Morgunblaðið - 12.01.1989, Blaðsíða 36

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 12. JANÚAR.1989
36
* —;____________
Afmæliskveðja:
Guðmundur Jóns-
son í Vorsabæ
Þann 6. janúar sl. varð áttatíu og
fimm ára Guðmundur Júlíus Jónsson
í Vorsabæ f Eystri-Landeyjum. Hann
fæddist 6. janúar 1904 í Neðradal
undir Vestur-Eyjaflöllum, sonur
hjónanna Bóelar Erlendsdóttur frá
Hlíðarenda í Fljótshlíð og Jóns Ing-
varssonar frá Neðradal, sem þar
bjuggu þá, en seinna í Borgareyrum
í sömu sveit. Guðmundur er elstur
fjögurra systkina sem upp komust.
En eldri bróðir hans, sem bar sama
nafn, dó á fyrsta ári.
Eins og önnur böm á þeim árum
var Guðmundur eitthvað í farskóla,
og hann var ekki gamall þegar hann
fór að hjálpa til við búskapinn. Hver
hönd sem gat varð að vinna, vinnan
var skólinn sem þroskaði bæði
líkama og sál bamsins. Einstakling-
urinn varð styrkur af að taka þátt
í athöfnum hinna eldri, og sjá að
hann var einhvers megnugur. Hon-
um var líka kennt að drengskap og
heiðarleika í samskiptum við aðra
skal hafa í fyrirrúmi. Og eftir þeirri
kenningu breytti hann. En hann var
með opin eyru og augu fyrir því sem
skoplegt var. Því urðu honum minn-
isstæðir ýmsir atburðir, tilsvör og
uppátæki karlanna í rekstrarferð
með fé til Reykjavíkur, er hann var
fimmtán ára. Þeir era ekki margir
orðið sem geta sagt frá svoleiðis
ferðum, þær vora mörgum eftir-
minnilegar þó þær væra erfíðar.
Margar vertíðar fór Guðmundur
til Vestmannaeyja, og þá var hann
líka að vinna fyrir heimilið, því ekki
var um annað að ræða en vertíðar-
kaupið færi til hjálpar heima. Það
var kapp í mönnum í aðgerðinni og
Guðmundur lét hvergi sinn hlut,
hann var hamhleypa bæði við að
hausa og fletja. Stundum reyndu
menn með sér og það er ekki nokk-
ur vafi að hann stóð meðal þeirra
fremstu.
Svo þegar heim kom á vorin hélt
kapphlaupið áfram, ekki við menn,
heldur við gróandann. Aka skami á
hóla, sinna lambánum, laga garða
og girðingar. Þannig var og er starf-
ið í sveitum, sá er bara munurinn
að á þessum áram var það hinn
líkamlegi styrkur sem erfíðaði, nú
era það tannhjól tækninnar sem
mala, en maðurinn vaktar.
Sumstaðar er þó vont að koma
tækninni við, til dæmis við smölun
afréttanna á haustdögum. Þar er
enn sama aðferðin og á unglings-
áram Guðmundar. Hann sagði mér
einhvemtímann að hann hefði farið
tuttugu og fímm ferðir og þá líka
stjómandi smölunar á Stakkholti.
Þeir sem áttu heima við straum-
vötnin urðu oft fyrir töfum við bú-
störfín. Guðmundur tók í arf frá
móður sinni að óttast ekki vötnin,
hún var alin up á bökkum Þverár
og reið hana jafnt í söðli sem karl-
amir klofvega. Var heldur ekkert
óstyrkari á hestbaki en þeir, það
heyrði ég talað um, og hún sat hest-
inn mjög vel. Hún vissi að syni henn-
ar var treystandi til að velja straum-
vötn, og latti hann heldur ekkert til
hjálpar þegar aðrir höfðu snúið frá
að fara yfír Þverá til að sækja með-
ul handa veikum manni. Og Guð-
mundur tók Stíganda sinn og fór.
En það vora margir krókar á leið
hans yfír ála Þverár í það skiptið.
Og Fljótshlíðingurinn sem fylgdist
með honum af hlaðinu heima hjá sér
þóttist viss um að þar færi ekki
Landeyingur. Þessi maður hlaut að
vera vanur að sullast í vötnunum.
Þessi ferð var lækning þeim sem
meðulin fékk. Manni sem átti konu
og böm. Og eftir viku kom hann til
að tjá þakklæti sitt fyrir þessa fóm-
fýsi, sem ég treysti mér ekki til í
dag að meta hvað á að kalla. Og
þetta var ekki eina ferð Guðmundar
í líkum erindum, þó fleiri verði ekki
taldar hér.
Árið 1938 verða þáttaskil í lífí
Guðmundar er hann giftist Jónínu
Jónsdóttur í Vorsabæ, og fer að búa
þar. Og sannarlega komu þau þar
upp minnisvarða sem áfram mun
tengja þau við framtíð mannlífs í
landinu. Þau eiga á lífí sjö velgerð
böm sem flest hafa skilað þeim afa-
og ömmubömum. Ævilán sem er
mestur gleðigjafi hveiju foreldri.
Ég ætla ekki í þessum línum að
§alla um búskap hans í Vorsabæ,
sem þó væri auðvitað hægt, heilmik-
ið. Og þá held ég Guðmundi hafí
FISKI-
BUFF
Heimilishorn
Bergljót Ingólfsdóttir
Að lokinnm hátíð
Þegar komið er fram undir
þrettándann era flestir orðnir
langeygir eftir venjulegum hvers-
dagsmat enda þá búið að nýta
afganga af hátíðamatnum í
marga máltíðina á flestum heimil-
um.
Hvað er þá betra en blessaður
fískurinn okkar?
Það er óhætt að gera því skóna
að ef um er að ræða margar teg-
undir í fískbúðinni verða margir
til að velja sér ýsu, hafa hana
soðna með góðum kartöflum og
smjön. Hvílíkur herra-mannsmat-
ur. í Heimilishomi hefur áður
verið á það minnst að hagkvæmt
sé að kaupa það ríflega af ýsunni
að nægi í aðra máltíð. Fiskurinn
er þá allur soðinn í einu, það sem
afgangs er er hreinsað og roðflett
og geymist vel í kæliskáp í nokkra
daga.
Soðin ýsa er góð í eftirtalda
rétti:
Fiski-frikadellur
400 g soðinn hreinsaður fískur,
200 g soðnar karöflur,
1 egg,
salt og pipar,
graslaukur.
Fiskurinn er hakkaður einu
sinni í vél með kartöflum, eða
hrært saman í blandara eða hræri-
vél. Eggi og kryddi bætt í.
Gerðar era kökur (líkt og hakk-
að buff) úr farsinu, þeim velt upp
úr raspi eða hveiti og brúnaðar
báðum megin á pönnu. Borið fram
með soðnum kartöflum og græn-
metissalati, t.d. rifnum gulrófum
eða gulrótum.
Fiskibollur
500 g soðinn hreinsaður fískur,
1 msk. smjör,
3 msk. hveiti,
1 bolli mjólk,
1 bolli fískisoð /(soðten. +
vatn),
1-2 eggjarauður,
salt og pipar.
Búinn er til jafningur úr smjöri
(eða smjörlíki) og hveiti, þynnt
út með mjólk og soði. Jafningur-
inn látinn kólna áður en eggja-
rauðum og físki er bætt í. Fiskur-
inn tekinn sundur í iitla bita áð-
ur. Farsið bragðbætt með salti
og pipar og gerðar aflangar boll-
ur. Bollunum velt upp úr þeyttri
eggjahvítu og einum bolla af
brauðmylsnu eða raspi. Bollurinar
aðeins látnar standa áður en þær
eru steiktar á pönnu á venjulegan
máta.
Fiski-buff
250-400 g soðinn hreinsaður físk-
ur,
2 soðnar kartöflur,
1 msk. kartöflumjöl,
1 egg,
2 msk. saxað dill,
salt og pipar,
smjörlíki til að steikja úr.
Sósa
1 dl kotasæla
1 dl sýrður ijómi,
saxaðar sýrðar agúrkusneiðar
settar út í ef vill.
Fiskurinn og kartöflur stappað-
ar saman, kartöflumjöli og sam-
anþeyttu eggi hrært saman við,
dilli og kryddi bætt í, búin til
„buff“stykki og brúnuð báðum
megin á pönnu við meðalstraum.
Borið fram með soðnum kartöfl-
um og salati út rifnum rófum eða
gulrótum.
Sósan: Saman er hrært kota-
sæla og sýrður ijómi, bragðbætt
að smekk.
þótt skemmtilegast að búa með
margt fé. Jörðin vel til þess fallin
og hann hafði gaman af fé. Og ég
trúi að hann hafí notið þess að horfa
yfír hópinn sinn þegar hann var
stærstur.
Það var ekki fyrr en Guðmundur
var kominn á miðjan aldur, að ég
kynntist honum. Og sannarlega
hefði ég ekki viljað verða af þeim
kynnum. Hann er hafsjór af fróðleik
um löngu liðna atburði, og segir vel
frá, en sýnir tölvum og tækni nú-
tímans minni áhuga. Eins og svo
margir aðrir hefur hann geymda hjá
sér ónotaða marga hæfileika. Ég get
ekki stillt mig um að minnast hér á
einn sem hann fæst helst alls ekki
til að hreyfa við á seinni áram. Og
það er listin að breyta röddinni, og
reyndar sér öllum í annað gerfí. Og
af því hafa margir atvinnu í dag.
Ég viðurkenni ekki að það hafí ver-
ið eitthvað ljótt við það að kalla fram
hvem einasta drátt og hrakku í and-
liti þess sem sýndur var hveiju sinni.
Og það þurfti þá heldur ekkert að
tala mörg orð til þess að viðstöddum
yrði það ógleymanlegt. Hann þurfti
h'eldur ekkert annað en sitja eins á
hestabaki og einhver sem maður bað
hann um að líkjast. Það var nóg til-
efni til að hlæja þangað til maður
fékk verk í magann. Og til þess var
það líka gert, að létta lund þeirra
sem nálægir vora. Alls ekki að gera
minna úr þeim sem verið var að
herma eftir, heldur leið til að lyfta
huganum upp úr striti dagsins.
Eitt var það verk sem Guðmundur
tók að sér þegar hann var í Vorsabæ,
og það var að skila pósti, hálfsmán-
aðarlega á vetrum, en vikulega um
sumartímann, á ákveðna bæi í Aust-
ur-Landeyjum.
Hann sagði mér frá einni ferð,
og ég ætla að bjóða þeim sem vilja
í huganum nálægt fímmtíu ár aftur
í tímann, að fylgja honum einn hring
um sveitina með póstpokann á bak-
inu.
Guðmundur tekur daginn snemma
og ég trúi að hann sé ekkert þung-
stígur niður með Affallinu, þó pokinn
sem hann ber á bakinu sé 30 kíló.
Ég sé hann fyrir mér hlaupa við
fót, beinan í baki og vel á sig kom-
inn, örlítið hóstakjöltur einstaka
sinnum, samt era lungun hrein og
sterk. Hann kemur bara á fáa bæi,
dagurinn mundi ekki endast til að
koma alstaðar, og síðan sælq'a þeir
sem næstir era. Það stóð heima,
Ingvar í Hallgeirseyjarhjáleigu var
að koma út úr dyranum að byija
nýjan dag þegar Guðmund ber að
klukkan sjö um morgun, hann þarf
ekki einu sinni að banka. Og vitan-
lega kemur hann í bæinn og fær
góðgerðir. Eitthvað léttist byrðin,
því þama fer póstur í Úlfstaðahverfí
og Hallgeirseyjabæi. Þaðan er stefn-
an tekin í austur norðan við Kross.
Á þessari leið þarf að fara yfír Hall-
geirseyjarfljót sem á er gömul tré-
brú, og hana fer gangandi maður
en tæpast á hesti, þá er frekar not-
að vað á fljótinu. Það er eins þar
sem gerðir hafa verið upphleyptir
vegir, kannski eingöngu úr moldar-
kekkjum, í rigningartíð er þetta ein-
tómt foræði. Og sá sem þarf að
komast þessa leið fer frekar utan
vegar, en notar brýrnar eftir því sem
hægt er yfír farvegi vatnsins. Þetta
var svona yfírleitt neðantil í Landeyj-
um áður en grafið var með stórvirkj-
um tækjum. Næsti viðkomustaður
Guðmundar er Skíðbakki síðan
Lágafell. Þaðan tekur hann stefnuna
á land suður og fer nálægt Harð-
haus, þar era tveir hólar, og sagnir
til um að Hólmahverfíngar og Búð-
arhólshverfingar flugust á um hvor
væri Harðhaus, en sá rétti skar úr
um landamerki á milli hverfanna.
Hólmahverfíngar vildu meina að
minni hóllinn sem er norðar væri
Harðhaus. Þá var þeirra land stærra.
Og vegna þess þeir komu Búðar-
hólsmönnum undir þá réði þeirra
vilji. En ofanmönnum fínnst enn að
þeir hafí haft rangt við. Leið Guð-
mundar liggur yfír Fljótsveg vestan
við Hólma á smalaskálavaði, þar er
botninn alltaf harðuc og góður. Er
hann hafði skilað póstinum að Hólm-
um var stefnan tekin heim. En eftir
var að koma á tvo bæi, Búðarhól
og Miðey til að skila af sér og taka
sendibréf til baka. Inn í m}mdinni
var líka Dalssel, en oft var ekki tími
fyrir það í sömu ferðinni, og þangað
var þá farið daginn eftir. Þessi hring-
ur var að því er sýnist nálægt 40
kílómetrar, kannski aðeins undir ef
ekki var farið að Dalsseli. Ekki efa
ég að Guðmundur hefur gefíð sér
tíma til að spjalla á bænum, þetta
var svo gott fólk sagði hann, og
hann hafði líka þörf fyrir að hvíla
sig og koma í húsaskjól í vondum
veðram. Launin fýrir svona ferð var
fyrst á tíð Guðmundar 8 krónur, en
síðast 12 krónur. Ekki skulu þau
neitt borin saman við annað á þeim
tíma, en samt hljóta þau að hafa
verið lág.
Um mörg ár hefur Guðmundur
fengist við bókband í frístundum
sínum, en nú síðast mest unað við
að smíða hluti sem era smækkuð
mynd af bæjum og búhlutum eins
og notað var í hans uppvexti.
Þessa daga dvelst hann á sjúkra-
húsi og ég vil gera að lokaorðum
mínum ósk um góðan bata honum
til handa.
Hann tignar þau lög, sem lífið
með logandi eldi reit.
Hann lærði af styrkleika stálsins
að standa við öll sín heit.
Hann lærði verk sín að vanda
og verða engum til meins.
Þá væri þjóðinni borgið,
ef þúsundir gerðu eins.
(Davíð Stefánsson)
Grétar Haraldsson
Eitt af verkum Guðmundar Thoroddsen, sem tekið verður til sýning-
ar í Nýlistasafninu.
Nýlistasafnið.
Sýnir vatnslitamyndir
GUÐMUNDUR Thoroddsen opnar sýmngu á vatnslitamyndum í
Nýlistasa&iinu, Vatnsstíg 36, föstudaginn 13. janúar kl. 20.00.
Syningin ber nafnið „Einlýsing-
ar“ eftir einni myndaröðinni og
stendur yfír dagana 14.—29. jan-
úar. Sýningin er opin virka daga
kl. 16—20 og frá kl. 14—20 um
helgar.
Guðmundur nam myndlist í
Reykjavík, París og í Amsterdam.
Þetta er áttunda einkasýning Guð-
mundar hér á landi, en hann hefur
einnig sýnt í Hollandi, Frakklandi
og Danmörku. Guðmundur hefur
verið búsettur í París sl. fjögur ár.