Morgunblaðið - 22.12.1990, Síða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 22. DESEMBER 1990
Er stórstyrjöld
óumflýjanleg?
eftir Svein Rúnar
Hauksson
Það hefur löngum verið leitt að
því getum að ef þriðja heimsstyij-
öldin brytist út myndi hún eiga
upptök sín í Austurlöndum nær. Á
ótrúlega skömmum tíma hafa mál
nú þróast á þann veg að þessi spá
getur orðið að veruleika fyrirvara-
lítið. Innrás íraka í Kúvæt og
vígvæðing Bandaríkjanna og stuðn-
ingsríkja þeirra á þessum slóðum
hefur gert það að verkum að stór-
styijöld virðist nánast óumflýjan-
leg.
Innlimun Kúvæt í Irak með. of-
beldi hervalds er gróft brot á al-
þjóða lögum. Það hefur hvarvetna
verið fordæmt, enda troðið á full-
veldi og sjálfsákvörðunarrétti vin-
veitts nágrannaríkis. Viðbrögð
Bandaríkjastjómar að senda þegar
í stað gríðarstóran her á vettvang
naut í fyrstu skilnings víða um
heim, þegar íraksher virtist jafnvel
stefna áfram til Saudi-Arabíu. Þeg-
ar í ljós kom að markmið Banda-
ríkjastjómar voru önnur og meiri
en að veija það land fóra efasemd-
ir að vakna um réttmæti hersafnað-
arins. Ekki síst eftir að því var
beinlínis lýst yfír að markmiðið
væri að koma upp hernaðarbanda-
lagi og herstöðvum til langframa á
þessum slóðum. Gilti þá einu þótt
Irak drægi her sinn til baka frá
Kúvæt. Efasemdir þessar hafa
hrannast upp, ekki síst innan
Bandaríkjanna sjálfra, þar sem fjöl-
skyldur sjá á bak hundruðum þús-
unda ungra manna í hernað á
ókunnum slóðum.
Bandaríkjastjórn fékk víðtækan
stuðning við efnahagslegar refsiað-
gerðir. Hafnbann á írak var sam-
þykkt og þótti einsýnt að írak yrði
svelt til uppgjafar með algjörri ein-
angrun. En stríðsundirbúningur
hefur verið í fyrirrúmi hjá Banda-
ríkjastjóm og ákafínn slíkur að
refsiaðgerðimar hafa alveg fallið í
skuggann og lítt virðist rætt um
það, hvort þær dugi ekki til að
hrekja íraksher burt frá Kúvæt.
Hiutur fjölmiðlanna héfur ekki ver-
ið gæfulegur í þessum efnum. Þar
verður ekki annað séð en að
stríðsæsingar hafi haft forgang.
Varnaðarorð biskups
Það var líkast ljósi í myrkri að
lesa grein biskups kaþólskra á ís-
landi, Olia og auður, sem birtist í
Morgunblaðinu 10. nóvember sl.
Stuttu síðar bárust einnig fréttir
af ráðstefnu kaþólskra biskupa í
' Bandaríkjunum, sem skoruðu á
þarlend stjórnvöld að leita friðsam-
legra lausna á deilunni við Persa-
flóa. í grein sinni rekur Alfreð J.
Jolson síðari tíma sögu þessa heims-
hluta. Þá lýsir biskupinn hernaðar-
umsvifum landa sinna gagnvart ír-
ak með þessum orðum: „Æðisleg
framrás okkar til að inniloka írak
er gerð til þess að bjarga nokkrum
lénsveldum. í rauninni erum við að
reyna að bjarga olíu og þar af leið-
andi íjárfestingum í okkar eigin
þágu. Þetta er síður en svo gert til
þess að vetja lýðræði í nokkru þess-
ara landa.“ Alfreð biskup segir það
„fásinnu að hugleiða — jafnvel láta
sig dreyma um — einhveijar hern-
aðaraðgerðir til þéss að stöðva ír-
aka og standa vörð um auð og að-
stöðu fáeinna arabakynþátta og
eigingjarna ofnotkun okkar á ódýrri
orku“. í lok sinna vamaðarorða
segir biskupinn: „Þegar Vesturlönd
hætta að láta stjómast af olíu og
auði, munum við sjá meiri skyn-
semi, visKu, réttlæti og frið ná und-
irtökunum í Miðausturlöndum."
PLO og innlimun Kúvæt
Því hefur blákalt verið haldið að
áhorfendum sjónvarps, hlustendum
útvarps og lesendum blaða, að PLO
hafi stutt dyggilega við bakið á
Saddam Hussein og að árás íraks
á Kúvæt og innlimun þess sé Pal-
estínumönnum þóknanleg. Þesu til
áréttingar hafa verið sýndar frétta-
myndir sem sagðar voru af Pal-
estínumönnum með myndir af
Saddam á lofti og fréttaskýringin
var sú að hér væru á ferð fjölda-
göngur til stuðnings innrásinni í
Kúvæt. Þá var sögð frétt af allsheij-
arverkfalli á herteknu svæðunum í
Palestínu sem sagt var háð í sama
skyni. Skyldi nokkur ástæða vera
til að vefengja sannleiksgildi þessa
fréttaflutnings?
Já, raunar er ástæða til þess.
Ef orð og athafnir forystumanna
PLO eru skoðuð allt frá því að kom
til árásar írkas á Kúvæt 2. ágúst
sl. og jafnvel fyrir þann dag, kemur
í ljós að þeir hafa gert það sem í
þeirra valdi stendur til að fá Irak
til að draga heri sína burt frá Kúv-
æt og vinna að friðsamlegri lausn
Persaflóadeilunnar á grundvelli al-
þjóðalaga. Jasser Arafat hefur farið
ótal ferðir á milli höfuðborga
Arabaríkjanna til að stuðla að slíkri
lausn.
Mótmælagöngur Palestínu-
manna era ekki til stuðnings innlim-
un Kúvæt, heldur beinast þær gegn
hernaðaríhlutun Bandaríkjanna á
arabísku landi. Að sönnu hafa Pal-
estínumenn fagnað því, að Saddam
Hussein skuli hafa sett réttlætismál
þeirra á oddinn og standi upp í
hárinu á ísrael og Bandaríkjastjóm.
En mótmæli þeirra tjá ekki síst
reiði gagnvart þeirri tvöfeldni, sem
gætt hefur í afstöðu Vesturlanda
gagnvart hernámi Kúvæt annars
vegar og hernámi Palestínu hins
vegar.
Það er hveijum manni ljóst sem
fylgst hefur með gangi mála fyrir
botni Miðjarðarhafs að árás á Kúv-
æt hefur á ýmsan hátt spillt fyrir
baráttu Palestínumánna. Persaflóa-
deilan hefur beint kastljósi fjölmiðl-
anna frá Palestínu og auðveldað
ísraelsher að fara sínu fram, sem
fram hefur komið í enn aukinni
grimmd gagnvart íbúum herteknu
svæðanna.
Saddam Hussein hefur ekki verið
í neinu uppáhaldi hjá Palestínu-
mönnum. Það sýndi sig í langvinnri
styijöld íraks gegn Iran. Þá var
írak einnig árásaraðilinn og naut
stuðnings Bandaríkjanna og Vest-
Urlanda, sem er grundýöllur þess
hervalds sem íraksstjórn býr nú
yfir. Það gildir einu þótt Saddam
Hussein freisti þess í áróðri sínum
að beita Palestínumönnum fyrir
kerru sinni. Hann hefur fléttað sam-
an öriög hertekinna svæða í Pal-
estínu, Líbanon, Sýrlandi og Kúv-
æt. Þannig reynir Saddam að rétt-
læta hemám vinveitts nágrannarík-
is.
Með tilboði sínu um að aflétta
hernáminu í Kúvæt gegn því að
bundinn verði endir á hemám ísra-
eis í Palestínu hefur Saddam Huss-
ein tekist að slá sig til riddara,
Sveinn Rúnar Hauksson
„Þetta stríð getur orðið
ógnvænlegra en nokk-
urn órar fyrir og fórn-
arlörabin skipt milljón-
um, fyrst og fremst
óbreyttir borgarar,
konur og börn. Jafn
ömurlegt er, að það
skuli hafa orðið hlut-
verk Sameinuðu þjóð-
anna að leggja blessun
sína yfir slíkan hryll-
ing.“
ekki aðeins í aúgum Palestínu-
manna heldur allrar alþýðu í Araba-
heiminum. Þessi tenging Kúvæt og
Palestínumálsins virðist eiga hljóm-
grunn víðar. Þær fréttir spurðust
af síðasta fundi Bush og Gorbatsj-
ovs, seip haldinn var í Helsinki í
haust, að þeir hefðu náð samkomu-
lagi um að beita sér fyrir alþjóð-
legri ráðstefnu um Palestínumálið
um leið og séð væri fyrir endann á
Persaflóadeilunni.
Viðhorf múslima og Araba
Það. er ekki einungis á herteknu
svæðunum sem farnar hafa verið
mótmælagöngur gegn hemaðar-
íhlutun Vesturlanda á arabísku
landi. í Bangla Desh, Jórdaníu,
Pakistan, Egyptalandi og víðar hafa
svipuð mótmæli átt sér stað.
Til skilnings á sjónarmiðum
margra Araba er áhugavert að
skoða viðhorf íslömsku hreyfingar-
innar, en viðtal við talsmann henn-
ar birtist í blaðinu Kul Al’Arab.
Vert er þó að geta þess að hér er
ekki um stefnu PLO að ræða:
„Arabískir leiðtogar sem kallað
hafa til erlenda heri eru aðeins full-
trúar sjálfra sín og sinna ríkis-
stjóma. Afstaða þeirra brýtur í
bága við anda íslamstrúar og virð-
ingu Araba. Það sém alþýða manna
í Arabaheiminum og meðal múslima
þráir, er ekki að ráðast í íraska
hermanninn, heldur að fella þá
kónga og prinsa sem hylma yfir
með Bandaríkjunum."
I blaðinu Al Fajr sem gefíð er út
í Jerúsalem birtist grein eftir Ahm-
ad ’Awad. Þar segir:
„Það er ekki vegna ástar á Sadd-
am Hussein að við styðjum hann.
Við vitum að hann er einræðisherra
og ábyrgur fyrir mörgu illvirki í
eigin landi. Við æskjum þess ekki
að horfa upp á hann stjórna írak
eða yfirleitt nokkrum öðram.
Þetta er nokkuð sem núverandi
óvinir Saddams skilja ekki. Þeir
halda að stuðningur okkar við hann
tákni að við séum sáttir við hvem
mann hann hefur að geyma.
Það sem gerði Saddam vinsælan
(í Arabaheiminum) er sú afstaða
sem Bandaríkin, handberi þeirra og
bandamenn, tóku gegn honum.
Þegar Saddam réðst inn í Kúvæt
losaði hann landið við ríkisstjóm
sem var fyrirlitin. Að sönnu var
Kúvæt griðland Palestínumanna en
hvað varðar framtíðarsýn Pal-
estínumanna var Kúvæt bölvun.
Það sama á við um önnur ríki við
Persaflóa og fjölmargar aðrar ríkis-
stjórnir Arabaheimsins sem era
trausti rúnar.“
Hernám Palestínu
Ein af alfeiðingum innrásar íraka
í Kúvæt var að skyggja á hörmung-
ar palestínsku þjóðarinnar sem búið
hefur við hernám í 23 ár. Fyrir
suma hefur þetta ástand varað í
42 ár, þannig að heilu kynslóðimar
hafa alist upp í ömurlegum flótta-
mannabúðum í eigin landi.
Uppreisnin gegn hemámi Isra-
elsmanna, Intifada, hófst fyrir 3
áram. Þá var þjóðin orðin úrkula
vonar um að Sameinuðu þjóðimar
og stórveldin sem ábyrgð bera á
þessu ástandi með Israelsstjóm,
myndu grípa til nokkurra raun-
hæfra aðgerða til að rétta hluta
Palestínumanna. Ekki vantar að
nógu margar ályktanir hafí verið
samþykktar á Állsheijarþingi SÞ.
Þær hafa hlotið stuðning yfírgnæf-
andi meirihluta þjóða heims, en
þegar komið hefur til raunhæfra
aðgerða af hálfu Öryggisráðs SÞ
hefur Bandaríkjastjóm beitt neitun-
arvaldi hvað eftir annað og þannig
hindrað að Sameinuðu þjóðirnar
geti gripið í taumana til verndar
lífí og limum þess fólks sem býr
við grimmúðlegt hernám ísraels á
Vesturbakkanum og Gazasvæðinu.
Síðastliðið sumar kom út 1.000
blaðsíðna skýrsla á vegum „Save
the Children“ í Svíþjóð. Þetta eru
mannúðarsamtök sem starfa
víðsvegar um heim, en systursam-
tök þeirra hér á landi eru hin ungu
samtök Barnaheill. Skýrsla þessi
var unnin af Anne Nixon, banda-
Hver vill fara
heim um jólin?
eftirHarald Ólafsson
Um svipað Ieyti og tilkynnt var
um hvaða flugfélag fengi einkaleyfi
á flugleiðunum til Amsterdam og
Hamborgar, tilkynntu Flugleiðir
íslendingum, sem búsettir eru á
Norðurlöndum, að kominn væri tími
til að hækka fargjöldin. Eins og öll
undanfarm ár sagði stjórn SIDS,
Félags íslendinga á Norðurlöndum,
sig reiðubúna til samninga um flug
heim til Isíands um jólin. Þá bar
svo við að Flugleiðir tilkynntu
stefnubreytingu. Hin nýja stefna
féiagsins var að semja ekki við fé-
lagasamtök.
Það kom að vonum á óvart því
undanfarin ár hefur SÍDS keypt um
6.000 íslandsferðir fyrir félags-
menn sína á hveiju ári og ætla
mætti að Flugleiðum þætti vænt
um svo stóran viðskiptavin. Svo
virðist þó ekki vera og skömmu
síðar-kom- Mjé»"h vað - fetenKka-flug-
„Til þess að geta stjórn-
að verði fargjaldanna
án afskipta fulltrúa
neytendanna liggur
beinast við fyrir Flug-
leiðir að byrja á að
losna við þennan leið-
inda „klúbb“.“
félagið hafði hugsað sér, nefnilega
að stórhækka fargjöldin.
„Við verðleggjum eins og við
teljum að markaðurinn þoli“
mæltu Flugleiðamenn þegar for-
svarsmenn SIDS mótmæltu þessari
ófyrirleitnu framkomu Flugleiða í
skjóli einokunar sinnar. Mat Flug-
leiða er að Noregsbúar þoli að
greiða 19% meira en í fyrra og að
Islendingar í Danmörku og Suður-
Svíþjóð þoli 17% hækkun. Þar með
££.þó ekki, öjl .sagan aagð,, þvf„dn-
Haraldur Ólafsson
ungis er seldur takmarkaður fjöldi
„ódýrra“ flugmiða. Þeir sem eru svo
óheppnir að fá seint að vita hvenær
prófum lýkur, eða hvort þeir fái frí
í vinnunni geta lent í að fá þau
svör að allir „ódýru“ miðarnir séu
„búnir“, en að ennþá sé þó hægt
að kaupa farmiða sem er um
30—50% dýrari en árið áður. Þeir
hinir sömu geta þó talist heppnir,
því ef þeir hefðu dregið lengur að
panta sér miða hefði verðið enn
hækkað. Til fróðleiks er rétt að
geta þess að verðbólga í Noregi er
tæp 5%, svipuð því í Danmörku, en
ívið hærri í Svíþjóð. Ennfremur er
rétt að fram komi að almenn flug-
fargjöld hafa hvergi nærri hækkað
sem nemur fyrrnefndri hækkun á
fargjöldum íslendinga, þrátt fyrir
olíuverðshækkun. Mesta lánið er
þó ef til vill að Flugleiðamönnum
skyldi þóknast að hækka verðið
ekki enn meira, því eflaust er hægt
að pína enn meira út úr „markaði"
sem er að fara heim til vina og
ættingja til að halda jól og á ekki
annarra kosta völ en að ferðast
með Flugleiðum. Umrætt markaðs-
mat felst að sjálfsögðu í því að
reikna út hvemig hægt er að fá sem
flestar krónur í kassann, en ekki
að telja þær íslensku fjölskyldur
sem ekki fóru heim vegna okur-
verðs á flugmiðum.
„Menn þurfa ekki að vera í
einhveijum klúbbi...
til að geta keypt ódýra flugmiða“
lét fulltrúi Flugleiða Ríkisútvarpið
hafa eftir sér fyrir skömmu.
„Klúbburinn" sem fulltrúinn átti við
er Félag íslendinga á Norðurlönd-
um, samtök sem hafa það megin-
markmið að útvega félögum sínum
hagstæð fargjöld til íslands, hvort
heldur er með skipi, í áætlunar- eða
leiguflugi. Allir félagar í íslendinga-
félögum í hinum ýmsu borgum og
bæjum á Norðurlöndum geta sér
að kostnaðarlausu nýtt sér samn-
inga þá sem Félag íslendinga á
Norðurlöndum gerir. Þannig er Fé-
lag íslendinga á Norðurlöndum eins
konar neytendasamtök sem hafa
undanfarin ár komið í veg fyrir að
„mat á markaðnum“ hafí hækkað
verðið upp úr öllu valdi. Það er því
ljóst að til þess að geta stjórnað
verði fargjaldanna án afskipta full-
trúa neytendanna liggur beinast við
fyrir Flugleiðir að byija á að losna
við þennan leiðinda „klúbb“.
„Við munum gera allt sem í
okkar valdi stendur ...
til að tryggja það að hagur far-
þega og annarra viðskiptavina flug-
félaganna versni ekki,“ hefur Morg-
unblaðið eftir samgönguráðherra
þ. 19. október sl. Orð þessi voru
sögð í tengslum við úthlutun fyrr-
nefndra flugleyfa, en við það einok-
unarfyrirkomulag sem ríkir í flug-
málum hljóta íslendingar á Norður-
löndum að bíða með eftirvæntingu
þess að ráðherra geri „það sem í
hans valdi stendur". Það á að sjálf-
sögðu við um fargjöld flugfélag-
anna, en ekki síst þegar kemur að
afgreiðslu á beiðni SÍDS um leyfí
til leiguflugs um páskana 1991.
Höfundur er fyrrverandi
formaður Félags íslendinga á
Norðurlöndum. ‘'iuin.i i