Morgunblaðið - 01.10.1989, Blaðsíða 22

MORGUNBLABIÐ- MENNINGARSTRAUMAR SUNNUDAGUR 1. OKTÓBER 1989
22 C
teknar upp frá fyrra leikári vegna
góðrar aðsóknar. Þar er annars veg-
ar um barnaleikritið Óvita að ræða
eftir Guðrúnu Helgadóttur og hins
vegar Haustbrúði eftir Þórunn Sig-
urðardóttir. Ef við lítum aðeins nán-
ar á nýju verkefnin, þá kemur í ljós
að reynt er að höfða tii sem flestra.
I nóvember verður aftur á ferðinni
breskt efni, gamanleikurinn „Lítið
fjölskyldufyrirtaíki" eftir Alan Ayck-
bourn. Hann er einn af vinsælustu
leikritahöfundum Breta í dag, þykir
lýsa vel taugaveiklun miðstéttarinnar
bresku. Áður hafa verið sýnd eftir
hann hér á landi leikritin „Rúmrusk“
og „Óánægjukórinn". Ætli íslensk
miðstétt kannist við sömu einkenni
og sú breska? Fer hún í leikhúsið og
hlær að sjálfri sér?
Um jólin verður svo sýnt eitt af
frægustu verkum spænska skáldsins
Federico Garcia Lorca, sem heitir í
nýrri þýðingu Guðbergs Bergssonar
„Heimili Bernhörðu Alba“. Þjóðin
hefur að undanförnu fengið dágóðan
skammt af Spánveijanum. Bæði hef-
ur sjónvarpið sýnt 6 þátta fram-
haldsmyndaflokk um ævi hans og
störf, svo og kvikmynd sem byggist
á leikritinu um „Hús Bemhörðu
Alba“, eins og það heitir í þýðingu
Einars Braga. Sú þýðing verður
Ólafur Haukur — saga úr
plássi.
1Æ1VL\AS1? /Hvernig má byggja Þjódleikhúsid uppf
EKKERT LEIKHUS
ÁNÁHORFENDA
Á UNDANFÖRNUM mánuðum hefur opinber umræða um Þjóðleik-
húsið snúist upp í vægðarlausa gagnrýni á fjármálastjórn þess og list-
ræna stefnu. Sú gagnrýni hefur annars vegar komið beint frá þeim
ráðuneytum sem sinna menningar- og fjármálum þjóðarinnar, sem eru
ekki allskostar sáttir við hallarekstur hússins, og hinsvegar frá sérfræð-
ingum á sviði leiklistar. Auðvitað er öll umræða um leikhús og listir
nauðsynleg og sjálfsögð í þessu svokallaða upplýsta nútímaþjóðfélagi.
Spurningin er þó alltaf hvernig á hún að fara fram og til hvers? Umræð-
an um Þjóðleikhúsið hefur að flestu leyti verið á neikvæðu nótunum,
það hefur verið hamast á staðreyndum um það sem illa hefur farið,
maður bjóst alveg eins við að húsinu yrði lokað nú með haustinu.
laugardag og skoðuðu húsið. Fínt
Það var því mjög ánægjulegt að
sjá starfsfólk Þjóðleikhússins
klætt leikbúningum í helstu stór-
mörkuðum bæjarins vekja athygli á
vetrardagskrá hússins með dreifíngu
kynningarbækl-
ings um hana.
Jafnframt var al-
menningi boðið að
heimsækja og
skoða leikhúsið
undir leiðsögn leik-
ara og annars
eftir Hlín starfsfólks. Sam-
Agnarsdóttur kvæmt fréttum
tókst þessi kynning í alla staði vel,
því um 5.000 manns komu þennan
áróðursbragð og góð byrjun á leikár-
inu. En betur má ef duga skal, þetta
var aðeins byijunin. Mér fannst eins
og þessi viðleitni Þjóðleikhúsmanna
í upphafi leikárs benti til þess að nú
þyrfti að gera stórátak til að flytja
leikhúsið til fólksins, gera það að
eign þess sjálfs. Ekkert leikhús er
til án áhorfenda — jafnvel þótt áhorf-
andinn sé aðeins einn í salnum, eng-
inn skóli án nemenda, engin kirkja
án söfnuðar.
Fyrsta frumsýning leikársins er
nú afstaðin. Söngleikurinn Oliver var
keyptur innpakkaður og tilbúinn frá
Bretlandi og er í beinu framhaldi af
þeirri útlensku söngleikjahefð sem
skapast hefur í Þjóðleikhúsinu á und-
anförnum árum. Þar hefur Leikfélag
Reykjavíkur staðið sig betur í að fá
innlenda höfunda til að semja nýja
söngleiki um íslenskan veruleika. í
upplýsingabæklingi Þjóðleikhússins
kemur fram að húsinu verði lokað
vegna viðgerða nk. vor. Fram að
þeim tíma ætla listamenn þess þó
að bjóða upp á sex ný verkefni, fyr-
ir utan tvær sýningar sem verða
Oliver — innpakkaður frá Bretlandi.
reyndar leikin norður á Akureyri með
haustinu. Efni leiksins ætti því ekki
að fara framhjá neinum, hér er á
ferðinni mikil dramatík þar sem kon-
ur skipa hvert hlutverk. Einhver leik-
húsmaður sagði á ráðstefnu að þegar
leikhússtjórnir fengju samviskubit
yfir verkefnaskorti leikkvenna sinna,
þá væri „Hús Bemörðu Alba“ sett á
svið. Kannski felst eitthvert sannleik-
skorn í þessu. Það leiðir hugann að
nauðsyn þess að höfundar, ekki síst
konur skrifí bitastæð kvenhlutverk.
Það verður vissulega spennandi að
sjá reyndustu og bestu leikkonur
þjóðarinnar takast á við konurnar
hans Lorca — það er heldur ekki á
hveiju ári sem leikhúsáhugafólki
gefst kostur a því að sjá og bera
saman tvær uppfærslur á sama verk-
inu. í báðum tilvikum eru það kon-
ur, sem leikstýra og hanna leik-
mynd. Þetta leikrit Lorca var sýnt
hjá LR 1965 og flutt í útvarpi 1988.
En meira um Bernörðu seinna.
„Saga úr plássi" er vinnuheiti á
nýju íslensku leikriti, sem Ólafur
Haukur Símonarson er að skrifa fyr-
ir Þjóðleikhúsið. Ólafur er nú að
verða einn afkastamesti leikritahöf-
undar þjóðarinnar, annað verk eftir
hann verður einnig á hinum nýju fjöl-
um Borgarleikhússins eftir áramótin.
En eins og segir í kynningarbæklingi
Þjóðleikhússins, þá hvílir enn leynd
yfir innihaldi verksins. Við bíðum þá
bara og sjáum hvað setur.
Fyrir utan samstarfsverkefni
Þjóðleikhússins og íslensku óper-
unnar (I Pagliacci og Carmina Bur-
ana) er væntanleg með vorinu ný
íslensk revía, sem Spaugstofu-bræð-
ur standa að, Þótt Þjóðleikhúsið
dragi nú seglin saman og fækki verk-
efnum þá fá flestir eitthvað við sitt
hæfi.
Þegar öllu er á botninn hvolft, þá
er leiklistin eina listgreinin sem getur
sýnt okkur alla dýpt og breidd mann-
félagsins og mannssálarinnar með
holdi og blóði, hlátri og gráti á leik-
sviðinu. Eriginn miðill kemur í stað-
inn fyrir leiklistina, þar sem lifandi
og náið samband skapast milli sviðs-
ins og áhorfandans. Viljum við lifa
ánleikhússins?
I kjölfar ytri breytinga og viðgerða
á Þjóðleikhúsinu verður að koma
innri uppbygging — jákvæð umræða
og endurnýjun á listrænni starfsemi
og skipulagi, sem þjónar bæði áhorf-
endum og listamönnum hússins. Pen-
ingar skipta þar máli, gamla mót-
hverfan milli peningasjónarmiðanna
og listræna innihaldsins verður alltaf
til staðar og eyðist ekki af sjálfri
sér. Það verður alltaf spurt: Hvernig
leikum við best með þá peninga sem
við höfum og hvemig fáum við meiri
peninga til að leika okkur með?
KVIKMYNDIRÆfc^r var þessi Hanussen?
Hann sáframttöina
ogframtídin varHitler
Eftirtektarverðustu myndum á
komandi Kvikmyndahátíð
Listahátíðar í Reykjavík er ung-
verska myndin Hanussen eftir Ist-
van Szabo með Klaus Maria Brand-
auer í titilhlut-
verkinu en það er
þriðja myndin eftir
Szabo með Brand-
auer í aðalhlut-
verki sem gerist í
Mið-Evrópu við
upphaf nasismans.
Indriðason Hefðir þú búið í
Berlín við lok þriðja áratugarins og
upphaf hins fjórða þegar nasistabil-
unin var að skjóta rótum í Þýska-
landi má vera að þú mundir kann-
ast við nafnið Hanussen. Það var
sviðsnafn sjáandans Klaus Steins-
hneider sem skemmti fólki með því
að lýsa hlutum með bundið fyrir
augun er sjálfboðaliðar innan áhorf-
endahópsins földu á sér. En fræg-
Klasu Maria Brandauer — í hlutverki Hanusser ’áleiðirkonu til
þess að kveikja í leiktjaldi.

astur varð hann þó þegar hann
spáði fyrir um það að Hitler yrði
kanslari arið 1933 og að kveikt
yrði í þinghúsinu. Eftir að hafa
verið í kynnum við nokkra leiðtoga
nasista féll Hanussen hljóðlega í
ónáð og tveimur vikum áður en
Hitler tók öll völd í sínar hendur
fannst sjáandinn liggjandi í skógun-
um utan við Berlín, skotinn í gegn-
um höfuðið. Af hveiju hann var
skotinn er ráðgáta.
í sögu þessa furðulega manns
hefur Szabo fundið efnivið í nýjustu
mynd sína. Szabo (hann kemur til
landsins í boði Kvikmyndahtíðar)
er þekktastur fyrir myndir sínar
Mefistó, um frægan leikara sem kýs
að vinna með nasistum, og Redl
ofursti, um foringja í her Austurrík-
is-Ungveijalands er svíkur föður-
land sitt. „Þetta eru sögur um Mið-
Evrópu en ekki aðeins um Þýska-
land,“ sagði leikstjórinn um myndir
sínar í samtali við The New York
Times fyrr á árinu. „Austurríki,
Ungveijaland og Tékkóslóvakía
gengu í gegnum sömu reynslu og
Þýskaland; heimsveldishrunið, fyrri
heimsstyijöldin, efnahagskreppan
eftir stríðið og uppgangur nasism-
ans. Þannig að þegar ég fjalla um
þýskar persónur, fjalla ég í leiðinni
um sögu okkar allra.“
Szabo lítur svo á að allar þessar
þijár myndir hans takist á við sama
vandamálið; hvernig bregst ein-
staklingurinn við samtíð sinni.
„Hetjan í Mefistó er opinn fyrir
hverskyns málamiðlunum, Redl
ofursti ákveður að vera trúr hugsjón
keisaraveldisins en ekki keisara-
veldinu sjálfu og Hanussen er ein-
staklingshyggjumaður sem heldur
að hann geti bjargað mannkyninu
með einstaklingshyggju sinni.“
Saga hins raunverulega Hanuss-
en og Hanussens Szabos er í mörg-
um atriðum mjög frábrugðin. „Eg
held aðeins fjórum atriðum óbreytt-
um,“ sagði leikstjórinn, „sviðsnafni
hans, það að hann var sjáandi og
að hann sá fyrir uppgang Hitlers
og þinghúsbrunann. Öllu öðru
breytti ég vegna þess að það eru í
rauninni svo litlar upplýsingar til
um manninn. Hann gaf út eigið
fréttablað en það var hörmulega
skrifað. Seinna komst ég að því að
svipaðar persónur voru til í Tékkó-
slóvakíu og Ungveijalandi — á þess-
um tíma voru sjáendur í mikilli tísku
— svo ég blandaði þessum þremur
saman.“ Hann ver ákvörðun sína
með því að segja að Hanussen eigi
ekki að vera söguleg heimild heldur
táknmynd, fulltrúi tímabilsins og
andrúmsloftsins sem ríkti. Þótt
hann hafí breytt persónunni, segir
hann, hefur hann ekki skrumskælt
söguna. „Ég hef ábyrgðartilfinn-
ingu og mig langar ekki að breyta
sögunni."
I stuttu máli. Munið eftir Hanuss-
en þegar kemur að Kvikmynda-
hátíð.