Morgunblaðið - 15.09.1991, Qupperneq 18

18
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 15. SEPTEMBER 1991
Ptnrp Útgefandi Árvakur h.f., Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Fulltrúarritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Ritstjórnarfulltrúi Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1100 kr. á mánuði innanlands. I lausasölu 100 kr. eintakið.
Varnarsamstarf á
upplausnartímum
Meimsókn Johns Galvins, yfír-
manns heija Atlantshafs-
ilagsins í Evrópu, hefur enn
beint Jjósinu að hemaðarlegu mikil-
vægi íslands í þeim miklu umbylting-
um, sem orðið hafa á sviði öryggis-
mála síðustu misserin. Endalok Var-
sjárbandalagsins, upplausnin í Sov-
étríkjunum og samningarnir um tak-
mörkun vopnabúnaðar hafa gjör-
breytt sviðinu frá því sem var á dög-
um kalda stíðsins. Hernaðarlegt jafn-
vægi hefur raskast vestrænum lýð-
ræðisríkjum í hag og hefur það leitt
til verulegs samdráttar í útgjöldum
til hermála og fækkunar í heijum
ríkja bandalagsins. Ný stefna í ör-
yggismálum er nú í mótun og tekur
mið af þeim miklu breytingum, sem
orðið hafa í Austur-Evrópu.
Manfred Wömer, framkvæmda-
stjóri NATO, sem heimsótti ísland í
júlí sl., kvað endurskoðun á stefnu
bandalagsins verða lokið á fundi leið-
toga þess í Róm í nóvemberbyijuo.
Heraflinn verði endurskipulagður,
breytingar gerðar á pólitískri stefnu
þess í samræmi við samstarf og sam-
skipti við ríki Austur-Evrópu og
hemaðarsamstarf evrópskra aðild-
arríkja bandalagsins verður eflt.
Wörner taldi ekki líkur á miklum
breytingum á hlutverki íslands í
vamarsamstarfi vestrænna ríkja eða
á starfsemi varnarstöðvarinnar í
Keflavík. John Galvin, yfírhershöfð-
ingi, tekur undir þetta sjónarmið í
viðtali í Morgunblaðinu. Hann sagði
m.a.:
„Keflavíkurstöðin er geysilega
mikilvæg vegna áætlana um að
senda aukinn liðsstyrk frá Norður-
Ameríku til Evrópu, ef nauðsyn kref-
ur. Annað hlutverk íslendinga er að
leggja land undir búnað og mannafla
er heldur uppi eftirliti með hernaðar-
viðbúnaði á Norður-Atlantshafí. Að
mínu áliti munu hernaðarlegt mikil-
vægi og aðstæður á íslandi ekki taka
jafn miklum breytingum vegna um-
skiptanna í austri og búast má við
í öðrum aðildarríkjum bandalagsins.
Hér verður fremur haldið í horfinu."
I máli Galvins kom fram, að þrátt
fyrir þróunina í Sovétríkjunum
síðustu vikur og misseri sé enn verið
að efla sovézka flotann, smíða ný
flugmóðurskip og bæta tæknibúnað.
Sagan sýnir, að stríðshætta er
mikil þegar upplausnarástand ríkir
eins og nú er í austurvegi. Það er
því enn brýnt, að ríki Atlantshafs-
bandalagsins haldi vöku sinni og tre-
ysti þá samstöðu sem tryggt hefur
friðinn í okkar heimshluta í rúma
fjóra áratugi.
Það er fróðlegt fyrir okkur íslend-
inga að kynnast sjónarmiðum helztu
forráðamanna Atlantshafsbanda-
lagsins varðandi stöðu íslands. Hins
vegar er það að sjálfsögðu okkar
hlutverk fyrst og fremst að leggja
mat á það, hvaða breytingar kunni
að leiða af framvindu mála í Austur-
Evrópu, ef einhveijar. Þegar Geir
Hallgrímsson tók við embætti ut-
anríkisráðherra á árinu 1983 iagði
hann ríka áherzlu á að byggð yrði
upp þekking tii slíkrar sjálfstæðrar
ákvarðanatöku. A síðasta áratug
hafa komið til sögunnar menn með
sérmenntun bæði í hernaðarfræðum
sérstaklega og í þeim stjórnmála-
fræðum, sem lúta að öryggismálum.
Þessa þekkingu eigum við nú að
nýta til þess að leggja okkar eigið
mat á stöðu íslands í breyttum heimi.
Að sjálfsögðu hljótum við að ganga
út frá því, sem vísu, að íslenzkir
sérfræðingar taki mið af íslenzkum
hagsmunum en láti ekki útlendinga
mata sig á skoðunum. Hins vegar
koma skoðanaskipti við bandainenn
okkar auðvitað að miklu gagni við
slíka vinnu. Ný heimsmynd hlýtur
að breyta stöðu íslands að einhveiju
leyti.
1 nrj Nú
X I I »mætti vel
minnast þess hversu
auðveldara var fyrir
austantjaldsþjóðimar
að standa einhuga
saman andspænis ógn
en frelsi. Ábyrgir menn í þessum
gömlu kommúnistalöndum óttast nú
upplausn og ringulreið einna mest.
Og borgaraleg öfl hafa ekki brugðizt
eins fljótt við nýjum vanda og ætla
mátti. Það er ósköp mikil deyfð yfír
öllu í Tékkóslóvakíu, það blasir hvar-
vetna við, og mér er sagt svo sé einn-
ig í Póllandi. Borgaralegum öflum
hefur ekki tekizt að beizla frelsisþrá
fólksins í þessum löndum í því skyni
hún flýtti fyrir þeirri þjóðfélagslegu
þróun sem er hvað brýnust, heldur
gæti hægagangurinn og úrræðaleysið
leitt til þess fólk missti trú á yfír-
burði markaðshyggjunnar og frum-
kvæði einstaklingsins; gæti jafnvel
farið að sakna einhverra kommiss-
ara(!) Og það er margt erfítt í
Austur-Þýskalandi einsog það hét
víst í eina tíð, svoað ekki sé talað
um Rússland sjálft og önnur lýðveldi
Sovétríkjanna sem nú leita fyrir sér
um sjálfstæði eða sjálfstjórn. Nei, það
er mikið í húfí að forystumenn nýs
afls í þessum löndum þekki sinn vitj-
unartíma, rétteinsog pólitískir leið-
togar borgaralegrar samstöðu hér á
landi, en hreyfíngin hefur frá upp-
hafi haslað sér völl í Sjálfstæðis-
flokknum með góðum árangri.
En nú eru breyttir tímar og eiga
eftir að breytast meir og enn hraðar.
Á sínum tíma voru alþýðuflokksmenn
örgustu marxistar og raunar þeir
framsóknarmenn einnig sem tvínón-
uðu ekki við þjóðnýtingu sem lausnar-
orði hvenærsem henta þótti.
Fijálslyndisstefna nútímans — eða
tilhneigingin til fijálshyggju — hefur
farið endurnýjandi krafti um alla
flokka og þá ekki sízt kommúnista-
flokkana austan tjalds. Þessu hefur
fýlgt einhvers konar pólitísk siðbót
sem vinstri flokkar hérlendis hafa
ekki farið varhluta af einsog sjá má
á stefnu Alþýðuflokksins sem er að
líkjast æ meir gamalkunnum sjálf-
stæðisflokki; þróunin í Alþýðubanda-
laginu ber þessa einnig merki þótt
skattgleðin sé alltaðþví ólæknandi.
kækur sem erfíst með
litningunum. Þróunin
hefur þó helzt orðið sú
Alþýðubandalagið er í
aðra röndina orðið
heldur íhaldssamur
bændaflokkur, en hina
sjókaldur markaðsflokkur langt til
hægri við gömlu kratana og þá fram-
sóknarmenn sem fyrr rugluðu saman
félagshyggju og marxisma, enda var
hann þá í tízku. Af þeim sökum
gæti orkað tvímælis að tala um Al-
þýðubandalagið sem jafnaðarmanna-
flokk. En hann er ekki heldur marx-
ískur flokkur. Nú vill hann gera út
á markaðinn. Og kannski eigum við
eftir að upplifa það ósennilegasta af
öllu, að allaballar geri sér grein fyrir
því skattpeningarnir eru ekkert ann-
að en eigið fé fólksins sem aldrei er
talað um; og það er ekki eign ríkisins.
Ekki frekaren fólkið.
En Sjálfstæðisflokkurinn þarf að
horfast í augu við álíka lygilegar
kollsteypur og nú hafa verið nefndar.
1 HO KÚGARAR HAFA
X I 0*birzt í ýmsum gervum.
Einu sinni voru þeir Rómveijar, síðan
Spánveijar og Tyrkir og Bandaríkja-
menn töldu Breta hina örgustu of-
beldismenn og brezka kónginn óal-
andi skattaþijót. Þá voru Austurríkis-
menn ekki barnanna beztir svo ótrú-
legt sem það er og nægir að benda
á efnið í óperu Rossinis, Vilhjálmi
Tell, sem byggð er á leikriti Schill-
ers, en það gerist í nágrenni Lúzem-
vatns og segir frá illmennsku og
ofríki Austurríkismanna sem þá
brugðu sér í gervi harðstjórans og
lögðu undir sig víðáttumikil land-
svæði, síðar kúgað af Sovétríkjunum.
En nú hneigjast þessi Mið-Evrópuríki
aftur að samstarfí sem minnir á tíma-
bil habsborgara, án yfírgangs og
kúgunar, þótt ástandið í Júgóslavíu
í suðri sé heldur svart og margar
blikur á lofti. En ekki blöstu þær við
í Slóveníu og Króatíu þegar við vorum
þar á ferð í fyrra. Vöknuð til nýrrar
vitundar rísa þessi þjóðfélög af
rústum hruninna heimsvelda; fikra
sig áfram í átt til frelsis og þeirrar
þjóðfélagsskipunar sem gerir ráð fyr-
ir mannréttindum, óheftri athafna-
semi einstaklingsins og hvetjandi við-
skiptum samkvæmt lögmálum
fijálsrar verzlunar og örvandi mark-
aðshyggju.
En nú er ástandið erfítt og margs
er að gæta í nýfijálsu umhverfí.
Það er harla athyglisvert sem
tékkneski presturinn, Pétur Doklád-
al, skrifar lesendum Morgunblaðsins,
18. des. ’90.
„Allir í heiminum vita að hið rauða
kommúnistakerfí, sem olli dauða
milljóna manna, dundi yfír Austur-
Evrópu og auðvitað líka Tékkóslóv-
akíu.
En ástandið nú er í rauninni miklu
flóknara en það var áður og mér
fínnst hið nýja lýðræði vera ógnvekj-
andi hjá okkur.
Víða hefur ekkert gerst, þrátt fyr-
ir það að nærri því eitt ár er liðið frá
„flauels“-byltingu okkar 17. nóvem-
ber 1989. Margir kommúnistar hafa
setið allt til þessa dags í hinum háu
embættum sínum og nú er komið til
sögunnar nýtt orð: „Kryptokommún-
istar“ um menn sem lögðu til hliðar
hin rauðu kommúnistaspjöld sín og
telja sig nú vera hina bestu lýðræðis-
sinna — en í reyndinni eru þeir orþ-
odoxir — rétttrúaðir — stalínistar.
í gær gáfu stúdentar okkar út til-
kynningu sem heitir: „Stolin bylting".
Stúdentamir skrifa: „íbúar Tékkó-
slóvakíu! Okkur er nauðsynlegt að
tengjast aftur nánari böndum og
íhuga ástandið sem • nú ríkir allt í
kringum okkur. Nú nálgast eins árs
minningardagur um byltingu okkar.
Við ætlum ekki að halda veislur eða
halda þennan dag hátíðlegan — það
er engin ástæða til þess.
Við viljum ekki horfa á gamla
kommúnista sem tilheyrðu svonefndri
„nomenklatura" (flokksgæðingaskrá)
standa undir blaktandi fánum og
hlæja blygðunarlaust framan í okkur.
Það er engin ástæða til að nefna
byltingu okkar „flauels“-byltingu af
því að henni hefur verið stolið."
Við þekkjum svona blygðunarlausa
kommúnista, einnig hér heima. Þeir
þykjast einir allt vita um þjóðfélagið
og þegnana, þótt þeir hafí haft rangt
fyrir sér árum saman. En nú ganga
þeir bara undir nýjum vígorðum -
og halda áfram að eltast við andstæð-
inga sína, bæði rithöfunda og aðra.
M.
, (meira nassta sunnudag.)
HELGI
spjall
+
....... qiwgManris»Aai ........
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 15. SEPTEMBER 1991
Í9
Tvennt EINKENNDI
Viðreisnarstjórn Sjálf-
stæðisflokks og Alþýðu-
flokks á árabilinu 1959
til 1971: Merkilegur
málefnalegur árangur
af störfum stjórnarinn-
ar, sem leiddi til þess,
að við bjuggum í allt öðru þjóðfélagi 1971
en 1959 en einnig einstaklega gott sam-
starf á milli stjómarflokkanna og innan
þeirra hvors um sig, sem skapaði jákvpett
andrúm á milli manna. Það er ekki að
ástæðulausu, að þeir, sem komnir voru til
vits og ára á þessum tíma telja viðreisn-
artímabilið eitt hið bezta í sögu lýðveldis-
ins.
Hin nýja viðreisnarstjórn hefur ekki
setið nema í rúma ijóra mánuði. Þess
vegna verður ekkert hægt að fullyrða um
það á þessu stigi, hvort hún á eftir að
verða ein af þessum venjulegu ríkisstjórn-
um eða hvort hún skipar sé á bekk með
þeim fáu ríkisstjórnum, sem skipta máli.
Að vísu lofar umrótið, sem er að byija að
skapast í kringum ríkisstjórnina góðu. Það
er óneitanlega vísbending um, að hún sé
að byija að taka til hendi. Meiri áhyggjum
veldur þó í hvaða farveg samstarf á milli
stjórnarflokkanna og innan þingflokka
þeirra er að fara um þessar mundir.
Fyrstu vikur ríkisstjórnarinnar ein-
kenndust af yfírlýsingastriði á milli ein-
stakra ráðherra. Ekki var ástæða til að
gera of mikið úr því. Þar gat verið um
að ræða fæðingarhríðir nýs samstarfs,
bæði á milli flokkanna og innan þeirra.
Því fer hins vegar fjarri, að þessum sam-
skiptaháttum hafi lokið eftir að ráðherr-
arnir voru búnir að koma sér fyrir. Þvert
á móti má segja, að yfirlýsingastríðið hafi
farið vaxandi síðustu vikurnar. Þarna er
bæði um að ræða átök á milli ráðherra á
vettvangi fjölmiðla, á milli ráðherra og
þingmanna og milli þingpnanna og ráð-
herra innbyrðis í hvorum flokki. Fari svo
fram, sem horfir, fær þessi ríkisstjórn á
skömmum tíma á sig yfirbragð hinna hefð-
bundnu vinstri stjórna, sem er gjörólíkt
þeim sterka svip samstarfs og sáttfýsi, sem
einkenndi Viðreisnarstjómina á sínum
tíma.
Innbyrðis deilur á milli flokka, ráðherra
og þingmanna, hafa jafnan einkennt
vinstri stjórnir í mismiklum mæli þó. Slíkar
deilur settu mark sitt á vinstri stjórn Her-
manns Jónassonar 1956 til 1958. Hún rið-
aði til falls vorið 1958, þótt hún sæti fram
í desember það ár. Slíkar deilur voru mjög
áberandi í vinstri stjórn Ólafs Jóhannes-
sonar 1971 til 1974, sem endaði með því
að springa í loft upp vorið 1974. Vinstri
stjórn Ólafs Jóhannessonar, sem sat frá
hausti 1978 til hausts 1979 getur varla
talizt til ríkisstjórna. Segja má, að stöðugt
rifrildi hafi einkennt þá stjórn allan tímann,
sem hún sat. Bezt samstarf virðist hafa
tekizt innan vinstri stjórnar Steingríms
Hermannssonar, sem sat frá hausti 1988
til vors 1991 en þó lauk því samstarfi í
kosningabaráttunni með rýtingsstungum,
sem áttu mikinn þátt í því, að ekki tókst
að endurnýja það stjórnarsamstarf að
kosningum loknum.
Þær ríkisstjórnir, sem Sjálfstæðisflokk-
urinn hefur átt aðild að frá lokum Viðreisn-
ar hafa yfirleitt einkennzt af því, að menn
hafa gert út um ágreiningsmál sín innan
flokkanna en ekki á vettvangi fjölmiðl-
anna. Það á bæði við um ríkisstjórn Sjálf-
stæðisflokks og Framsóknarflokks, sem
sat undir forsæti Geirs Hallgrímssonar
1974 til 1978 og ríkisstjórn sömu flokka,
sem sat undir forsæti Steingríms Her-
mannssonar 1983 til 1987.\ Auðvitað voru
ágreiningsmál á ferðinni í þeim ríkisstjórn-
um, en þau voru yfirleitt leyst á réttum
vettvangi, þótt alvarlegir samstarfserfíð-
leikar brytust að vísu upp á yfirborðið
stöku sinnum. Hins vegar var samstarfið
verra innan ríkisstjórnar Þorsteins Páls-
sonar, sem sat frá vori 1987 til hausts
1988. Þar var hins vegar um að ræða
þriggja flokka stjórn og sérstök vanda-
mál, sem gerðu þeirri ríkisstjórn erfitt
fyrir.
Nú reynir á
þingmenn-
ina
REYKJAVIKURBRÉF
Laugardagur 14. september
Nú deila menn hins vegar hart á opin-
berum vettvangi. Á síðustu vikum hafa
komið upp harðar deilur í fjölmiðlum á
milli ráðherra og þingmanna Sjálfstæðis-
flokks, á milli ráðherra og þingmanna
Alþýðuflokks og á milli ráðherra Sjálfstæð-
isflokks og Alþýðuflokks. Yfírleitt einkenn-
ast þessar deilur af digurbarkalegum yfir-
lýsingum á báða bóga, sem gefa frekar
til kynna, að þar takist pólitískir andstæð-
ingar á en að þar séu samflokksmenn eða
samstarfsmenn á ferð.
Einhveijir kunna að halda, að slíkar
deilur séu saklausar og hafi litlar sem
engar pólitískar afleiðingar. Jafnvel sýnist
stundum, sem viðkomandi stjórnmálamenn
telji iþað sjálfum sér til framdráttar, að
stanöa í opinberu orðaskaki. Þeir verði
hetjur heima fyrir, hver í sínu kjördæmi
eða flokksfélagi, láti þeir nógu stór orð
falla um flokksbræður eða samstarfsmenn.
Vel má vera, að þau verði áhrifin í sumum
tilvikum. En þegar á heildina er litið er
engin spurning um, að yfirlýsingastríð af
þessu tagi veikir ríkisstjómina og sam-
starf flokkanna. Smátt og smátt safnast
í sarpinn. Þessi sagði þetta og hinn sagði
hitt og það er geymt en ekki gleymt.
Smátt og smátt minnkar umburðarlyndið
á milli manna og flokka, þangað til ekk-
ert verður eftir.
Senn líður að því, að Alþingi komi sam-
an. Þá hefjast hin raunverulegu pólitísku
átök um stefnu nýrrar ríkisstjómar. Fjár-
lagafrumvarpið verður lagt fram og ef að
líkum lætur á það eftir að valda miklum
deilum innan stjórnarflokkanna og á milli
ríkisstjórnar og stjórnarandstæðinga.
Ríkisstjórnin þarf á öllum sínum styrk að
halda. Ráðherrar og þingmenn stjórnar-
flokkanna verða að aga sjálfa sig og taka
upp þau vinnubrögð sín í milli, sem sæma
viðreisnarstjórn í stað þess að skemmta
andstæðingum sínum og öðrum með
starfsháttum, sem hingað til hafa einung-
is einkennt vinstri stjórnir.
FYRSTA STORA
verkefni Alþingis
verður að fást við
fjárlagafrumvarp
það, sem Friðrik
Sophusson, fjár-
málaráðherra, leggur fram fljótlega eftir
að þingið kemur saman. Það er nokkuð
almenn skoðun, að ráðstafanir til þess að
hemja ríkisútgjöld, þ.e. stöðva aukningu
þeirra og skera þau síðan niður, séu óhjá-
kvæmilegar. A.m.k. hafa engir stjórnmála-
menn eftir kosningar talað um, að eðli-
legra sé að hækka skatta en skera niður.
Steingrímur Hermannsson og Ólafur
Ragnar Grímsson höfðu að vísu orð á því
nokkrum mánuðum fyrir kosningar, en
þeir hafa ekki fylgt þeim málflutningi eftir.
Morgunblaðið vakti athygli á því sl.
vor, að fagráðherrar gætu orðið erfiðir
viðureignar, þegar kæmi að niðurskurði
vegna þess, að flestir þeirra litu á sig sem
fulltrúa þeirra hagsmuna, sem ráðuneyti
þeirra fjalla um og gerðust talsmenn þeirra
hagsmuna í stað þess að líta á sig sem
gæzlumenn almannahagsmuna. Þessi
skoðun blaðsins hefur reynzt rétt að
nokkru en ekki öllu leyti. Fagráðherrar í
núverandi ríkisstjórn hafa reynzt opnari
fyrir því en flestir forverar þeirra að taka
til hendi um niðurskurð hver á sínu sviði.
Mestum deilum hefur Sighvatur Björgvins-
son, heilbrigðis- og tryggingaráðherra,
valdið, sem bendir til þess, að hann gangi
harðast fram í niðurskurði en getur að
vísu líka verið vísbending um, að hann
mætti sýna meiri lipurð í samskiptum við
þær stofnanir, sem fyrir niðurskurði verða.
Það er ekki nóg að skera niður. Það þarf
líka að sannfæra fólk um réttmæti þess
og rökin, sem liggja að baki einstökum
ákvörðunum.
En Morgunblaðið vakti jafnframt at-
hygli á því sl. vor í umfjöllun um væntan-
legar niðurskurðaraðgerðir núverandi
ríkisstjórnar, að þingmenn einstakra kjör-
dæma gætu orðið erfiðir viðureignar, þeg-
ar kæmi að niðurskurði, sem snerti þeirra
kjördæmi. Hið sama á við um þingmennina
v' ■ \ J,
—

eins og ráðherra. Þeir hafa tilhneigingu
til þess að verða talsmenn tiltekinna hags-
muna í kjördæmum sínum og sýnast hafa
trú á því, að það verði þeim fremur til
framdráttar meðal kjósenda í næsta próf-
kjöri að beijast fyrir því að viðhalda
óbreyttu ástandi á einhveiju sviði en að
beijast fyrir niðurskurði, sem að lokum
getur leitt til minni skattbyrði alls almenn-
ings. Að vísu eru þingmenn yfirleitt tilbún-
ir til að beijast fyrir niðurskurði, sem
snertir aðra hagsmuni en þá, sem þeir
telja sig vera talsmenn fyrir.
Þetta viðhorf er ekki bundið við þing-
menn á íslandi. Þetta er þekkt fyrirbæri
í öllum lýðræðisríkjum og þess vegna ef
til vill ósanngjarnt að gera aðrar og meiri
kröfur til þingmanna hér. Það eru t.d. fræg
dæmi um það í bandaríska þinginu, að
þingmenn beijast með kjafti og klóm gegn
því, að herstöðvar séu lagðar niður í þeim
fylkjum Bandaríkjanna, sem þeir eru full-
trúar fyrir og stundum kaupa forsetar sér
atkvæði í þinginu með því að lofa að leggja
ekki niður herstöðvar, sem hafa verið á
niðurskurðarlista.
Þrátt fyrir þetta verður ekki hjá því
komizt að þingmenn stjórnarflokkanna
axli ábyrgð í þessum efnum ekki síður en
ráðherrar. Og þeir hljóta að taka á sig
óþægindi ekki síður en ráðherrar vilji þeir
á annað borð taka þátt í því að koma
umbótamálum ríkisstjómarinnar fram á
Alþingi. Að vísu má segja, að þær umræð-
ur, sem fram hafa farið á vettvangi fjölm-
iðla undanfamar vikur séu ekki marktæk-
ar vegna þess, að fæstir þeirra, sem þátt
hafa tekið í þeim umræðum hafa yfirsýn
yfir þau málefni, sem um hefur verið fjall-
að, þ.e. væntanlegt fjárlagafrumvarp.
Samt sem áður er ástæða til að staldra við.
Fyrir skömmu kom til harðra orðaskipta
á milli Matthíasar Bjarnasonar og Ólafs
G. Einarssonar um það, hvort leggja ætti
niður starfsemi Reykjanesskóla við Djúp.
í gærkvöldi, föstudagskvöld, komu tveir
þingmenn Sjálfstæðisflokksins fram í
ijölmiðlum, Sturla Böðvarsson í Vestur-
landskjördæmi og Árni Mathiesen í Reykj-
aneskjördæmi, til þess að mótmæla áform-
um eða ákvörðunum heilbrigðisráðherra
varðandi sjúkrahús í Stykkishólmi og
Hafnarfírði. Að þessu sinni verður ekkert
mat lagt á það, hvort ákvarðanir ráðherr-
ans eru á rökum reistar. Og óbreytt er sú
afstaða, sem lýst var á þessum vettvangi
fyrir viku, að draga eigi úr miðstýringu í
sambandi við ákvarðanir, sem þessar,
þannig að heimamenn sjálfir eigi völina
sem kvölina.
Á hitt skal bent, að það mega ekki verða
sjálfkrafa viðbrögð þingmanna, hvort sem
þeir eru úr Sjálfstæðisflokki eða öðrum
flokkum, að taka upp hanzkann fyrir
óbreytt ástand, þegar til þess kemur á
næstu mánuðum að taka erfiðar og sárs-
aukafullar ákvarðanir um niðurskurð.
Þingmennirnir verða að gera sér ljóst, að
það verður ekki verkefni þeirra á þessu
kjörtímabili að koma með fullar hendur
fjár heim í kjördæmi sín til þess að upp-
fylla alls konar þarfír eins og því miður
hefur verið hlutskipti þingmanna undanf-
arna áratugi. Þvert á móti verður það
helzta verkefni þingmanna á næstu árum
að útskýra fyrir kjósendum sínum, hvers
vegna niðurskurður hér og þar er óhjá-
kvæmilegur. Slíkur niðurskurður hlýtur
að kosta breytingar, hvort sem er í heil-
brigðiskerfinu eða á öðrum sviðum. Hann
hlýtur að kosta röskun á stöðu og högum.
Hann hlýtur að leiða til þess, að fólk missi
atvinnu, sem það hefur nú, þótt það verði
vonandi ekki erfítt að fá hana annars stað-
ar.
Hvað kemur á móti? Vonandi léttari
skattbyrði þegar fram í sækir, lægri vext-
ir vegna þess, að ríkissjóður sæki í minna
mæli inn á lánsfjármarkaðinn og þar með
betri kjör almennings. En slíkur árangur
niðurskurðar sést ekki strax. Fólk finnur
þennan árangur ekki í buddu sinni fyrr
en eftir nokkur misseri. Þess vegna þurfa
þingmennirnir að hafa pólitískt þrek til
þess að beijast fyrir niðurskurðinum. Hafi
þeir ekki það þrek, tekst hann ekki og
takist hann ekki á þessi ríkisstjórn ekki
langa lífdaga fyrir höndum.
Hinn almenni borgari getur átt mikinn
þátt í því að halda þingmönnum við efnið.
I stað þess að gera kröfur á hendur þeim
um meiri fjármuni í ákveðnar þarfir á hinn
almenni borgari að krefjast sparnaðar og
niðurskurðar. Um leið og þingmennirnir
fínna, að niðurskurður á hljómgrunn með-
al almennings verða þeir reiðubúnari til
þess að beijast fyrir ákvörðunum um nið-
urskurð í stað þess að beijast gegn þeim.
Raunar á þetta við um alla trúnaðarmenn
almennings. Þetta á ekki síður við í sveitar-
félögum en á Alþingi. Fjölmörg sveitarfé-
lög, bæði á höfuðborgarsvæðinu og annars
staðar eru stórskuldug. Skattgreiðendur í
þessum sveitarfélögum eiga að krefjast
þess af bæjarfulltrúum sínum, að þeir
stöðvi framkvæmdir í nokkur ár meðan
skuldir eru borgaðar niður í stað þess að
auka þær með sífellt meiri framkvæmdum.
Á næstu mánuðum má búast við, að
straumur hvers kyns mótmæla frá alls
kyns hagsmunaaðilum verði óstöðvandi til
fjölmiðla og þingmanna vegna þess, að
niðurskurður er fyrirsjáanlegur hér og
þar. Hvað vilja þeir, sem að þessum mót-
mælum standa? Vilja þeir borga hærri
skatta? Vilja þeir borga margfalt hærri
skatta? Auðvitað vilja þeir það ekki. Það
þarf að breyta þeim viðhorfum, sem hér
hafa ríkt. í stað þess, að það teljist stjórn-
málamönnum til framdráttar að útvega
peninga á það að verða þeim til framdrátt-
ar að hafa staðið fyrir sparnaði.
Vörn fyrir
hvað?
AÐ UNDANFÖRNU
hefur þess gætt í
opinberum umræð-
um að margir vilja
verða til þess að
taka upp vörn fyrir velferðarkerfið og telja
það hina mestu ósvinnu að breyta því á
einn eða annan veg. Hvað eru menn að
veija? Er ástæða til þess að veija það
hróplega ranglæti, sem stjórnmálamenn,
verkalýðsfélög og vinnuveitendur hafa
leyft sér að láta þrífast í lífeyrismálum
landsmanna á undanförnum áratugum?
Ætlar einhver í alvöru að halda því fram,
að það sé eitthvert réttlæti í þessu kerfi?
Ætlar einhver í alvöru að halda því fram,
að það sé jöfnuður fólginn í því, að sumir
lifi í vellystingum á efri árum á háum
lífeyri á kostnað skattborgaranna meðan
aðrir hafa tæpast í sig og á? Hvaða velferð-
arkerfi er það? Hvaða jöfnuður er það?
Er ástæða til þess að standa vörð um
óbreytt heilbrigðiskerfi, sem á sumum
sviðum er frábært en á öðrum sviðum
þannig, að hinn almenni borgari rífur hár
sitt hvenær, sem hann kemst í tæri við
það? Ætlar einhver í alvöru að halda því
fram, að það sé ekkert tilefni til breytinga
í heilbrigðiskerfinu til þess að tryggja al-
menningi betri þjónustu og til þess að
koma í veg fyrir, að láglaunafólk borgi
fyrir hálaunafólk í heilbrigðiskerfinu?
Hvaða réttlæti er í því, að láglaunamaður-
inn sé að sligast undan háu vöruverði
vegna mikillar opinberrar skattlagningar
á vöru og þjónustu til þess að hálaunamað-
urinn geti á öllum sviðum fengið ókeypis
heilbrigðisþjónustu?
Er ástæða til að standa vörð um óbreytt
skólakerfi, sem á sumum sviðum er frá-
bært en á öðrum lélegt? Ætlar einhver í
alvöru að halda því fram, að það sé ekk-
ert tilefni til breytinga í skólakerfinu?! Er
það sjálfsagt mál, að láglaunamaðurinn
standi undir kostnaði við menntun barna
hálaunafólksins með því að borga hærra
verð fyrir nauðþurftir en ella? '
Þeir, sem nú slá um sig með yfirlýsing-
um um, að þeir ætli að veija velferðarkerf-
ið ættu að skyggnast undir yfirborðið og
kynna sér hvað það er, sem þeir vilja veija.
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
„Á síðustu vikum
hafa komið upp
harðar deilur í
fjölmiðlum á milli
ráðherra og þing-
manna Sjálfstæð-
isflokks, á milli
ráðherra og þing-
manna Alþýðu-
flokks og á milli
ráðherra Sjálf-
stæðisflokks og
Alþýðuflokks. Yf-
irleitt einkennast
þessar deilur af
digurbarkalegum
yfirlýsingum á
báða bóga, sem
gefa frekar til
kynna, að þar tak-
ist pólitískir and-
stæðingar á en að
þar séu sam-
flokksmenn eða
samstarfsmenn á
ferð ...
... Ráðherrar og
þingmenn stjórn-
arflokkanna
verða að aga
sjálfa sig og taka
upp þau vinnu-
brögð sín í milli,
sem sæma við-
reisnarstjórn í
stað þess að
skemmta and-
stæðingum sínum
og öðrum með
starfsháttum, sem
hingað til hafa
einungis einkennt
vinstri stjórnir.“

'Trnji r~T iTffiTTIílpiqjlOTViiii

T