Morgunblaðið - 06.05.1990, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 6. MAI 1990
13
Ýmsir töldu að þýzku skipbrots-
mennirnir væru svokölluð „fimmta
herdeild“, sem ætti.að gei-a upp-
reisn og valda ringulreið þegar
þýzkur her réðist á land. Sumir
héldu því fram að ekki væri allt
með felldu í sambandi við slysið og
getum var að því leitt að Þjóðveij-
arnir hefðu sökkt skipinu sjálfir.
Fullmikið þótti að hafa 62 manna
áhöfn á skipinu og skipbrotsmenn-
irnir virtust „full veraldarvanir" og
berast mikið á.
Á sama tíma stóðu Bretar höllum
fæti í orrustunni um Atlantshaf.
Þrátt fyrir nýja tækni tókst þeim
ekki að sigrast á kafbátum Þjóð-
veija og Bandamenn misstu 460
kaupskip um veturinn. í lok marz
voru Bretar orðnir sannfærðir um
að þeir þyrftu aðstöðu fyrir flugvél-
ar og herskip á íslandi.
Frá brezku sjónarmiði var ekki
síður mikilvægt að koma í veg fyr-
ir að Þjóðveijar hreiðruðu um sig
hér á landi, því að það mundi auka
ógnunina við siglingaleiðirnar um
Atlantshaf — lífæðar Breta. Til
þess að fá aðgang að íslenzkum
höfnum var talið að Bretar þyrftu
að hafa samráð við íslenzk stjórn-
völd, en æskilegast þótti að íslend-
ingar bæðu sjálfir um vernd.
Danmörk hernumin
Aðstaða þýzku kafbátanna batn-
aði þegar Þjóðveijar hernámu Dan-
mörku og réðust á Noreg 9. apríl.
Danir veittu enga mótspyrnu, en
Norðmenn vörðust af alefli fram í
miðjan júní með hjálp herliðs frá
Bretlandi og Frakklandi. Allt sam-
band íslands við Danmörku rofnaði
og Alþingi samþykkti tvær þings-
ályktanir. Samkvæmt annarri tók
ríkisstjórnin þjóðhöfðingjavaldið í
sínar hendur og samkvæmt hinni
tóku íslendingar við meðferð ut-
anríkismála og landhelgisgæzlu „að
svo stöddu“.
Sveinn Björnsson var kvaddur
heim og varð ráðunautur ríkis-
stjórnarinnar í utanríkismájum og
síðar ríkisstjóri og forseti. Á heim-
leiðinni ræddí hann við þýzkan
embættismann, Wemer von Grund-
herr, sem varaði hann rækilega við
Bretum og lýsti hlýhug Þjóðveija í
garð íslendinga. Sveinn þurfti að
sigla frá Genúa til New York og
þaðan heim til íslands og var tæpan
mánuð í ferðinni.
í Ðanmörku voru margir íslend-
ingar, sem vildu heim. Reynt var
að útvega þeim far með Gullfossi,
sem var í Kaupmannahöfn, en Þjóð-
veijar kyrrsettu hann. Að lokum
var ákveðið að senda Islendingana
til Petsamo í Norður-Finnlandi og
flytja þá þaðan heim með íslenzku
skipi og um miðjan október kom
Esja til Reykjavíkur með 291 Pets-
amo-fara frá Norðurlöndum.
Sama dag og Þjóðveijar réðust
á Danmörku og Noreg gekk brezki
ræðismaðurinn, Bowering, á fund
Stefáns Jóh. Stefánssonar utanrík-
isráðherra og afhenti honum orð-
sendingu frá brezku stjórninni. Þar
kváðust Bretar óttast að staða Is-
lands væri orðin „viðsjárverð", en
vera staðráðnir í að hindra að ís-
land fengi sömu örlög og Danmörk.
Til þess að það mætti takast yrðu
íslendingar að samþykkja „vissar
tilslakanir" og látin var í ljós von
um að íslenzka ríkisstjórnin mundi
„yfir höfuð ljá samvinnu sína við
brezku stjórnina sem hernaðaraðili
og bandamaður".
Bretar vildu með öðrum orðum
að fslendingar segðp skilið við hlut-
leysið frá 1918, en íslendingar tóku
það ekki í mál. í svari íslenzku
stjórnarinnarvar vitnað í hlutleysis-
.yfirlýsinguna og, bent á að ísland
væri vopnlaust. íslendingar gætu
ekki og vildu ekki taka þátt í
stríðsaðgerðum og hernaðarbanda-
lögum, en mundu mótmæla öllum
aðgerðum annarra ríkja, sem brytu
hlutleysi landsins.
Helztu rök íslendinga voru að
sögn Tómasar Þórs Tómassonar:
ÚTSÝNISHÚS
Á ÖSKJUHLÍÐ
verður til sýnis almenningi
sunnudaginn 6. maí, kl. 15.00-17.00.
HitaveitaReykjavíkur,

VIÐSKIPTAVINIR
SAMyiNNUBANKA
ISLANDS
Þann 27. apríl síðastliðinn sameinaðist Samvinnubanki íslands hf
Landsbanka Islands. Samvinnubankinn mun starfa áfram
sem sérstök eining með alla alhliða bankaþjónustu.
Viðskiptavinir Samvinnubankans munu áfram
njóta persónulegrar og góðrar þjónustu bankans í hvívetna.
, ‘ - .xvTr' ■
■
: . ; ,. ' 7 '
?
SAMVINNUBANKI
.
ÍSLANDS