Morgunblaðið - 15.09.1991, Blaðsíða 14

514
1 MÖRGÍÍNBÍAÖIÐ 'SUNNGÐÁGUR 15. íjÉI^TEMBEft1 í991
Hriktir í stoðum
krataveldisins
eftir Steingrim Sigurgeirsson
ÞEGAR Svíar ganga að kjörborð-
inu í dag til að kjósa nýtt þing
og sveitarstjórnir virðast þeir
ákveðnir í að breyta til. Allar
skoðanakannanir undanfarna
mánuði, þær síðustu voru birtar
á föstudag, benda til að borgara-
legu flokkarnir fjórir, þ.e.
Hægriflokkurinn, Þjóðarflokk-
urinn, Miðflokkurinn og Kristi-
legi demókrataflokkurinn geti
myndað meirihlutastjórn eftir
kosningarnar. Enginn gerir ráð
fyrir því að Jafnaðarmanna-
flokkurinn eigi nokkra mögu-
leika á að vinna sigur í kosning-
unum. Ástæðurnar eru margar
en sú augljósasta er að jafnaðar-
menn hafa verið í stjórn sam-
fleytt í níu ár og efnahagsástand
er mjög slæmt. Búist er við litlum
sem engum hagvexti á tímabilinu
1990-1992, jafnvel samdrætti, og
þó atvinnuleysi sé enn fremur
lítið á evrópskan mælikvarða,
rúm 3%, er það helmingi meira
en fyrir ári og fer vaxandi. Á
næsta ári er talið að allt að 300
þúsund Svíar kunni að verða án
atvinnu.
S ænsk stjórnmál eft-
ir stríð hafa ein-
kennst af mjög
miklum stöðifg-
leika. Flokkur
jafnaðarmanna
hefur lengst af
farið með völdin ef frá eru talin
árin 1976-1982 þegar borgara-
flokkarnir þrír, Hægriflokkur, Þjóð-
arflokkur og Miðflokkur, sátu í rík-
isstjórn. Aðstæður þá voru hins
vegar allt aðrar en nú. Tap Jafnað-
armannaflokksins í kosningunum
1976 var einungis 0,9%. í skoðana-
könnun SIFO-stofnunarinnar sem
birt var á föstudag er jafnaðar-
mönnum spáð 37,7% fylgi. Fyrr á
árinu lágu þeir enn neðar í könnun-
um, jafnvel undir 30%. Ef kosninga-
úrslitin verða í einhveiju samræmi
við skoðanakannanir yrðu það sögu-
leg úrslit. Það hefur aldrei gerst
eftir stríð að Jafnaðarmannaflokk-
urinn hafi fengið minna en 40%
atkvæða. Síðast gerðist það í kosn-
ingunum 1928 en þa hlaut flokkur-
inn 37% atkvæða. Á árunum 1970-
1988 hefur fylgi flokksins verið á
bilinu 42,7%-45,6% í kosningum.
„Ég myndi ekki segja að það
væri stjórnarskrárbrot að jafnaðar-
menn fái undir 40% atkvæða en það
liggur við,“ segir Olof Pettersson,
prófessor í stjórnmálafræði við
Uppsalaháskóla, en hann er einn
helsti sérfræðingur Svíþjóðar í mál-
efnum er tengjast stjórnmálaflokk-
unum. Hann segir þróunina nú eiga
sér langan aðdraganda. Rannsóknir
á hegðun sænskra kjósenda hafi
lengi bent til þess að stöðugleikinn
fari minnkandi.
Fjöldi kjósenda sem skipti um
flokk milli kosninga var 7,0% milli
kosninganna 1954 og 1956, en í
kosningunum 1985 og 1988 20,2%.
Það hefur líka færst í aukana að
fólk kjósi ekki sama flokk í þing-
og sveitarstjórnarkosningum. Æ
fleiri kjósendur gera líka upp hug
sinn á síðustu gtundu. Árið 1964
voru það 16% en árið 1988 40%.
Pettersson segir fólk líka ekki
tengja sig eins sterkt við ákveðinn
flokk lengur. 65% gerðu það árið
1968 en 51% 1988.
Hann segir það enn skipta miklu
máli hvaða stétt menn tilheyri þeg-
kijw ■.* ; B W | iw - 1 ||||£S|

Pólitískar umræður á götunni. Einn af frambjóðendum Hægri flokksins, Margareta Göllas, ræðir við gamlan krata, sem veltir því fyrir
sér hvort það sé satt að ráðherrar fái alltaf mat á kostnað ríkisins.
ar kemur að því að velja stjórnmála-
flokk. Þessi stéttarvitund fari hins
vegar minnkandi. Árið 1956 kusu
73% sænskra verkamanna vinstri-
flokk en 22% úr millistétt. í síðustu
þingkosningum kusu 66% verka-
manna flokk til vinstri en 37% úr
millistétt. „Sérstaklega meðal yngri
verkamanna er þróunin sú að þeir
vilja ekki tengjast um of verkalýðs-
hreyfingunni. Helsta skýringin á
hegðun sænskra kjósenda er enn
hvaða stétt þeir tilheyra en úr því
dregur sífellt. Fólk leggur sífellt
meiri áherslu á málefni," segir Pett-
ersson.
Eitt helsta einkenni kosninganna
í dag er að tveir flokkar sem ekki
hafa áður átt þingmenn gætu náð
mönnum inn, annars vegar Kristi-
legi demókrataflokkurinn og hins
vegar Nýtt lýðræði. Árið 1988 náði
Umhverfisflokkurinn 5,5% i kosn-
ingunum og braut þar með upp hið
hefðbundna fimmflokkamunstur
sem einkennt hafði sænsk stjórnmál
um árabil. Oiof Pettersson segir
þetta ekki vera eins óvænta þróun
og halda mætti. Könnun sem gerð
var af Gautaborgarháskóla um
miðjan níunda áratuginn hafi sýnt
fram á vilja sænskra kjósenda til
að lögð yrði meiri áhersla á þijú
mál sem engum hinna hefðbundnu
flokka. hefði tekist að gera að sín-
um. I fyrsta lagi umhverfismál, í
öðru lagi lög og reglu og í þriðja
lagi hefðbundin gildi. Segja mætti
að Umhverfisflokkurinn, Nýtt lýð-
ræði og Kristilegi demókrataflokk-
urinn hefðu höfðað til þessara þarfa
kjósenda.
Lítið um loforð
Ekkert eitt málefni hefur ein-
kennt kosningabaráttuna öðru
fremur. Flokkarnir hafa verið mjög
sparir á loforð ekki síst í ljósi reynsl-
unnar af kosningunum 1988. Þá
Sá á kvölina sem á völina. Öldruð kona veltir því fyrir sér hvernig
hún eigi að kjósa „rétt“ áður en hún greiðir atkvæði utan kjörstaðar
á sjúkrahúsi sínu, umkringd fulltrúum flokkanna.
kepptust menn við að yfirbjóða hver
annan en urðu síðan að sæta gagn-
rýni þegar þeir hvikuðu frá hveiju
loforðinu á fætur öðru að loknum
kosningum. Þetta bitnaði einna
helst á jafnaðarmönnum sem fóru
með stjórn að loknum kosningum.
Má nefna sem dæmi afstöðuna til
Evrópubandalagsins. 1988 börðust
jafnaðarmenn gegn EB en 1991
sitja þeir í ríkisstjórn sem sækir um
aðild. 1988 lofuðu jafnaðarmenn
að byija að loka kjarnorkuverum
Svíþjóðar en í ríkisstjórn ákváðu
þeir að treysta áfram á kjamorku
sem ódýran orkugjafa. Þá hafa jafn-
aðarmenn, með stuðningi Þjóðar-
flokksins, staðið að viðamiklum
skattkerfisbreytingum sem að hluta
til hafa bitnað á þeirra hefðbundnu
kjósendahópum. Hefur þetta leitt
til þess að margir telja sig ekki leng-
ur þekkja „gamla flokkinn sinn“
og leita á önnur mið í staðinn. Þéir
sem eru ánægðir með þessa stefnu-
breytingu Jafnaðarmannaflokksihs
eru hins vegar oft hefðbundnir
stuðningsmenn borgaraflokkanna
og mjög ólíklegir til að söðla um.
Sérfræðingar í efnahagsmálum
eru flestir sammála um að sú stefna
sem jafnaðarmenn hafi fylgt á síð-
ustu árum hafi verið fremur skyn-
samleg. í fyrmefndum skattkerfís-
breytingum fólst þannig að tekju-
skattar voru lækkaðir en neyslu-
skattar hækkaðir í staðinn til að
hvetja fólk til aukinnar vinnu. Gætt
hefur verið aðhalds í peningamálum
og þrátt fyrir að nú sé kosningaár
hefur ekki verið gripið til aukinnar
eyðslu til að kaupa atkvæði. Á síð-
asta ári sagði hins vegar hinn virti
og vinsæli ijármálaráðherra Kjell-
Olof Feldt af sér embætti og arf-
taka hans, Alian Larsson, hefur
ekki tekist að ávinna sér nægilegt
traust í hugum fólks. Benda nú
kannanir eindregið til þess að al-