Morgunblaðið - 21.07.1991, Blaðsíða 16

ÍGGI ÍJÚl .12 flUOACIUMMUg giaAJSMUOflOM
jrQBG;UNBLA0Jj^4y^yþAfiU,^]..,<J]ÚIj49^'

eftir Steingrím Sigurgeirsson
150 milUónir
120
80
60
30
25
20
15
10
5

Rússland
LETTLAND
LITHÁEN
HVÍTA-RÚSSLAND
ÚKRAÍNA
MOLDAVÍA Éu
mh*
* EI^TLAND
ísland er hér sýnt til stærðarsamanburðar
Mosk [Vjl Komí &L
.
■ ■
Svarta-
haf Í7j,
GEORGÍA s
ARMENÍA 9
AZER-
BAJDZHAN
&-A
1 Tatarstan : Údmúrtía
Tj „Dnestr-lýðveldið"
13 „Gagásía"
3j Mordovia
S Mari-el
® Tsjúvashía
-v KAZAKHSTAN
TÚRKMENISTAN úZBEK- _
jSTAN p Balkhash-vatn
6 Komí-Permjak
7 Adygej _1; j KIRGIZÍA
8 Abkhazía .»
1 Suður-Ossetia TADJÍKISTAN
RUSS
flÖPÍP
Rússap
Meipihluti
Eystpasaltsbúap
Tatapap
Kazakhap
Hvít-Rússap
Úzbekap
Aöpar þjóöip
Qorno
r.] Sjálfstjórnarhéruð
• Landamæradeilur -^^Alvarlegar þjóðernisróstur
^ Kjarnorkuver 1 Eldflaugaskotpallar kjarnaflauga
Á skífuritinu til vinstri má sjá hvernig heildarmannfjöldi Sovétríkjanna skiptist milli
helstu þjóða þeirra. 1 Sovétrikjunum er talið að búi um 270-290 milljónir manns, en
opiber manntöl hafa reynst misáreiðanleg. Þjóðir og þjóðabrot Sovétríkjanna eru talin
vera tæp 300. Langfjölmennastir eru Rússar, sem til skamms tíma voru rúmur
helmingur Sovétborgara. Fæðingatíðni bendir þó til þess að þeir séu nú komnir í
minnihluta, en i mestri sókn eru múslimir í suðurhluta Sovétríkjanna. Á súluritinu að
neðan sést svo hvernig meginskiptingin er innan hinna einstöku Sovétlýðvelda.
||| |:
■
tWWwfiwWBa
Úkraína Úzbekistan Kazakhstan Hvíta- Azerbajdzhan Georgía Tadjíkistan Kirgizía Moldavía Litháen Armenía Túrkmenistan Lettland Eistland
Rússland
LEIÐTOGAR sjö helstu iðnríkja
heims voru ekki reiðubúnir að
veita Míkhaíl Gorbatsjov, forseta
Sovétríkjanna, umfangsmikla
fjárhagsaðstoð er hann hitti þá
að máli að loknum fundi þeirra á
miðvikudag. Enda var varla við
því að búast. Þó að um sjö ríkustu
ríki veraldar sé að ræða eiga þau
flest öll ekki mikið fjármagn af-
lögu þessa dagana. Þannig eru
t.d. Bandaríkjamenn að reyna að
draga úr hinum mikla fjárlaga-
halla landsins og Þjóðveijar eiga
fullt í fangi með að endurreisa
austurhluta Þýskalands. Það eru
helst Japanir sem eiga nóg* af
peningum þessa stundina en þeir
eru tregir við að aðstoða Sovét-
menn fjárhagslega fyrr en pólit-
ísk deilumál ríkjanna hafa verið
sett niður. Eru þar efst á blaði
fjórar eyjur norður af Japan sem
Sovétmenn hertóku í síðari heims-
styijöldinni og Japanir vilja nú
að verði skilað. Við þetta bætist
að leiðtogarnir eru allir sammála
um að það hefði hvort sem er lít-
ið sem ekkert upp á sig að dæla
peningum til Sovétríkjanna. Það
væri álíka og að hella þeim ofan
í „botnlausa hít“ eins og hver leið-
toganna á fætur öðrum orðaði
það. Flestir eru sammála um að
fjárhagsaðstoð myndi freka tefja
en flýta fyrir nauðsynlegum um-
bótum á hagkerfinu þar eystra.
En þó að Gorbatsjov hafi
ekki haldið heim með
fangið fullt af dollurum
er þó langt frá því að
ferð hans hafi verið til
einskis. Honum var lof-
uð umfangsmikil tækn-
ileg aðstoð og ráðgjöf
við að koma á markað-
skerfi og nánari tengingu við mikil-
vægar alþjóðlegar fjármálastofnanir
á borð við Alþjóðagjaldeyrissjóðinn
og Alþjóðabankann. Einungis það
að hann hafí fengið að hitta leiðtog-
ana, þó á aukafundi hafi verið, er
mikilvæggr áfangi fyrir Sovétforset-
ann. Fyrir slíku er enginn fordæmi
allt síðan leiðtogamir héldu sinn
fyrsta spjallfund árið 1975 fyrir
framan arininn í höllinni Rambouillet
í boði Valérys Giscards d’Estaings,
þáverandi forseta Frakklands. I
kaupbæti fékk Gorbatsjov líka loforð
um að fá að mæta á næsta fund
leiðtoganna sem haldinn verður í
Munchen í Þýskalandi að ári.
Það er samt sem áður ekki hægt
að segja að mikil reisn hafi verið
yfir ferð Gorbatsjovs til London.
Hann var að viðurkenna gjaldþrot
sovéska kerfisins og hafa skopteikn-
arar flestra vestrænna fjölmiðla
dundað sér við það síðustu daga að
teikna hann sem betlara með ar-
mæðusvip.
Þrískiptur vandi
Sá gífurlegi vandi sem Sovétmenn
standa frammi fyrir er ekki síður
pólitískur en efnahagslegur. Það má
segja að það séu í raun þijú verk-
efni sem Sovétmenn verða að takast
á við. í fyrsta lsgi að koma á mark-
aðshagkerfí. í ööru lagi að koma á
lýðræði og í þriðja lagi að finna
framtíðarlausn á vanda sjálfs ríkja-
sambandsins.
Breska tímaritið Economist orðaði
þetta sem svo í grein í síðasta hefti
sínu, að til að skilja þann mikla
vanda sem við væri að etja ættu
menn að gera sér í hugarlund endur-
reisn pólsks efnahagslífs og marg-
falda með átta, hræra saman við það
upplausn breska heimsveldisins og
bæta loks við myndun Evrópubanda-
lagsins. Mönnum geta vissulega fall-
ist hendur vegna lítilvægari verk-
efna.
Af þeim fimmtán lýðveldum sem
áður mynduðu Sovétríkin hafa sex
þeirra annaðhvort lýst yfir sjálfstæði
eða ætla að gera það, þ.e. Eystra-
saltsríkin þrjú, Armenía, Georgía og
Moldóva. Og þó að hin lýðveldin níu
geti myndað með sér einhvers konar
ríkjasamband sem yrði áfram kallað
Sovétríkin er alls óvíst að það sam-
band verði eitthvað stöðugra en nú-
verandi enda aðstæður og menning
mjög ólík í hinum mismunandi lýð-
veldum. Einungis þijú lýðveldanna,
Rússland, Úkraína og Hvíta-Rúss-
land, eru byggð slövum. íbúar hinna
sex eru að miklum hluta múhameðs-
trúarmenn.
Við þetta bætist að öldungis óvíst
er hvort að næstfjölmennasta lýð-
veldi Sovétríkjanna, Úkraína, muni
samþykkja hinn nýja sambandssátt-
mála um samskipti lýðveldanna og
miðstjórnarinnar í Moskvu sem
Gorbatsjov reynir nú að knýja í gegn.
Þing Ukraínu hefur ákveðið að
fresta umræðu um sáttmálann fram
í september og lýst því yfir að eigin
gjaldmiðill verði brátt tekinn upp,
raunar rúbla auðkenndar með „U“-i.
Eru jafnvel taldar einhveijar líkur á
því að Úkraína sé að búa sig undir
að yfirgefa ríkjasambandið. íbúar
lýðveldisins eru 52 milljónir og væru
Sovétríkin líklega endanlega liðin
undir lok ef það gerðist.
76 deilur um landamæri
innan Sovétríkjanna
Þá eru óleystar deilur bæði innan
einstakra lýðvelda sem og milli lýð-
velda um hvar draga eigi landamær-
amörk. Sú eina sem hefur vakið
verulega athygli á Vesturlöndum er
deila Armena og Asera um Nagorno-
Karabakh. Samkvæmt landafræði-
deild sovésku Vísindaakademíunnar
eru hvorki meira né minna en 76
slíkar deilur í gangi.
Flestar þessar deilur eru ekki síð-
ur flóknar en sú um Nagomo-Kara-
bakh, sérstaklega þær sem tengjast
þeim lýðveldum sem hafa þegar lýst
yfir sjálfstæði eða ætla að gera það.
Þannig gera Moldóvar kröfu til land-
svæðisins í kringum borgina Odessu
í Úkraínu, Eistlendingar vilja fá í
sinn hlut svæði í Rússlandi vestur
af Leníngrad og Hvíta-Rússland fer
fram á stóran hluta Suður-Litháens,
þ.m.t. höfuðborgina Vilníus. Veru-
lega flókið er ástandið á Krímskaga.
Það svæði er nú hluti af Úkraínu,
var áður hluti af Rússlandi en til-
heyrði upprunalega Töturum sem
voru flæmdir þaðan í burtu.
Sambandssáttmáli Gorbatsjovs
gerir ráð fyrir ríkjasambandi full-
valda ríkja. Verða lög hinna einstöku
lýðvelda hafin yfir lög sambandsrík-
isins nema á þeim sviðum sem falin
verða sambandsstjórninni. Hvaða
svið það verða er ekki enn með fullu
ljóst. Þannig lagði Borís Jeltsín, for-
seti Rússlands, nýlega fram tillögur
fyrir rússneska þingið sem gera ráð
fyrir að vald til skattlagningar og
utanríkisviðskipta verði á hendi lýð-
veldanna. Gorbatsjov vill að Moskvu-
stjórnin sjái um þessa þætti. Sagði
Jeltsín nokkur önnur lýðveldi styðja
þessa kröfu. Þá vilja flest lýðveldin
reka sína eigin utanríkisstefnu. Þess
kann ekki að vera langt að biða að
Úkraína, Kazakhstan eða Rússland
opni sendiráð í Reykjavík!
Enn er margt óljóst varðandi sátt-
málann og hvaða áhrif hann kemur
til með að hafa verði hann sam-
þykktur. Flest bendir hins vegar til
að þau sex núverandi og fyrrverandi
lýðveldi sem ekki ætla að undirrita
hann verði sjálfstæð ríki og að hin
lýðveldin níu myndi með sér ríkja-
samband fullvalda ríkja sem að sumu
leyti svipi til Evrópubandalagsins en
að öðru til Bandaríkjanna, t.d. með
sameiginlegum ríkisborgararétti og
einum gjaldmiðli.
Það verður ekki sársaukalaust
fyrir núverandi og fyrrum lýðveldi
Sovétríkjanna að verða að sjálfstæð-