Morgunblaðið - 25.06.1989, Qupperneq 12

JL
68GÍ
12
___IVIUI .as flUOAQlJMMUa CiKiAJaHUOHOM
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 25. JÚNÍ 1989
J\. RÁDHIMV
Mér er engin launung á því að
ég var ákaflega vonsvikinn yfir þvi
hversu illa við höfðum spilað úr
kosningasigrinum 1978 og hvemig
þetta ríkisstjómarsamstarf endaði.
Það átti kannski þátt í því að mér
leist ekki á að halda áfram for-
mennsku við þessar aðstæður, með
varaformanninn og hóp manna að
baki honum í andstöðu við mig. Ég
sat þó áfram á þingi, en eftir þetta
fór hugurinn að reika á önnur mið.
Eftir að Jón Baldvinsson Iést,
fyrir aldur fram, hefur Alþýðuflokk-
urinn oftast farið illa með formenn
sína, að Emil Jónsyni undanskildum.
Stefáni Jóhanni var bolað frá,
Hannibal sömuleiðis og Haraldur
Guðmundsson var í raun neyddur
til að hætta eftir að flokkurinn fór
í vinstri stjóm með Alþýðubandalag-
inu 1956, en hann hafði lýst því
yfir að flokkurinn myndi aldrei í
stjóm með kommúnistum. Emil
sigldi sæmilega lygnan sjó og Gylfi
tók svo við af honum en stoppaði
stutt við og hætti eftir að mjög var
tekið að halla undan fæti fyrir
flokknum eftir viðreinsartímabilið.
Síðan kom ég og því næst Kjartan
og það varð brátt um okkur báða í
formannsstólnum. Þessi óstöðug-
leiki í kringum formennina, nánast
alla tíð, hefur verið dragbítur á
pólitískt starf flokksins í gegnum
tíðina að mínu mati.“
Miklar breytingar liggja
í loftinu
— En hvað um stjómmálin í dag?
„íslenska flokkakerfið eins og það
er nú mótaðist á ámnum 1916 til
1930. Um 1930 kom fram heil kyn-
slóð af leiðtogum: Jón Þorláksson,
Ólafur Thors og aðeins seinna
Bjami Benediktsson í Sjálfstæðis-
flokki. í Framsóknarflokki var Jón-
as Jónsson fyrir og síðan komu
Hermann Jónasson og Eysteinn
Jónsson. Jón Baldvinsson var enn á
lífí og af honum tóku svo við í Al-
þýðuflokknum Stefán Jóhann Stef-
ánsson, Haraldur Guðmundsson,
Emil Jónsson og fleiri. í Kommún-
istaflokknum bar svo mest á þeim
Einari Olgeirssyni og Brynjólfí
Bjamasyni. Þetta vom afar mikil-
hæfir menn og þessi kynslóð stjóm-
aði landinu ótrúlega lengi, alveg
fram undir 1970. Eg starfaði með
þessari kynslóð og þessum mönnum
framan af mínum ferli og mér fínnst
stundum að ég heyri jafnmikið eða
meira til þeirra kynslóð í pólitík-
inni, en þessum unglingum sem
stjóma landinu í dag. Það má vera
að það sé af því að ég er að eldast
að mér fínnst þessir fyrri leiðtogar
gnæfa upp úr í samanburði við þá
sem nú em við stjómvölinn. Það er
heldur ekki sama manngerðin í
stjómmálum í dag og var áður.
Ég er líka sannfærður um að sjálf
stjómmálin em að breytast. Ég held
að öld sósíalisma og stéttabaráttu
sé að renna sitt skeið á enda. Við
höfum að miklu leyti náð þeim
markmiðum sem jafnaðarstefnan
barðist fyrir og höfum komið upp
velferðarþjóðfélagi með jöfnuði að
svo miklu leyti sem slíkt er mögu-
legt. Þegar allt kemur til alls þá
hafa menn það gott í hinum tækniv-
æddu iðnríkum, þótt auðvitað sé
mikið starf óunnið í vanþróuðum
löndum. En hvað varðar stjómmál
á Vesturlöndum fmnst mér eins og
að grundvallarbreytingar liggi í loft-
inu og stefnumál gömlu flokkana
séu að ganga sér til húðar enda
virðast efnahagsvandamálin ekkert
breytast hvort sem hægri menn eða
sósíaldemókratar eru við stjórnvöl-
inn. Ég hef því á tilfinningunni að
í næstu framtíð fari hinar pólitísku
áherslur að breytast og líklega renn-
ur upp öld umhverfísvemdar og
græningja. Tuttugasta öldin hefur
tryggt bömum okkar heilsugæslu,
skólagöngu og jafnrétti. Næsta öld
verður að tryggja þeim ómengað
umhverfí til að lifa í.“
HARRI HOLKERI,
FORSÆTISRÁDHERRA IIWI tMtS
HAIíRI HOLKERI, forsætisráðherra Finna,
telst til afreksmanna í fínnskum stjórnmálum.
Hann þykir slyngur stjórnmálamaður en ekki
sérlega spennandi persóna og fjölmiðlamaður
er hann enginn. Líkt og gildir um flesta
fínnska starfsbræður hans eru íþróttir helsta
áhugamálið og sagt er að hann uni sér hvergi
betur en á skiðum. Bjartsýni hans er annáluð;
hann hefur tvívegis verið í framboði til
embættis Finnlandsforseta og tapað í bæði
skiptin. Nú á hann undir högg að sækja á
heimavelli, samsteypustjórn hans nýtur Iítilla
vinsælda en forsætisráðherrann lætur engan
bilbug á sér finna.
arn Holkeri kemur í
opinbera heimsókn
hingað til lands á
■ morgun, mánudag.
Heimsóknin er söguleg fyrir þær
sakir að þetta er í fyrsta skipti
sem forsætisráðherra Finnlands
sækir íslendinga heim í opin-
berum erindagjörðum. Þorsteinn
Pálsson, þáverandi forsætisráð-
herra, fór í opinbera heimsókn til
Finnlands á síðasta ári og var þá
afráðið að Holkeri heiðraði íslend-
inga með nærveru sinni í ár.
Harri Holkeri er á 52. aldurs-
ári, fæddur árið 1937. Hann ólst
upp í smáþorpi inni í miðju landi
þar sem faðir hans var lögreglu-
þjónn. Strax í æsku tók hann að
sýna þjóðmálaumræðu mikinn
áhuga og hann varð snemma virk-
ur í hreyfíngu hægri manna. Árið
1971 var hann kjörinn formaður
finnska hægri flokksins, Samein-
ingarflokksins,

flokksins og forsetans úr sög-
unni. Holkeri hafði tekist að binda
enda á ófriðinn sem staðið hafði
flokknum fyrir þrifum og er þetta
talið eitt helsta afrek hans í starfi
flokksformanns. En bjöminn var
ekki unninn því tæp tíu ár liðu
þar til Holkeri og flokksbræður
hans fengu
ejtir Lars Lundsten
en þá var Hol-
keri aðeins 34
ára gamall. Á
þessum árum
reið krötug
sveifla til
vinstri yfir í
finnskum stjómmálum. Þessi þró-
un kom sér sérlega illa fyrir Sam-
einingarflokkinn ekki síst sökum
þess að Uhro Kekkonen forseti
var öldungis ákveðinn í að halda
flokknum í stjómarandstöðu.
Finnlandsforseti hefur frá upp-
hafí vega verið mjög valdamikill
og Kekkonen lét ekki segja sér
fyrir verkum. Tilraunir Holkeris
til að koma flokknum í ríkisstjóm
reyndust því árangurslausar.
Formlega deildu flokkurinn og
forsetinn um hvernig haga bæri
sambúð Finna og Sovétmanna.
Mörgum hægri mönnum þótti
Kekkonen full eftirlátssamur í
samskiptum sínum við sovéska
ráðamenn og töldu forsetannn
leggja óhóflega áherslu á að
treysta samband ríkjanna enn
frekar.
Holkeri og skoðanabræður
hans sýndu biðlund. Er síðasta
kjörtímabil Uhro Kekkonens hófst
árið 1978 var ágreiningurinn milli
loks tækifæri
til að stýra
þjóðarskút-
unni.
Þegar hálfr-
ar aldargamalt
stjómarsam-
starf jafnaðarmanna og Mið-
flokksins leið undir lok eftir þing-
kosningamar 1987 var Holkeri
óvænt skipaður forsætisráðherra.
Ilkka Suominen, formaður Sam-
einingarflokksins, hafði ætlað sér
að mynda samsteypustjóm hægri
manna og Miðflokksins. Þvert á
það sem eðlilegt hefði mátt teljast
fól forsetinn Holkeri umboð til
stjómarmyndunar í stað Suomin-
ens. Holkeri varð ábyrgðarmaður
samsteypustjórnar sem mörgum
Finnum þótti og þykir enn óeðli-
leg; samstjórnar hægri manna og
jafnaðarmanna. Þar með voru
hægri menn loks komnir í ríkis-
stjórn eftir 21 árs hlé. Holkeri
tókst að leiða finnska hægri menn
út úr stjómarandstöðu, sem
margir töldu að yrði hlutskipti
flokksins um alla fyrirsjáanlega
framtíð.
Af þessum sökum er óhætt að
telja Harri Holkeri til afreks-
manna í finnskum stjórnmálum
og samstarf Sameingarflokksins
og jafnaðarmanna markar þátta-
skil í stjómmálasögu landsins.
Jafnaðarmannaflokkurinn hefur
fyrst og fremst verið flokkur
verkamanna en hægri flokkurinn
hefur einkum verið talinn gæta
hagsmuna atvinnurekenda og
finnskra auðkýfinga. Margir
stjórnmálaskýrendur telja hins
vegar að hægri menn hafi sýnt
það og sannað að þeir geti einnig
verið málsvarar launþegahreyf-
ingarinnar.
Staða Holkeris innan flokksins
þykir mjög sterk þótt á ýmsu
hafí gengið í stjómarsamstarfinu
og innan flokksins. Hann lét af
embætti flokksformanns árið
1978 og er haft fyrir satt að hann
hafí valið eftirmann sinn. Alltjent
var Ilkka Suominen einróma Iq'ör-
inn formaður.
Harri Holkeri hætti um skeið
afskiptum af stjómmálum er hann
var skipaður einn af bankastjómm
finnska seðlabankans. Banka-
stjóramir koma almennt og yfir-
leitt úr röðum stjórnmálamanna
en þeir sem em bankamenn að
atvinnu eiga yfirleitt erfitt upp-
dráttar. Menn rekur heldur ekki
minni til þess að Holkeri hafí reynt
að hafa áhrif efnahagsstefnuna.
Skíðaferðir bankastjórans þóttu
öllu athyglisverðari og höfðu
menn á orði að áhugi hans á skfða-
göngu jaðraði við „dellu“. Sagt
var að Holkeri eyddi öllum frítíma
sínum á skíðum, áhuginn væri svo
miklill að vinnutíminn nægði ekki.
Frammámenn í finnskum stjóm-
málum verða að hafa áhuga á
íþróttum ætli þeir sér að halda
starfínu. Kekkonen, fyrmrn for-
seti, var annálaður skíðagarpur
og fór oft í langar gönguferðir til
Norður-Finnlands.
Sagt hefur verið um Holkeri
að hann sé vel klæddur en litlaus.
Hann þykir ekki sérlega „spenn-
andi“ sfjómmálamaður og frá því
hann tók við embætti forsætisráð-
herra hefur hann leitast við að
hefja sig upp fyrir hversdagslegar
deilur á vettvangi stjórnmála. Af
þessum sökum hefur hann ekki
verið sérlega áberandi í fyölmiðl-
um og einkalíf hans er flestum
lokuð bók en raunar er það svo
að menn hafa fremur lítinn áhuga
því.
Holkeri hefur tvívegis verið í
framboði til embættis Finnlands-
forseta og tapað f bæði skiptin
fyrir Mauno Koivisto. Margir telja
að ósigurinn megi m.a. rekja til
frammistöðu hans í fjölmiðlum,
Holkeri nái ekki að hrífa alþýðu
manna og virðist ekki reiðubúinn
til að breyta framgöngu sinni á
opinberam vettvangi. Holkeri er
kvæntur og eiga þau hjónin tvö
böm. Nokkuð bar á dóttur hans
í forsetakosningunum á síðasta
ári en yfirleitt hafa íjölmiðlamenn
látið fjölskyldu forsætisráðher-
rans í friði.
Það leika kaldir vindar um sam-
steypusljórn hægri manna og
jafnaðarmanna nú þegar Holkeri
kemur í opinbera heimsókn til
Finnlands. Skoðanakannanir sýna
að ríkisstjórn hans er sú óvinsæl-
asta í Finnlandi í tíu ár. Persónu-
legar vinsældir forsætisráðher-
rans hafa dvínað að því skapi.
Helsta stefnumál hægri manna
var að ná fram breytingum á
skattalöggjöfinni og að draga úr
skattheimtu. Þetta hefur Holkeri
og flokksbræðmm hans ekki tek-
ist. Holkeri er hins vegar bjart-
sýnn og hyggst gegna áfram
embætti forsætisráðherra en
þingkosningar fara fram í Finn-
landi eftir tvö ár. Næsti forseti
landsins verður hins vegar Iq'örinn
árið 1994 og segir ekki máltækið
að þrautreynt sé í þriðja sinn?