Morgunblaðið - 15.09.1991, Qupperneq 4

4 FRÉTTIR/YFIRUT
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 15. SEPTEMBER 1991
ERLEIMT
INNLENT
Verðbólgn-
hraðinn 8,5%
Framfærsluvísitalan var 0,6%
hærri í byijun september en í
byijun ágTÍst. Hækkun fram-
færsluvísitölunnar síðustu þijá
mánuði nemur 2,1%, en það jafn-
gildir 8,5% verðbólgu á heilu ári.
Ef litið er til síðustu 12 mánuða
hefur framfærsluvísitalan hækk-
að um 7,7%.
Tilboð í atvinnuflugkennslu
Flugmálastjórn hefur óskað
eftir tilboðum í atvinnuflug-
kennslu. Pétur Einarsson flug-
málastjóri hefur sent öllum flug-
skólum bréf þar sem óskað er
eftir tiiboðum í bóklegan og verk-
legan þátt kennsiunnar. Pétur
segir að þetta sé gert til að sam-
ræma þessa þætti kennslunnar til
hagsbóta fyrir flugnema.
Óvenju mikið um útlend
skordýr í sumar
Óvenju mikið hefur verið um
flækinga af ýmsum tegundum
skordýra hérlendis í sumar. Nátt-
úrufræðistofnun hefur borist mik-
ið af fyrirspurnum vegna þessa í
sumar, sérstaklega um miðjan
júlí. Hlýtt sumar er talin megin-
skýringin á þessu.
Eftirlit með búsetu
námsmanna hert
Lánsjóður íslenskra náms-
manna hefur ákveðið að herða
eftirlit með búsetu stúdenta og
verður farið fram á að skattyfír-
völd staðfesti hvort þeir búi í
leiguhúsnæði. Að sögn Lárusar
Jónssonar, formanns stjórnar
LIN, er' talið að um helmingur
námsmanna eða 600 nemar sem
búsettir eru í Reykjavík fái hærri
lán en þeim ber vegna húsaleigu
sem þeir ekki greiða.
Útlit fyrir að dilkakjöt hækki
um allt að 15%
Mikil óvissa ríkir um verðlagn-
ingu dilkakjöts í haust. Haukur
Halldórsson formaður Stéttar-
sambands bænda segir að niður-
greiðslur þurfí að aukast um 200
milljónir til þess að útsöluverð
hækki ekki umfram verðlags-
hækkanir. Samkvæmt heimildum
Morgunblaðsins stefnir að
óbreyttu í um 15% hækkun á verði
til neytenda.
Ríkisútgjöld lækka um 3
milljarða
Ríkisútgjöld lækka um 3 millj-
arða að raungildi á næsta ári sam-
anborið við fjárlög þessa árs, sam-
kvæmt fyrirliggjandi drögum að
fjárlagafrumvarpi. Lánsfjárþörfin
verður 4 milljarðar eða 6 milljörð-
um minni en á þessu ári. Fjárlaga-
hallinn verður innan við 4 milljarð-
ar, að því er fram koma á blaða-
mannafundi fjármálaráðherra í
vikunni.
Sérmál rædd við
vinnuveitendur
Undirbúningsnefnd Alþýðu-
sambands íslands vegna kjara-
samninga hefur ákveðið að haldið
verði áfram viðræðum við vinnu-
veitendur á vettvangi landssam-
banda og svæðasambanda um
sérmál þeirra og ákvörðun um
viðræður um sameiginleg mál
ekki tekin fyrir niðurstaðá hefur
fengist í þeim efnum.
ERLENT
Lagtað
Brundtland
að segja af
sér eftir kosn-
ingaósigur
Hart hefur verið lagt að Gro
Harlem Brundtland, forsætis-
ráðherra Noregs, að biðjast lausn-
ar fyrir sig og ráðuneyti sitt í
kjölfar útreiðar Verkamanna-
flokksins í bæjar- og sveitar-
stjórnarkosningunum í Noregi á
mánudag. í fyrradag fullyrti Inge
Staldvik, þingmaður Verka-
mannaflokksins, að stjómin hefði
ekki tilskilinn þingmeirihiuta fyrir
samningi um Evrópska.efnahags-
svæðið (EES) em úrslit kosning-
anna sl. mánudag em túlkuð sem
sigur þeirra sem andvígir em að-
ild Noregs að Evrópubandalaginu
(EB) og samningi um EES.
Major vill stækka EB
John Major, for-
sætisráðherra
Bretlands, lýsti
þeirri skoðun
sinni á fundi
hægriflokka í
París á fímmtu-
dag, að Evróþu-
bandalagið (EB)
mætti ekki verða lokaður einka-
klúbbur; leiðtogar þess yrðu að
sýna víðsýni í ljósi pólitískra
breytinga í Evrópu austanverðri
og halda opnum möguleika fyrir
helmings stækkun bandalagsins.
ísraelar Iáta arabíska fanga
lausa
ísraelar létu 51 arabískan fanga
lausan á miðvikudag og sögðust
vona að það auðveldaði Javier
Perez de Cuellar, framkvæmda-
stjóra Sameinuðu þjóðanna, að
fínna lausn á máli vestrænna gísla
sem em í haldi hjá öfgasinnuðum
múslimum í Líbanon. í fyrrdag
sögðu talsmenn islömsku samtak-
anna Hizbollah að nokkrir
gíslanna fengju frelsi næstu daga.
Raísa segir
Reykjavíkurfundinn hafa
ráðið úrslitum
Raísa Gorbatsj-
ova, eiginkona
Gorbatsjovs
Sovétforseta,
segir í endur-
minningum
sínum að ef leið-
togafundurinn í
Reykjavík í októ-
ber 1986 hefði
ekki verið haldinn hefði ekki held-
ur orðið af hinum leiðtogafundun-
um, sem síðar komu, og engir
samningar hefðu verið gerðir um
eyðingu meðaldrægra kjarnorku-
eldfiauga.
Gorbatsjov vill flytja
hermenn frá Kúbu
Míkhaíl Gorb-
atsjov, forseti
Sovétríkjanna,
sagði á miðviku-
dag að Sovét-
menn myndu
bráðlega hefja
viðræður um
brottflutning
11.000 sovéskra hermanna frá
Kúbu. Sagði hann þetta eftir við-
ræður við James Baker, utanrík-
isráðherra Bandaríkjanna, í
Moskvu. Baker fagnaði yfírlýsing-
unni en kommúnistastjórn Fidels
Kastrós á Kúbu brást hin versta
við og gagnrýndi Gorbatsjov harð-
lega fyrir að hafa ekki ráðfært
sig við hana fyrst eða skýrt henni
frá áformunum. Yfírlýsing Gorb-
atsjovs er túlkuð sem mikið áfall
fyrir kommúnistastjórnina á
Kúbu.
Lamine Baali, fulltrúi Polisario-hreyfingarinnar:
Marokkóbúar hafa verið
að fremja þjóðarmorð
„ÉG HEF rætt við utanríkis-
ráðuneytið á íslandi og sljórn-
arandstöðuflokkana og skýrt
þeim frá stöðunni í Vestur-
Sahara og ég var fullvissaður
um stuðning þeirra við friðará-
ætlunin Sameinuðu þjóðanna
(SÞ) og velþóknun á vopna-
hléinu,“ sagði Lamine Baali,
fulltrúi Polisario-hreyfingar-
innar, sem staddur er hér á
landi, við blaðamann Morgun-
blaðsins. Umræðuefnið var
ástand mála í Vestur-Sahara,
þar sem Sahrawi-þjóðin hefur
lýst yfir sjálfstæði sem hlotið
hefur viðurkenningu 74 þjóða,
en Marokkóbúar hafa staðið í
stríði við þá í 17 ár, vegna þess
að þeir vilja að landsvæðið
verði hluti af Marokkó. Klukk-
an sex á föstudag fyrir rúmri
viku lýstu sem Sameinuðu þjóð-
irnar (SÞ) yfir vopnahléi í Vest-
ur-Sahara. Fyrr í vikunni komu
240 friðargæslumenn frá sam-
tökunum og munu þeir taka sér
stöðu í tiu manna hópum í vinj-
um í eyðimörkinni.
Gert er ráð fyrir því að haldin
verði þjóðaratkvæðagreiðsla
um það í janúar hvort Vestur-
Sahara fái sjálfstjórn að kröfu
Polisario eða verði sameinuð Ma-
rokkó. Polisario-hreyfíngin var
reiðubúin að fallast á friðaráætl-
unina vegna þess að Marokkó-
menn höfðu bætt mjög samskipti
sín við Líbýu og Alsír. Þau ríki
studdu Polisario með vopnum og
fé, en eftir að samskipti ríkjanna
við Marokkó bötnuðu dró úr þeirri
aðstoð.
Marokkóbúar reyna að spilla
friðaráætluninni
Hassan konungur féllst á sam-
komulagið í trausti þess að hann
myndi bera sigur úr býtum. Stjórn
hans hefur varið miklu fé til upp-
byggingar á svæðinu og margir
ráðamanna þar hafa þegið bæði
störf og virðingarstöður frá Ma-
rokkómönnum. Baali sagði að
Marokkómenn væru nú að reyna
að spilla friðaráætluninni vegna
þess að þeir sjái fram á að kom-
andi þjóðaratkvæðagreiðsla muni
falla þeim í óhag.
Javier Perez de Cuellar, aðalrit-
ari SÞ, átti viðræður við fulltrúa
Polisario og
stjóm Marok-
kós í Genf í
ágúst. Þar
samþykktu
deiluaðilar
friðaráætlun
öryggisráðsins.
Baali sagði að Marokkómenn
hefðu margbrotið gegn friðará-
ætluninni og hann hvatti allar
þjóðir til að stuðla að því að tímaá-
ætlun SÞ myndi standast og
ganga eftir því af báðir aðilar
virtu hana.
Reynt að fremja þjóðarmorð
Baali tók fram að bæði Polis-
ario og Marokkómenn hefðu sam-
þykkt að vopnahléið tæki gildi 6.
september. Fram að þeim tíma
skuldbundu báðir aðilar sig til að
gera ekki árás á hinn að fyrra
bragði. „En hinn 4.,5.,7. ágúst og
frá 22. ágúst til mánaðarloka
gerðu þeir [Marokkómenn] afar
harðar árásir úr lofti og af landi
á fólk okkar. Þeir sprengdu m.a.
upp skóla og sjúkrahús, sprengdu
upp brunna og eitruðu þá. Þetta
er heitasti mánuður ársins, hitinn
kemst í 49 gráður. Þetta þýðir
að ef fólkið fórst ekki í árásunum
sáu hitinn og þorstinn oft um að
ljúka verkinu. Næsta vatnsból er
oft í 200 km fjarlægð. Dæmi era
um að konur hafi fætt böm við
þessar aðstæður og það er hægt
Lamine Baali, fulltrúi Polisario.
að ímynda sér hverjar lífslíkurnar
era þegar vatnið hefur verið eitr-
að.“ Talsmenn Polisario hafa
haldið því fram að árásir Ma-
rokkóhers hafí leitt til þess að tíu
þúsund borgarar urðu að flýja
vatnsból í Tifariti, Bir Lahlou og
Mijek.
„Marokkómenn hafa frá 1974
stefnt að því að útrýma Sahrawi-
þjóðinni, að fremja þjóðarmorð.
Eg á því ekki von á því að þeir
virði útkomu þjóðaratkvæða-
greiðslunnar," sagði Baali, sem
var þess fullviss að sú útkoma
yrði Polisario og Sahrawi-þjóðinni
hagstæð.
„Þeir reyndu að egna okkur upp
og vonuðu að við myndum svara
árásum þeirra," bætti hann við.
„Við urðum að gera upp við okk-
ur hvort við ættum að svara árás-
unum og ganga þannig þvert á
friðaráætlun SÞ, eða að hætta lífi
þjóðarinnar. Og við hættum lífí
þjóðarinnar, sem varð til þess við-
horf umheimsins til okkar' varð
jákvæðara. Við eram ánægðir
með viðbrögð erlendis frá, sem
miðuðu öll að því að friðaráætlun
SÞ yrði virt.“
Vígbúist fyrir vopnahlé
Stjómarerindrekar segja að
hvorir tveggju hafí verið að reyna
að bæta stöðu sína á afskekktum
svæðum við landamæri Máritaníu
og Alsírs áður en vopnahléið
kæmist á.
Hassan konungur sagði í bréfi
til de Cuellars’ að
það hefði sést í
könnunarflugi að
Polisario hefði ekið
bryndrekunum inn
á svæði umhverfis
Tifariti, skammt frá
landamærum Má-
ritaníu. Hann sagði að her Ma-
rokkó myndi ekki gera árás á
bryndrekana þar sem það gæti
spillt friðarlíkum. Hann skoraði
hins vegar á aðalritarann að sjá
til þess að þessar „vopnuðu sveit-
ir“ yrðu hraktar brott.
Ibrahim Hakim, fulltrúi Polis-
ario í Alsír, þvertók fyrir það að
Polisario hefði sent bryndrekana
af stað og sakaði Hassan um að
vilja koma af stað skærum.
Hverjir mega kjósa?
Eina deiluefnið, sem á að leysa
milli þess að vopnahléið kemst á
og atkvæðagreiðslan verður í jan-
úar, er hvetjir mega kjósa. SÞ eru
með lista yfír rúmlega 70 þúsund
manns, sem er byggður á mann-
tali sem Spánveijar gerðu árið
1974, og vilja að þeir fái að kjósa.
Baali sagði að báðir aðilar hefðu
samþykkt að hlíta ákvörðun SÞ
um hveijir megi kjósa. Hann sagði
að frá maílokum hefðu Marok-
kóbúar gert allt sem í þeirra valdi
stæði til að gera erfiðara fyrir að
framfylgja friðaráætluninni. „Þeir
hafa sett fram lista með 120.000
nýjum nöfnum, næstum tvöfalt
fleiri en íbúar svæðisins eru og
krefjast þess að þeir fái að kjósa.
Þetta eru örgustu þvingunarað-
gerðir. Báðir aðilar samþykktu
friðaráætlunina í heild sinni. Nú
neita þeir SÞ um aðgang að herte-
knu svæðunum nema gengið verði
að því að leyfa þessum 120.000
mönnum að kjósa. Marokkóbúar
hafa því ekki virt þau skilyrði sem
friðarsáttmálinn kveður á um.“
Marokkómenn segja að á lista sín-
um sé fjöldi manna, sem hrökkl-
aðist frá Vestur-Sahara í umrót-
inu áður_en Spánveijar slepptu
hendinni af nýlendunni. Polisario
kveðst einnig hafa lista yfír menn,
sem hafa verið hraktir á braut
eða settir í fangelsi fyrir að setja
sig upp á móti stjórn Marokkós.
Mannréttindasamtökin Amnesty
Intemational segja að Marokkó-
menn hafi sleppt mörgum pólitísk-
um föngum úr fangelsi, en enn
hafí ekki verið gerð grein fyrir
því hvar mörg hundruð manns eru
niðurkomin.
Langvinnar eijur
Polisario lýsti yfír stríði á hend-
ur Marokkó og Máritaníu 19. des-
ember árið 1975 þegar Hassan
konungur var að hrekja Spánveija
á brott frá Vestur Sahara. Kon-
ungurinn safnaði saman 350 þús-
und manns, sem hann sendi út í
eyðimörkina veifandi fánum og
kóraninum. Spánveijar fóra brott
í febrúar 1976, eftir að Francisco
Franco einræðisherra lést.
Spánski fáninn var dreginn niður
í Laayoun, helstu borginni á svæð-
inu, og Polisario lýsti yfir stofnun
Alþýðulýðveldis arabísku Sahara,
sem fékk viðurkenningu 74 ríkja
þegar fram liðu stundir. Polisario
gerði árásir á gömul spænsk vígi
er varin voru hermönnum frá
Marokkó og Máritaníu, sem höfðu
skipt svæðinu milli sín. Stefna
Marokkó var í upphafí að halda
helstu vígjunum og leyfa skærul-
iðunum að fara um eyðimörkina
að vild. Polisario beitti því her-
bragði að ráðast á eitt vígi í einu
og þannig féll hvert vígið á fætur
öðru.
Árangursríkur hernaður
Polisario
Her Marokkó varð hins vegar
lítið ágengt. í hvert skipti sem
herinn birtist hurfu skæruliðarnir
eins og jörðin hefði gleypt þá.
Polisario gerði harða hríð að Má-
ritaníu og náði að ráðast á Nou-
akchott, höfuðborg landsins. í
ágúst 1979 samdi Máritanía um
frið og dró heri sína til baka frá
suðurhluta Vestur Sahara, sem
Marokkó Iagði þá undir sig.
Polisario hélt áfram að gera
árásir á her Marokkó og var svo
komið að Hassan hótaði að ráðast
á búðir þeirra í Alsír. Árið 1981
byijuðu Marokkómenn að gera
1500 km langa varnargarða úr
sandi meðfram landamæram Alsír
og Máritaníu og eftir það varð
hvorugum aðilja ágengt. í ágúst
1988 féllust hvorir tveggja á frið-
aráætlun SÞ.
Baali sagði að lokum að hann
vænti þess að íslenska þjóðin
sýndi fólkinu í Vestur-Sahara
stuðning og að það bæri mikla
virðingu fyrir íslendingum. Hann
sagði að Islendingar og Sahrawi-
fólkið ættu margt sameiginlegt
þrátt fyrir að margt væri ólíkt
með þeim. Hann hvatti síðan alla
hugsandi menn að láta sig deiluna
í Vestur-Sahara miklu varða og
láta stuðning sinn við smáþjóðina
í Vestur-Sahara í ljós. ^Smáþjóðir
eiga að vinna saman. Ég vil flytja
íslendingum kveðju þjóðar minnar
vegna þeirrar afstöðu sem þeir
hafa sýnt hjá SÞ.“
BAKSVID
Eftir Karl Blöndal og Stefán B.
Mikaelsson