hið
eina sem rúmlega tvítug kona gat svarað.
Kennarar þurfa því ekki að fá samviskubit vegna
lélegrar enskukennslu, enda fengið ágætis aðstoð frá
útvarpi og sjónvarpi þar sem enskan heyrist stundum
oftar en móiðurmálið.
Bestir
Karlar á aldrinum 40 til 60 ára stóðu sig best og
gátu svarað 78% af öllum spumingum, en ungu menn-
imir á aldrinum 15 til 20 ára stóðu sig verst, gátu
einungis 25% af spumingum. Það sama var um konur
að segja, elsti hópurinn stóð sig best, með 67% rétt
svör, en lítill munur var milli kvenna á aldrinum 15
til 20 ára og 20 til 40 ára. Karlmenn á aldrinum 20
til 40 ára gátu svarað álíka mörgum spumingum og
yngri konumar, höfðu 30 til 40% af svöranum rétt.
Reyndar hefði mátt búast við betri frammistöðu
hjá unga fólkinu, því ekki er svo ýkja langt síðan þau
voru í bamaskóla, þar sem þau lærðu til að mynda
flest það sem spurt var úr landafræði og sögu. Og
flest þeirra era enn í skóla og ættu því ekki að vera
orðin „ryðguð" í fræðunum.
Breska helgarblaðið The Sunday Times gerði svip-
aða þekkingarkönnun, og vora niðurstöður hennar
ekki ólíkar þeim sem greinir hér að ofan. Söguþjóðin
í norðri virðist því ekki standa Bretum framar hvað
varðar almenn þekkingaratriði, þrátt fyrir fullyrðingar
manna í þá átt að íslendingar séu mun betur að sér
en almennt gerist meðal þjóða.