Morgunblaðið - 01.10.1989, Side 24

2432 C 3
MORGUNBLAÐIÐ MENNINGARSTRAUMAR SUNNUDAGUR 1. OKTÓBER 1989
4
'OIRSS/Færast tíuprósentin í aukana?
Konur, píanistar og annað fólk
ÞAÐ VAR dágott úrval af konum á Norðursjávardjasshátíðinni í
ár þó djass sé níutíu prósent karlatónlist — í það minnsta enn
sem komið er. Ég hlustaði á þijár; Tönju Maríu er hingað kom
með Niels-Henning 1979, Betty Carter og Dorothy Donegan en
hún var sett á dagskrá á síðustu stundu í stað Söru Vaughan er
veiktist óvænt. „Misses samba,“ sagði Niels-Henning gjarnan við
Tönju er við sátum yfír borðum á Hótel Sögu og skaut hún þá
sjónunum yfir gleraugun sem sátu á minnsta og sætasta nefi
heimsins og svaraði: „Mister djass.“ Þá var hún lítt þekkt utan
Evrópu og Brasilíu en nú er öldin önnur og skífur hennar hátt
á sölulistum í Bandarikjunum. Ég var dálítið smeykur þegar tón-
leikar hennar hófúst. Skyldi allt vera útatað í synþesæserum og
tölvudóti eins og á sumum nýju skifúnum hennar? En óttinn var
ástæðulaus. Hún var með blásara og rýþma og einn lítinn synþa
sem hún notaði litið. Hún söng og sló flygilinn af þeim fítons-
krafti er einkennir hana og var á stundum erfitt að sitja kyrr í
sætinu. Tanja er enn sem fyrr drottning djasssömbunnar.
Morgunblaðið/Ama IJúnarsdóttir
Tania Maria — drottning
djasssömbunnar með
minnsta og sætasta nef í
heimi.
henni tekst best upp er hún frá-
bær.
Fleiri píanista er ógetið er fóru
í broddi tríóa sinna. Oscar Peter-
son var hér eins og venjulega og
nú með .Steven Wallace á bassa
og Bobby Durham á trommur.
Hann var á rólegu nótunum og
lék fá hröð verk og segja mér
fróðir menn að liðagigtin þjái
hann eins og kollegann Siguijóns-
son. Það var ágæt tilbreyting að
heyra Oscar í ballöðustílnum og
mikið var gott að heyra Bobby
Durham aftur með honum.
Chick Corea er þúsundþjala-
smiður hinn mesti. Leikur jafnt
fönk, djass sem klassík og þá
Mozart jafnt sem Monk. Með hon-
um léku hér bassavirtúósinn John
Patitucci og trommarinn David
Weckl. Efnisskráin samanstóð að
mestu af klassískum djassverkum
og var stórkostlegt að heyra
eftir Vernharð
Linnet
Betty Carter var lengi kölluð
Betty „Behop“ en stíll hennar
er mjög persónulegur og er nýj-
asta skífa hennar Look what I
got að mínu mati frumlegasta
söngskífa sem út
hefur verið gefin
í djassi lengi. Þo
Betty skorti að-
eins ár í sextugt
var hún næstum
stelpuleg þarna
á sviðinu og
teygði og togaði
laglínuna þar til
hún hafði lagt hana undir öxina
— en þá ailt í einu, spratt hún
aftur fram heiðskír og maður eins
og skynjaði hana uppá nýtt.
Það gefur augaleið að á öðru
eins heljarfestívali og þessu í
Haag má ekkert fara úrskeiðis í
tímasetningu til þess að allt riðl-
ist. Frægt er þegar Lionel Hamp-
ton lék þar.einu sinni og var kom-
inn í ham. Tónleikar eiga að
standa yfir í klukkutíma en gamli
maðurinn var á valdi sveiflunnar
og ekkert fékk stöðvað hann fýrr
en rafmagnið var tekið af stóra
PWA-salnum. Við Rúnar upphóf-
um mikið klapp til að fá aukalag
Betty Carter — teygði laglínuna þar til hún hafði lagt hana
undiröxina.
frá Betty og tók salurinn vel und-
ir. Hún leit á klukkuna og hristi
höfuðið og þá upphófum við takt-
fast kall: Betty, Betty. Það hreif,
en hvað starfsmenn hafa hugsað
á meðan, skipti okkur engu máli.
Þriðja kvinnan sem ég hlustaði
á var hinn glaðbeitti píanisti Dor-
othy Donegan sem Éyjapeyjar á
Hafnarslóð kölluðu stundum Dóru
dóna. Því meðan hún söng hvað
mest á kiúbbum lét hún karlpen-
inginn stundum fá það óþvegið —
og stundum annað. Hun er
fautapíanisti en nýtur sín ekki
eins í risasal eins og PWA-salnum,
einsog í nánu andrúmslofti klúb-
banna. Verra er að hún skemmir
oft bestu einleikskafla sína með
grófum smekkleysum, en þegar
hvernig hann töfraði ný litbrigði
úr mest leikna djasslagi áratugar-
ins Round Midnight. Slíkt er að-
eins á færi meistaranna.
Andi Errolls Garners svífur víða
yfir vötnunum. Fáir menn eru
jafnhættulegir áhrifavaldar því
stíll hans er svo einstakur og per-
sónulegur að menn tapa sjálfum
sér í honum. Tveir píanistar léku
í Haag er tekist hefur að nýta sér
Garner í eigin tónlist. Ahmad Ja-
mal, uppáhaldspíanisti Miles Da-
vis um árabil og Ramsey Lewis,
fönkdjasskóngurinn gamli. Jamal
hefur lítið breyst í tímanna rás.
Hann hélt sveiflunni vel gangandi
og tókst að þræða þetta ólýsan-
lega einstigi sem fær vinsælda-
djasspíanistann til að vera djas-
spíanista en ekki kokteilpíanista,
þó smekkleysum geti brugðið fyr-
ir. Ramsey Lewis er að sjálfsögðu
enn við sama heygarðshornið í
jarðbundnum djassstíl sínum og
hefur sem betur fer skilið við allt
rafmagn og tölvudót. Hann er
eins og Eddie Harris: Hefur svo
gaman af að spila að milljónsölu-
plöturnar spilla þar engu þegar á
hólminn er komið. Þá gildir bara
að hrífa alla með.
Svo voru þarna ýmsir gamlir
kunningjar. Dirty Dozen-lúðra-
sveitin. Buddy Guy og Junior
Wells og ungi tenóristinn skoski
Tommy Smith. Junior var í sviðs-
ljósinu mestallan tímann þarna í
Haag ólíkt því sem var á Broad-
way forðum þar sem Buddy Guy
var aðalmaðurinn. Þeir voru einu
blásararnir er ég náði að hlusta
á þarna fyrir utan Screamin’ Jay
Hawkins og vont þótti mér að
missa af Ettu James; en á þess-
ari hátíð missir maður af svo
miklu. Ég náði ekki að hlusta á
Herbie Hancock, Monty Alexand-
er, Andy Sheppard, Michel Brec-
her, Zawinul eða Steps Ahead svo
nokkrir séu nefndir og ég missti
meira að segja af The Leaders
þar sem Arthur Blyth, Chico Free-
man, Lester Bowie og félagar
fóru hamförum. Valið stóð milli
þeirra og Miles Davis.
Næsta sunnudag: Gamlir og
nýir stórmeistarar.
MYNDLIST /Eru allar sýningar eins?
Það eru syningar og sýningar
NÚ MEÐ haustinu fjölgar sífellt listsýningum, og í hverri viku
eru fleiri og fleiri opnaðar. Líkt og leikhúslífið og tónlistarlifið
eiga sínar vertíðir, þá eru haustin og veturinn aðalsýningartími
myndlistarfólks. I öllu þessu sýningaríiramboði er vert að benda
á, að ekki eru allar sýningar sama eðlis; í raun má segja að rétt
sé að tala um sýningar og svo sýningar, sem lúta mismunandi
lögmálum og gera má mismunandi kröfúr til.
Igrófum dráttum má skipa list-
sýningum í einkasýningar og
samsýningar, en hvorar tveggja
geta verið uppbyggðar á nokkra
vegu.
hbhhhi Með samsýn-
ingum er átt við
sýningar, þar
sem er að finna
listaverk eftir
hóp listamanna.
En nánari grein-
eftir Eirík ing er nauðsyn-.
Þorlóksson leg vegna þeirrar
íjolbreytm sem
birtist sýningargestum.
Samsýningar eru oft skipulagð-
ar af listafólki, sem finnur til
ákveðinnar samkenndar, eða telur
sig hafa hag af því að sýna sam-
an. Dæmi um slíkt eru sýningar
Septem-hópsins, þar sem lista-
fólkið á sameiginlegar rætur, og
þegar FÍM heldur sýningar, þar
sem öllum félagsmönnum er boðið
að senda inn verk; síðan er það
oftast sýningarnefnd, sem endan-
lega ákveður hvaða verk verða
tekin með. — Á samsýningum af
þessu tagi, sem flestar eru jafn-
framt sölusýningar, er oftast boð-
ið upp á nýleg verk, og þá verður
að gera þá kröfu að listamenn
sýni það besta sem þeir eru að
gera. Þessar sýningar bjóða hins
vegar upp á mjög gott tækifæri
til að vega og meta listafólk í
samanburði við verk annarra
listamanna, sem verður svo nær-
tækur í sama sýningarsal; við
slíkar aðstæður koma veikleikar
jafnt sem gæði hvað skýrast í ljós.
Önnur tegund samsýninga er
skipulögð af söfnum, sýningarsöl-
um og listamiðstöðvum, oft í sam-
ráði við listamenn. Hér er um að
ræða farsýningar og sérsýningar,
þar sem sýnd eru ákveðin tímabil
í myndlistinni, ákveðin viðfangs-
efni á mismunandi tímum, ein
ákveðin tegund myndlistar eða
einn ákveðinn stíll í gegnum
tíðina. Dæmi um þetta eru t.d.
SÚM-sýningin á Kjarvalsstöðum
síðasta vetur, þar sem tekið var
fyrir ákveðið tímabil í myndlist-
inni (þ.e. hjá ákveðnu listafólki),
sýning landslagsmynda á Lista-
safni Islands nú í sumar, þar sem
sýnt var hveijum tökum ákveðið
viðfangsefni hefur verið tekið á
mismunandi tímum, og norræni
textilþríæringurinn, sem er norr-
æn farsýning sem byijaði hér í
Reykjavík í janúar sl. og er nú á
ferð um Norðurlönd; þar er á ferð
sýning á einni ákveðinni tegund
myndlistar. — Slíkar samsýningar
eru ýmist sölusýningar um leið
Sjálfsmynd
Jóns Stefáns-
sonar úr yfir-
litssýningu
Listasafns
íslands —Yfir-.
litssýning erein? j
lokaprófið í
myndlist.
eða ekki, eftir því hvert viðfangs-
efnið er og hvaðan verkin eru
fengin. Eitt helsta einkenni þeirra
er að með þeim eru söfn og sýn-
ingarstaðir að reyna að greina
myndlistina fyrir áhorfendur,
flokka hana og skýra, og gera
aðgengilegri fyrir þorra listunn-
enda; einnig fylgja þeim oftast
sýningarskrár, sem nokkuð hefur
verið vandað til og eru heimildir
um þá list, sem boðið hefur verið
upp á. Hvernig tekst til, og hvort
viðkomandi list verðskuldi þá at-
hygli sem hún hefur þannig feng-
ið, verða síðan áhorfendur og
tíminn að skera úr um.
Það er auðveldara að greina
einkasýningar, þar eru jú aðeins
sýnd verk eins listamanns. Lista-
fólk leggur mismikið upp úr því
að sýna verk sín og bjóða til sölu;
sumir sýna örsjaldan, með margra
ára millibili, og aðeins brot af því
sem þeir hafa skapað, á meðan
aðrir sýna ótt og títt og virðast
kasta til þess höndunum. Oftast
er um að ræða sýningu á ein-
hveijum hluta þess, sem viðkom-
andi hefur skapað frá því hann
sýndi síðast; þannig koma þróun-
in, fágunin og breytingarnar í ljós
með tímanum. Stundum eru sýnd
verk frá fyrri árum listamannsins,
og kemur samanburður við seinni
verk oft skemmtilega á óvart.
Þannig sýningar frá mismun-
andi tímabilum á listferli manna
geta verið góðar, en yfirlitssýning
á verkum viðkomandi verður að
teljast eina lokaprófið, sem mynd-
listarmaður getur gengið í gegn-
um. Þar koma saman verk frá
öllum tímabilum á listferlinum,
og ákveðin heild kemur í ljós. Ef
sýningin er brotakennd, þá nær
það ekki lengra; en ef hún sýnir
listræna þróun, sem aldrei stöðv-
ast, en leitar sífellt nýrra hæða,
þá er þar á ferð listamaður, sem
tíminn og listasagan mun skipa í
verðskuldað sæti í öndvegi meðal
listamanna.
í Listasafni íslands er nú opin
yfirlitssýning á verkum eins af
eldri meisturum okkar, sem þó ,
hefur verið nokkuð vanmetinn.
List hans vinnur mikið á með sýn-
ingunni; stenst hann prófið? Það
ættu sem flestir að fara og at-
huga — og væntanlega sannfær-
ast um.