Morgunblaðið - 12.07.1990, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 12. JULI 1990
Þorsteinn Gylfason:
Flokkafjas
i
Sigurður Nordal gaf mér einu
sinni bók sem Christmas Moller
hafði sent honum að gjöf. Moller
var einn helzti foringi danskra
íhaldsmanna á tuttugustu öld og
þeir Sigurður vinir frá því Sigurður
var sendiherra íslands í Kaup-
mannahöfn að mig minnir. Bókin
var safn af greinum og ræðum,
ekki sízt frá stríðsárunum en þá
var Moller útlagi í Lundúnum og
ávarpaði dönsku þjóðina hernumda
jafnt og þétt í útvarpi. Við Sigurð-
ur reyndumst báðir jafnhrifnir af
bókinni. Hún heitir Vi er alle socia-
lister, það er að segja Við erum
öll félagshyggjufólk. Hugsunin að
baki þessu bókarheiti var ofur ein-
föld. Hún var sú að danska velferð-
arríkið, sem hafði verið eldheitt
baráttumál danskra jafnaðar-
manna í áratugi og hatursefni
íhaldsmanna að sama skapi, væri
komið' til að vera. Eftir fáeina ára-
tugi í viðbót hefur þessi skoðun
reynzt eins rétt og verið getur um
spádóma. Og það er áþekka sögu
að segja annars staðar af Norður-
löndum. Það hvarflar ekki að nein-
um norrænum flokki, og varla að
neinum heilvita einstaklingi held-
ur, að afnema velferðarríkið: heil-
brigðisþjónustuna, skólakerfið, al-
mannatryggingarnar. A Islandi er
það Sjálfstæðisflokkurinn, sem
kennir sig við fijálshyggju og hat-
ast við félagshyggju, sem hefur í
áratugi staðið fyrir öflugustu vel-
ferðarvél landsins í nafni
Reykjavíkurborgar, eins og Matt-
hías Johannessen þreytist seint á
að nefna flokknum til lofs. Davíð
Oddsson er eindreginn félags-
hyggjumaður alveg eins og Christ-
mas Moller. Við erum öll félags-
hyggjufólk. Það lifa bara sum okk-
ar í þeirri einkennilegu sjálfsblekk-
ingu að sjá þetta ekki.
Við erum líka öll fijálshyggju-
fólk. Breytingar svonefndrar við-
reisnarstjórnar á íslenzka hagkerf-
inu árið 1960 komu til að vera.
Það dreymir engan íslenzkan
stjórnmálamann um að innleiða á
nýjan leik kerfið sem við bjuggum
við fyrir viðreisn með til að mynda
gjaldeyrisleyfum sem fulltrúar
stjórnmálaflokkanna úthlutuðu.
(Eg fékk árið 1959, öldungis sjálf-
krafa, mun hærri upphæð í ferða-
gjaldeyri en aliur almenningur átti
kost á, ugglaust af því að faðir
minn var ráðherra.) Og nú skal
ég setja mig í spámannsstellingar
og segja að á næstu áratugum
verði gengið mun lengra í sömu
átt, bæði í landbúnaðarmálum og
sjávarútvegsmálum. Að minnsta
kosti ef stjórnmálaflokkamir verða
lagðir niður og rödd skynseminnar
nær eyrum þjóðarinnar í gegnum
innantómt malið úr stjórnmála-
mönnunum. Við erum öll fijáls-
hyggjufólk.
Þessi samstaða þýðir að það er
enginn raunhæfur ágreiningur
lengur sem verður með góðu móti
kenndur við fijálshyggju og félags-
hyggju fremur en uppi er ágrein-
ingur um þversum og krussum.
Því fylgir aftur að stjórnmálaflokk-
arnir sem þykjast vera ósammála
um fijálshyggju og félagshyggju
eru steingervingar sem á að setja
á safn, í næsta bás við þversum
og krussum.
II
Hvað á að koma í staðinn fyrir
stjórnmálaflokkana? Kannski nýir
flokkar, kannski engir flokkar. Á
nítjándu öld voru engir flokkar á
íslandi. Jón Sigurðsson vann alit
sitt starf án þess að hafa flokk til
að styðjast við. í blaðagrein er
engin leið að velta fyrir sér öllum
þeim margvíslegum möguleikum
sem við blasa í öllum áttum. Ég
get drepið á fáeina af handahófi.
Einhveijum kann að lítast bezt á
tveggja flokka kerfi. Ef sú leið er
farin er margra kosta völ. Flokk-
arnir gætu báðir verið stefnulausir
eins og segja má að bandarísku
stjórnmálaflokkarnir séu að þó
nokkru leyti; í hvorum um sig er
rúm fyrir allar mögulegar skoðan-
ir. Eða þeir gætu haft stefnuskrár
þar sem afstaða til innflutnings á
landbúnaðai’vörum, sölu veiðileyfa,
aðildar að Evrópubandalaginu og
endurreisnar skólakerfisins er felld
undir einhver almenn lögmál eða
vígorð. Ég bið fólk að veita því
sérstaka athygli að það er engin
ástæða til að ætla að annar þess-
ara tveggja flokka yrði „hægri
flokkur" og hinn „vinstri flokkur"
í neinum viðteknum skilningi
þeirra orða. Hægri og vinstri eru
á sama báti og þversum og kruss-
um: safngripir. Ef til vill ættu
flokkarnir að vera Höfuðstaðar-
flokkur og Landsbyggðarflokkur.
Svo mætti skipa flokkana eftir
hæfileikum til stjórnarstarfa; þá
fengjum við Njitjungaflokk og
Ónytjungaflokk. Mig minnir að það
hafi verið Nixon Bandaríkjaforseti
sem skipaði rammlega vanhæfan
vin sinn úr lögfræðingastétt
hæstaréttardómara með þeim rök-
um að ónytjungar ættu rétt á að
minnsta kosti einum fulltrúa í
Hæstarétti eins og hveijir aðrir.
Svo má hugsa sér marga flokka,
misjafnlega langlífa eftir aðstæð-
um. Sumir þeirra gætu helgað sig
einhveiju meiri háttar málefni eins
og Kvennaframboðið. Aðrir gætu
fylkt sér um einstakling eins og
Bandalag jafnaðarmanna og Borg-
araflokkurinn. Þá kynnu líka að
verða til Veiðileyfaflokkur, Land-
búnaðarflokkur, Evrópuflokkur og
Menningarflokkur. Kannski ætti
hver kjósandi þá að mega kjósa
þijá flokka og raða þeim í for-
gangsröð. Þá gæti ég til dæmis
raðað Veiðileyfaflokknum í fyrsta
sæti (því málstaður hans er brýn-
asta hagsmunamál þjóðarinnar),
Menningarflokknum í annað sæti
(því hann vill efla skólakerfið sem
er ijúkandi rúst eins og sakir
standa) og Kvennaflokknum í
þriðja sæti (því enn vantar mikið
á jafnræði með konum og körlum).
III
Ég hef nefnt fimm málefni í
þessu fjasi: stjórn fískveiða, land-
búnaðarmál, Evrópumál, kvenna-
mál og menningarmál. Það er
naumast minnsti vafi að þetta eru
mikilsverðustu hagsmunamál
íslenzku þjóðarinnar á næstu árum
og áratugum. Því skyldi maður
ætla að stjórnmálaflokkarnir hefðu
eitthvað til málanna að leggja um
þau. En það er sama hvert litið
er: stjórnmálamennirnir standa
ekki fyrir neinum málefnalegum
ágreiningi um neitt. Þeir þvaðra
og segja þegar bezt lætur sjálf-
sagða hluti um alls ekki neitt eins
og félagshyggju og fijálshyggju.
Éf maður vill heyra skelegga ræðu
um málefni eins og samband Is-
lands við Evrópu þýðir ekki að
hlusta á íslenzkan stjórnmála-
mann. Það verður að fara á Há-
skólahátíð og hlusta á Sigmund
rektor Guðbjarnason. Það er líka
bara í Háskólanum að stjórn fisk-
veiða er skynsamlega og skipulega
rökrædd, og rökræðan birt al-
menningi í blöðum og bók. Stjórn-
málamenniriTír standa klumsa og
ráðþrota hjá eins og nátttröll í
dagrenningu.
Sumir þeirra finna þetta sjálfir.
Hinn 4ða júlí segir Þjóðviljinn frá
miðstjórnarfundi Álþýðubanda-
lagsins á Egilsstöðum á dögunum.
Þar segir um Svavar Gestsson:
„Svavar rifjaði upp þá tíma þegar
hann og ungir sósíalistar áttu svör
við öllum spurningum, svörin voru
jafnvel fleiri en spurningarnar. Nú
væri allt breytt, oft aðeins spurn-
ingarnar eftir .. .“ Svavar leyfir
sér sem sagt að sitja á Alþingi,
og skipa ráðherrastól í þokkabót,
í nafni félagshyggju sem hann
hefur ekki hugboð um hver er því
allt er svo breytt. Hann sagði að
vísu á Egilsstöðum að „alþýðu-
bandalagsfólk ætti aðferðir til að
nálgast nýju svörin". Það væri
gaman að sjá hann gera grein fyr-
ir þeim aðferðum. Hitt væri þó
ennþá meira gaman að sjá hann
hafa sómatilfinningu til að hætta
stjórnmálaafskiptum úr því hann
veit ekki hvað hann er. Það er
verst að Austur-Þjóðveijar skuli
ekki vera fyrir hendi lengur. Ann-
ars gæti maður óskað þess að þeir
greiddu Svavari laun fyrir einhver
nytsamleg störf.
Svavar veinar eftir nýrri skil-
greiningu á félagshyggju í stað
þess að kannast við, sem miklu
meira vit er í, að félagshyggja
hafi runnið sitt sögulega skeið í
eitt skipti fyrir öll alveg eins og
stefnur í fjárkláðamálinu eða sjálf-
stæðismálinu, og fijálshyggjan
með henni. Af hveiju veinar hann
ekki eftir nýjum skilgreiningum á
nornum og göldrum? Þá gætum
við skipzt í flokka með og móti
göldrum og galdrabrennum og
gengið úr skugga um hvort
kvennalistakonur tii dæmis eru
raunverulegar nornir eða ekki.
Væri það ekki þörf iðja?
Hann ætti að veina
eftir því að tekið sé á málefnum
líðandi stundar og einkum þó
framtíðarinnar, þó ekki sé nema
nánustu frarntíðar; að tekið sé á
sambandi íslands við Evrópu,
stjórn fiskveiða á Islandsmiðum,
samdrætti landbúnaðar í landinu
sjálfu, kvenfrelsi og viðreisn
íslenzkrar menningar.
MINNA RYK
BETRI HEILSA
EIGIIM Á LAGER LOFTVIFTURNAR V I N S Æ L U ,
hvítar,8vartar,me88Ínglitar.opkrómaðar.
■ Uvormál: I 32 sm. ^ Þrjár hraðastillingar ■ Val uni hlástur eða
sog ^ Af|uirrkun niiiinkar til niinia ■ Lækkun á lutakostuaði
HENTAR FYRIR:
lleimili Lauískála • Skrifstofur Suinarluis • Veitingastaði
— á nieðan Inrgðir emlast.
Staðgr<‘iðslu\ erð aðeins
kr. 19.800,-
AfI»orgunarv«“rð
kr. 21.800,-
Eugin úthorgnn. Eftirsl.
til allt að I 2 nián.
r%. f- f i
á>..«P:J
Breska verslunarfélagið
Faxafeni 10 Húsi Framtiðar ■ 108 Reykjavik
Pöntunarsími: 91 -82265
Áhyggjulaust
ævikvöld
ER ÞETTA HÆGT, JÓHANNA?
eftir Rúnar Pálsson
Áhyggjulaust ævikvöld. — Getur
nokkur manneskja óskað sér ein-
hvers frekar þegar aldur færist yfir
og starfsþrekið minnkar. Já,
áhyggjulaust ævikvöld, þannig ætti
það að vera en verður það svo?
Meginþorri þess hóps, sem í dag-
legu tali er kallaður eldri borgarar,
hefur með ráðdeild og vinnusemi
komið sér upp þaki yfir höfuðið.
Þeir eru stoltir yfir að eiga íbúðina
sína skuldlausa, hafa komið börnum
til manns og að hafa lagt sitt af
mörkum til uppbyggingar þess vel-
ferðarþjóðfélags, sem við búum við
í dag. Þetta fóík er ekki hokið í
herðum af að bera digra eigin sjóði,
heldur af vinnu og aftur vinnu í
þágu samfélagsins. Dagur er að
kveldi kominn og það er tímabært
að sækja launin sín.
Þegar fólk er komið á þennan
aldur, sem verklok mega teljast,
sækist það ekki hvað síst eftir ör-
yggi í enda æviskeiðs. Þjónustu-
íbúðir aldraðra gefa þeim von um
öryggi og einhveija umönnun ef
þörf er á, en samt er það sjálf-
stætt, þar sem íbúðin er þeirra. Af
þeim sökum hefur þetta fólk ráðist
í kaup á þjónustuíbúðum í stað
gömlu íbúðanna til að tryggja ör-
yggi sitt og skapa sér áhyggjulaust
ævikvöld. Hjá ótrúlega mörgum var
þessi ákvörðun að kaupa sér „þjón-
ustuíbúð“ upphaf nýs áhyggju-
skeiðs. Látum liggja á milli hluta
verð þessara íbúða, þar sem boðið
er upp á mismunandi „þjónustu",
en sú verðlagning, sem á íbúðunum
er, væri verðugt rannsóknarefni
fyrir einhvern sérfræðinginn og
mætti hann þá taka tillit til vöndun-
ar frágangs og viðskil verktaka.
En það sem fyrst og fremst eyði-
leggur hið áhyggjuiausa ævikvöld
er meðferð Ilúsnæðisstofnunar
ríkisins á þessu aldraða fólki. Það
hafði í veganesti þegar til kaupa
var gengið að það fengi hámarkslán
til 40 ára. Það kom í ljós að nokk-
ur bið yrði á afgreiðslu þessara lána,
en í staðinn var boðið upp á fram-
kvæmdalán til að brúa bilið, svo
hefja mætti framkvæmdir. Þetta
lán var miklu dýrara en húsnæðis-
lánið, þar sem það bar hærri vexti,
lántökugjald og annan kostnað, sem
lántöku fylgir. Fólkið tók þessu sem
hveiju öðru hundsbiti og hélt áfram
að hlakka tii áhyggjulausa ævi-
kvöldsins, en þá kom reiðarslagið.
Ný reglugerð hafði verið sett af
háttvirtum félagsmálaráðherra, þar
sem þetta fólk, sem streðað hefur
alla ævina til að bæta lífskjör ráð-
herrans og annarra landsmanna,
er gert að annars flokks borgurum.
Lán til þessa einstaka hóps voru
stórlega skert með þessari reglu-
gerð. I staðinn fyrir að njóta sömu
fyrirgreiðslu og aðrir þegnar þessa
lands var búin til sérstök reikniað-
ferð, þar sem öldruðum var ætlað
að borga hluta húsnæðislánsins á 5
árum í stað 40 ára. Þessi sérkenni-
lega reikniaðferð fól í sér hlutfall
af verði seldrar eldri íbúðar og
þeirrar nýju, þar sem komið var í
veg fyrir að nokkur afgangur yrði
til ráðstöfunar til að létta lífið. Þar
var ekki einu sinni tekið tillit til
þess að margir þurftu að selja íbúð
sína a.m.k. ári áður en þeir gátu
flutt inn í nýju íbúðina, með tilheyr-
andi rýrnun fjármagns vegna verð-