Morgunblaðið - 15.09.1991, Síða 22

*
*
ÞJOÐARATKVÆÐIVEKUR REIÐIIGRIKKLANDI
Þjóðar^tkvæði í Makedóníu: sjálfstæði samþykkt.
eftir Guðmund Holldórsson
ÍBLÍAR syðsta lýðveldis Júgó-
slavíu, Makedóníu, hafa sam-
þykkt með yfirgnæfandi meiri-
hluta atkvæða í þjóðarat-
kvæðagreiðslu að lýst verði
yfir sjálfstæði lýðveldisins.
Makedóníumenn feta þar með
í fótspor Króata og Slóvena,
sem lýstu yfir sjálfstæði 25.
júní að fengnu samþykki kjós-
enda. Búizt er við að þing
Makedóníu lýsi formlega yfir
sjálfstæði eftir nokkrar vikur,
en lýðveldið hyggst ekki segja
sig úr júgóslavneska sam-
bandsrikinu nema Króatar og
Slóvenar slíti sig úr öllum
tengslum við það.
íklega verður bið á því að
Makedóníu-lýðveldið
hljóti alþjóðlega viður-
kenningu, en líkur á al-
geru hruni júgóslavneska
sambandsríkisins hafa
aukizt.. Makedóníumenn
virðast hafa jafnlítinn
áhuga á því og Króatar
og Slóvenar að vera í sambandsríki,
þar sem Serbar hafa bæði tögl og
hagldir. Serbar hafa lengi átt í úti-
stöðum við Makedóníumenn, sem
mega sín lítils gagnvart þeim einir.
Makedóníumönnum til gremju kem-
ur æ oftar fyrir að serbneskir þjóð-
ernissinnar kalli lýðveldi þeirra
„Suður-Serbíu“.
Leiðtogar Makedóníumanna segja
að þeir muni viðhalda tengslunum
..?y>ið júgóslavneska sambandsríkið, en
segja lýðveldið úr lögum við það, ef
samningar takist ekki um að komið
verði á fót nýju og laustengdu band-
alagi fullvalda ríkja í stað gamla
sambandsríkisins.
„Þjóð Makedóníu hefur sýnt að
hún vill sjálfstætt og fullvalda ríki,“
sagði forsætisráðherra Makedóníu,
Nikola Kljusev, eftir þjóðaratkvæða-
greiðsluna í lýðveldinu. „Úrsögn er
ekki það sem fýrir okkur vakir, held-
ur að setja á laggirnar kerfí, sem
gerir okkur kleift að koma á nýrri
sameiningu á grundvelli samstarfs
og jafnréttis á öllum sviðum - í
stjómmálum, efnahagsmálum, varn-
armálum og fleiri málum. Við mun-
ugn reyna að opna landamæri Make-
dóníu, hætta við vegabréfsáritanir
og gera Makedóníu að hlutlausu,
vopnlausu ríki og tollfijálsu svæði.“
Makedóníumenn vilja komast hjá
blóðugum þjóðaátökum eins og þeim
sem geisað hafa í Króatíu og tryggja
sér sterkari stöðu sem fullvalda ríki
til þess að semja um framtíð sína.
Leiðtogar Makedóníu munu taka við
stjórn allra mála lýðveldisins, en það
verður áfram í júgóslavneska gjald-
eyriskerfinu, að minnsta kosti fyrst
um sinn, eða þar til í ljós kemur
hvort Slóvenar og Króatar segja sig
'ÍÁ' sambandsríkinu eða ekki.
í Makedóníu er ekki búizt við því
að sambandshernum verði beitt til
þess að koma í veg fyrir að lýðveld-
ið lýsi yfir sjálfstæði. Þó er vitað
að herinn sem lýtur stjórn Serba,
reyndi að binda enda á sjálfstæðis-
baráttu Slóvena og hefur dregizt inn
írbardaga serbneskra skæruliða og
Króata. Til þess að draga úr líkum
á því að sambandsherinn skerist í
leikinn í Makedóníu hefur ekki verið
reynt að leysa fulltrúa júgóslavn-
eskra yfirvalda af hólmi á landa-
mærum lýðveldisins, sem liggur að
Grikklandi, Búlgaríu og Albaníu.
Samskipti yfírvalda í Makedóníu
og sambandshersins hafa verið stirð
síðan hann reyndi að taka við stjóm
skráningar nýliða í herinn í lýðveld-
inu. Stjórn Makedóníu svaraði með
því að efna til þjóðaratkvæða-
greiðslu og leggja hald á herkvaðn-
ingarlista.
Lýðveldið hefur engan her þótt
það sé umkringt fjandsamlegum
nágrönnum. Það hefur heldur engan
sérstakan gjaldmiðil og íbúarnir
standa frammi fyrir erfiðum verk-
efnum, ef þing þeirra lýsir yfír stofn-
un fullvalda ríkis. Makedónía er fá-
tækasta lýðveldi Júgóslavíu. Iðnað-
urinn er í kaldakoli, fjórði hver
vinnufær maður er atvinnulaus og
mörg fyrirtæki sjá fram á gjaldþrot.
íbúarnir eru aðeins rúmlega tvær
milljónir. Þar af eru 20-25% Alban-
ar, en þrátt fyrir talsverðan ríg
ýmissa þjóðarbrota í lýðveldinu
standa íbúamir sameinaðir í baráttu
sinni gegn serbneskum yfírráðum.
Tiltölulega fáir Serbar búa í Make-
dóníu og talið er að innbyrðis ágrein-
ingur þeirra þar komi í veg fyrir að
þeir geti háð svipaða baráttu gegn
sjálfstæði Makedóníu og þeir hafa
háð gegn sjálfstæði Króatíu.
Albanar búa í vesturhlutanum og
um það hefur verið rætt að þeir
sameinist héraðinu Kosovo og Al-
baníu. Þeir hundsuðu þjóðarat-
kvæðagreiðsluna á dögunum, en
kosningaþátttakan var tæplega 72%
og 95% studdu sjálfstæði. „Stuðn-
ingsmenn okkar em ekki reiðubúnir
að fara á kjörstað, þar sem mörg
mál, sem varða Albana, eru óleyst,“
sagði Neyzat Halili, leiðtogi helzta
stjómmálaflokks þeirra.
Margir gistiverkamenn frá Make-
dóníu sneru heim til að taka þátt í
þjóðaratkvæðagreiðslunni. Sigrinum
var ákaft fagnað á götum höfuð-
borgarinnar Skopje að kvöldi kjör-
dags, þótt úrslit lægju ekki fyrir,
og makedónskum fánum var veifað
óspart. „Makedónía verður lýðræðis-
legt réttarríki og réttindi allra þjóð-
arbrota verða virt,“ sagði forseti
Makedóníu, Kiro Gligorov, þegar
hann greiddi atkvæði.
íbúar Makedóníu minnast þess
með stolti að land þeirra var voldugt
ríki eftir landvinninga Alexanders
mikla, sem lézt 321 f. Kr. Embættis-
menn í Skopje halda því fram að
uppruna lýðveldisins megi rekja til
hins foma Makedóníustórveldis
Alexanders, þótt Grikkir vísi því al-
gerlega á bug og bendi á að hann
hafi breitt út gríska menningu í
herferðum sínum.
Nýlega sá Konstantín Karamanlis
forseti ástæðu til að taka fram að
fornleifarannsóknir hefðu sýnt að
„allir Grikkir hefðu talað sömu
tungu, játað sömu trú og haft sömu
menningu og afsannað staðhæfíngar
allra, sem reynt hefðu að falsa sögu
Makedóníu." Grikkir líta svo á að
íbúar Makedóníu-lýðveldisins séu
fyrst og fremst Slavar, eins og flest-
ir aðrir íbúar Júgóslavíu, og hafí
falsað söguna til þess að styðja land-
akröfur á hendur Grikkjum.
Eftir fimm alda yfírráð Tyrkja var
Makedóníu skipt milli Serba og
Grikkja 1913 og Búlgarar fengu
smásvæði í sinn hlut. Flóttamenn frá
Makedóníu urðu áhrifamiklir í Búlg-
aríu eftir fyrri heimsstyijöldina.
Leynifélagið Innrí byltingarsamtök
Makedóníu (VMRO), sem hafði verið
stofnað til að beijast gegn Tyrkjum,
stundaði undirróður gegn júgóslav-
neska konungsríkinu, sem var stofn-
að 1918, með stuðningi Búlgara og
stundum ítala. Árið 1934 myrtu
króatískir fasistar og makedónskir
byltingarmenn konunginn í Mar-
seille.
í síðari heimsstyijöldinni hemámu
Búlgarar júgóslavnesku Makedóníu
og austurhluta grísku Makedóníu.
Kommúnistaleiðtoginn Tito gerði
Makedóníu að júgóslavnesku lýð-
veldi eftir síðari heimsstyijöldina til
þess að vega upp á móti áhrifum
Serba.
Baráttan fyrir sjálfstæði Make-
dóníu-lýðveldisins nú hófst ekki fyrr
en eftir kosningar til þings þess í
nóvember í fyrra. Hreyfíngin Innrí
byitingarsamtök Makedóníu - Lýð-
ræðisflokkur einingar Makedóníu
(VMRO- DPMNE) hlaut 41 þing-
sæti af 120 og varð öflugasti flokk-
urinn í lýðveldinu. Hreyfíngin mynd-
aði samsteypustjórn, meðal annars
með þátttöku kommúnista, og á
flokksþingi í apríl var þess krafízt
að Makedónía lýsti yfír sjálfstæði,
sérstakur gjaldmiðill yrði tekinn upp
og her yrði komið á fót.
„Flokkurinn er á móti júgóslavn-
esku hugmyndinni og svipuðum pól-
itískum óskum,“ sagði í ályktuninni.
„Júgóslavneski herinn verður að
hörfa frá Makedóníu."
Eftir þjóðaratkvæðagreiðsluna á
dögunum kváðust Búlgarar reiðu-
búnir að viðurkenna Makedóníulýð-
veldi óháð Júgóslavíu þegar þar að
kæmi. Um leið ítrekaði Viktor
Valkov varaforsætisráðherra þá
fýrri afstöðu Búlgara að Tito hefði
komið Makedóníulýðveldinu á fót á
sínum tíma til að breiða út júgó-
slavnesk áhrif til þess hluta Búlg-
aríu, sem Júgóslavar teldu byggðan
Makedóníumönnum. Búlgarar neita
því að til sé sérstök „Makedóníu-
þjóð,“ sem búi víðar en í Júgóslavíu,
og að makedónskt þjóðarbrot sé til
í Búlgaríu.
Makedóníumenn búsettir í Ástr-
alíu og Bandaríkjunum hafa oft kall-
að sig „egíska" Makedóníumenn og
hvatt til þess að komið verði á fót
nýju ríki, sem nái til Eyjahafs. Sam-
kvæmt hugmyndum þeirra mundi
gríska hafnarborgin Saloniki til-
heyra slíku ríki. Embættismenn í
Skopje hafa sett fram svipaðar kröf-
ur.
Gríski utanríkisráðherrann, Ant-
onis Samaras, sagði nýlega að
óhugsandi væri að Grikkir gætu við-
urkennt Makedóníuríki, því að
stjórnmálaleiðtogar í Skopje gerðu
landakröfur á hendur Grikkjum.
Hann sagði að þessar og fleiri kröf-
ur gætu leitt til fyrstu landamæra-
átaka á Balkanskaga síðan síðari
heimsstyijöldinni lauk.
Þar sem nafnið Makedónía er
nátengt grískri arfleifð segja grískir
embættismenn að ef sjálfstætt ríki
með því nafni verði sett á fót muni
það eitra öll samskipti á sunnanverð-
um Balkanskaga. „Grikkir munu
ekki viðurkenna sjálfstætt ríki, sem
ber hið sögufræga, gríska nafn
Makedónía," sagði Samaras utanrík-
isráðherra. „Ef það nafn verður not-
að jafngildir það sögufölsun og
menningararfi okkar verður afneit-
að.“
Makedóníu-deilan hefur harðnað
síðan upplausnin í Júgóslavíu hófst.
Bæði Grikkir og Júgóslavar vísuðu
stjórnarerindrekum úr landi í vor
vegna málsins. Grikkir eru einnig
gramir vegna þess að þeir telja að
yfírvöld í Skopje hafí reynt að
tryggja makedónsku þjóðarþroti,
sem þau segi að búi í Grikklandi,
alþjóðlegan stuðning.
Konstantín Mitsotakis forsætis-
ráðherra neitaði því fyrr í mánuðin-
um að slíkt þjóðarbrot væri til. Sum-
ir sérfræðingar segja að um 200.000
Makedóníumenn hafí búið í Grikk-
landi í byijun aldarinnar, en nú séu
þeir aðeins nokkur þúsund.
Þjóðaratkvæðagreiðslan í Make-
dóníu kann að magna deiluna við
Grikki og við það kann spennan á
Balkanskaga að aukast enn meir.
Til þessa hafa þjóðaátökin í Júgó-
slavíu ekki breiðzt út til grannríkja,
en Grikkir telja að það gæti ef til
vill breytzt. Þeir vilja að Makedóníu-
lýðveldið kalli sig „sambandslýðveld-
ið Skopje“ og falli frá landakröfum
til að tryggja góð samskipti.