Morgunblaðið - 12.09.1992, Page 32

32
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 12. SEPTEMBER 1992
Minning
Jón A. Jóhannsson
fyrrv. skattstjóri
Fæddur 16. ágúst 1906
Dáinn 7. september 1992
í dag er til moldar borinn Jón
Á. Jóhannsson fyrrverandi skatt-
stjóri á ísafírði, en hann andaðist
þann 7. september sl. á áttugasta
og sjöunda aldursári.
Jón fæddist á Auðkúlu í Arnar-
firði í Vestur-ísafjarðarsýslu þann
16. ágúst 1906. Foreldrar hans
voru hjónin Jóhann Jónsson skip-
stjóri og bóndi á Lónseyri og síðar
Auðkúlu og Bjarney Jónína Frið-
riksdóttir. Jóhann dó tiltöulega ung-
ur frá níu börnum svo það kom í
hlut Jóns sem elsta sonarins að
hjápa til við að sjá heimilinu far-
borða, sem hann og gerði af miklum
dugnaði og samviskusemi eins og
allt annað, sem hann átti eftir að
taka að sér á lífsleiðinni.
Af þessum ástæðum varð skóla-
ganga Jóns ekki löng, aðeins vetur-
inn 1928 til 1929 í framhaldsskóla
síra Böðvars Bjarnasonar að
Hrafnseyri. En Jón var bókhneigður
og las mikið og aflaði sér þannig
góðrar undirstöðumenntunar, sem
dugði honum vel í gegnum lífið.
Hann skilaði öllum þeim mörgu og
vandasömu störfum, sem honum
voru falin í gegnum tíðina með
miklum ágætum. Þar naut hann
sinnar góðu greindar og afburða
samviskusemi.
Jón Á. Jóhannsson átti heima að
Auðkúlu til ársins 1935 og stund-
aði þar sjómennsku og landbúnað-
arstörf og kynntist þannig af eigin
raun tveim höfuðatvinnuvegum
þjóðarinnar. En það ár fluttist hann
til ísafjarðar og gerðist lögjeglu-
þjónn til ársins 1953 og var yfirlög-
regluþjónn frá 1940. Frá 1939 til
1953 gegndi hann einnig störfum
heilbrigðisfulltrúa staðarins. Árin
1953 til 1956 gegndi Jón starfi
umboðsmanns Skipaútgerðar ríkis-
ins á ísafírði þar til hann tók við
starfí skattstjóra á ísafírði þann
1. júlí 1956 og gegndi því til 1.
október 1962 þegar hann tók við
starfí skattstjóra í Vestfjarðaum-
dæmi, sem hann gegndi til ársloka
1972.
Jón Á. Jóhannsson var mikill fé-
lagsmálamaður og eyddi þannig
miklu af sínum frítíma. Hann var
einn helsti hvatamaður að stofnun
Félags opinberra starfsmanna á
ísafírði og formaður þess og full-
trúi á þingum BSRB frá stofnun
1945 og til 1954.
Jón fylgdi ávalt Framsóknar-
flokknum að málum og studdi mjög
að framgangi hans bæði á ísafírði
og síðan í Vestfjarðakjördæmi.
Hann var einn af helstu hvatamönn-
um að stofnun blaðsins ísfírðings,
sem var málgagn Framsóknar-
flokksins á ísafírði og síðan í Vest-
fjarðakjördæmi. Á árunum 1954 til
1960 var Jón formaður Framsókn-
arfélags ísfírðinga og Sambands
Framsóknarfélaga í Vestfjarðar-
kjördæmi frá 1960 til 1967. Jón
átti sæti sem varabæjarfulltrúi í
bæjarstjóm ísafjarðar fyrir Fram-
sóknarflokkinn á ámnum 1962 til
1971 og ristjóri blaðsins ísfirðings
frá 1955 til 1980.
Þann 31. ágúst 1940 kvæntist
Jón Oktavíu Margréti Gísladóttur,
hjúkrunarkonu frá Minna-Ármóti í
Ámessýslu. Þau eignuðust þrjár
myndarlegar dætur.
Heimili þeirra Oktavíu og Jóns
var ávallt rómað fyrir myndarskap
og gestrisni. Þar var alltaf gott að
koma og spjalla við húsráðendur
um alla heima og geyma. Húsfreyj-
an lagði þá ekkert síður til málanna
en aðrir og það var oft á tíðum
ekkert verra að þiggja hennar ráð
en húsbóndans, sem þó var einn
þessara manna sem ávallt mátti
treysta að segði undirhyggjulausa
skoðun sína á hveiju máli.
Nú þegar ég kveð Jón Á. Jó-
hannsson, vin minn, hinstu kveðju
þá minnist ég einnig hans ágætu
konu, sem er látin fýrir nokkrum
ámm. Minningin um þau mun lifa
með öllum þeim sem áttu því láni
að fagna að kynnast þeim. Dætrun-
um og öllum aðstandendum sendi
ég innilegar samúðarkveðjur okkar
hjonanna.
Guttormur Sigurbjörnsson.
Slátt klukku tímans nemur mað-
ur helst er spurð eru mannslát og
barnsfæðingar. Tíminn nemur af
og bætir við; allt fram streymir.
Ekki get ég sagt að andlát Jóns
Á. Jóhannssonar hafi komið mér á
óvart og víst var honum hvíldin
ekki óvelkomin. Dagarnir höfðu
næsta mjög lit sínum glatað og
langt síðan reyndar að hann fór að
kynna sig sem „gamla Jón“. En
samt er svo sem kveði við á ein-
hvem streng sem liggur djúpt í
sálinni er maður spyr lát góðs vin-
ar, jafnvel þótt orðið sé harla fram-
orðið viðbúins ævidags.
Þegar ég kom á Isafjörð 1977
var Jón farin að rifa seglin verulega
frá því hann var skattstjóri okkar
Vestfirðinga. Því starfí hafði hann
gegnt um árabil (1955-1972) af
sanngirni og trúmennsku sem var
orðlögð. Skattlagning hefur aldrei
verið vinsæl atvinnugrein en okkur
skattborgumm næsta mikilvægt að
þau sem til hennar veljast séu traust
fólk og sanngjarnt. Þau hafa það
verkefni að nema það sem á að
fara til sameiginlegra þarfa af arði
handa okkur og um hann er okkur
sárt. Jón hafði fullan skilning á
þessu og umgekkst störf sín í sam-
ræmi við það.
Áður en Jón varð skattstjóri
gegndi hann lengst löggæslu og
hleypti reyndar heimdraganum frá
Auðkúlu í Amarfírði nær þrítugur
að aldri til að gerast lögregluþjónn
á Isafírði. Margt bar við á þeim
árum og vildi hann í elli sinni helst
muna það sem skoplegt gat talist
eða að farsællega réðst með alvöru-
mál. Til löggæslu er þörf á mann-
kostamönnum og var Jón vel til
starfans fallinn og farsæll.
Um mörg ár eftirlaunaaldursins
hafði Jón um ritstjórn ísfirðings að
sýsla og bar það til að hann var
framsóknarmaður og það mikill
framsóknarmaður og var flokkur
sá ekki illa kynntur af Jóni. Hann
hafði stofnað blaðið 1949 með
flokkssystkinum sínum og haft rit-
stjórnina á hendi um fjölda ára
(1955-1980) og hnútum vel kunn-
ugur.
Jón var sérlega viðræðugóður
maður. Hann var fyrir það fyrsta
margfróður, þekkti lýð og landshagi
að fomu og nýju þar vestra flestum
betur. í öðru lagi hafði hann vel
stillta dómgreind og var algjörlega
öfgalaus og í þriðja lagi lét honum
flestum betur að segja frá og brá
þá gjaman málum yfír á svið skops
og hló þá mikið og allir með, því
gaman hans var jafnan græsku-
laust. Þó er ekki fyrir það að synja
að stundum hafí sviðið undan en
þá hefur það verið tilætlunin svo
sem í typtunarskyni.
Það varð hlutskipti Jóns að sjá
maka sínum á bak og búa við ekk-
ilsdóm síðasta áratug ævi sinnar
eða svo. Oktavía Gísladóttir var
honum verðugur og traustur Iífs-
förunautur. Hún var hjúkmnar-
fræðingur og hafði lengi unnið á
Fjórðungssjúkrahúsinu á ísafirði og
vissi á mörgum hlutum skil, bæði
af starfí sínu og góðri eftirtekt með
greind. Það var gaman að heim-
sækja þau og heyra nið liðinna daga
Isafjarðar í minningum þeirra en
ekki síður taka út málefni líðandi
stundar sem þau voru jafnan vel
upplýst um.
Eftir að Okatavía kvaddi þennan
heim og þrekið fór að bila þá átti
Jóna dætur sínar, Margréti, Jó-
hönnu og Katrínu og tengdasynina
að treysta og fannst auðheyrilega
mikill styrkur í þeim. Afkomendur
Jóns og Oktavíu hafa ávaxtað and-
legan arf sinn vel og eru nýtir borg-
arar og efnilegt æskufólk.
Af öllu þessu má sjá að Jón var
hamingjumaður. Hann naut far-
sældar í störfum, hafði virðingu
samferðamanna sinna og blessaðist
með góðri konu og gæfulegum af-
komendum. Hann er kvaddur í þökk
og minning þeirra hjóna beggja.
Oktavíu og hans, blessuð. Við Auð-
ur þökkum hve vel Jón rækti frænd-
semina, viðmót hans allt og minni-
legar samverustundir. Hann sé
Guði falinn og fjölskyldu hans beð-
ið allrar Guðs blessunar.
Jakob Ágúst Hjálmarsson.
Haustið kom snemma á Vest-
fjörðum í ár. I þann mund er haust-
aði andaðist Jón Ásbjörn Jóhanns-
son fyrrverandi skattstjóri á ísafírði
eftir langa og gifturíka ævi. Jón
kom víða við á langri starfsævi og
markaði spor í sögu ísafjarðar og
reyndar kjördæmisins alls. Lengst
af gegndi Jón opinberum störfum
og starfsvettvangur hans var á
ísafirði. Jón var fyrir all nokkru
hættur störfum og seztur í helgan
stein. Með honum er horfinn enn
einn fulltrúi þeirrar. kynslóðar sem
ekki átti kost á langskólagöngu, en
stóð sína vakt engu að síður með
miklum sóma. Fólkið sem fæddist
skömmu eftir síðustu aldamót og
hefur lifað lungann úr öldinni varð
vitni að stórkostlegri breytingum
en nokkurn tíma hafa orðið fyrr í
íslandssögunni. Reyndar er vafa-
samt að aðrar eins verði á jafn
skömmum tíma. Þessi reynsla mót-
aði þá kynslóð sem óðum er að
hverfa.
Jón var góður fulltrúi hennar.
Það verður ljóst í hvert skipti sem
hún missir liðsmann að allt of lítið
hefur verið gert af því að færa í
letur reynslu þessa fólks svo marg-
vísleg og misjöfn sem hún var.
Okkur yngra fólki er hollt að líta
til þessa fólks eftir fyrirmynd, ekki
sízt þegar erfiðleikar steðja að þjóð-
félaginu eins og nú er raunin.
Jón Ásbjöm Jóhannsson var
fæddur _að Auðkúlu í Amarfírði í
Vestur-ísafjarðarsýslu 16. ágúst
1906, elstur níu systkina. Foreldrar
hans voru Jóhann Jónsson, f. 14.
júlí 1877, d. 8. júlí 1921 og kona
hans Bjarney Friðriksdóttir, f. 8.
júní 1876, dáin 16. febrúar 1952.
Systkini Jóns vora Jensína Sigur-
veig, f. 5. ágúst 1907, Bjamey
Margrét, f. 21. september 1909,
dáin 9. október 1962, Bjarni Jó-
hann, f. 10. október 1910, dáinn
28. júní 1970, Guðmunda Kristjana
Þorbjörg, f. 28. september 1912,
dáin 31. júlí 1931, Friðrik Jón Ás-
geir, f. 28. nóvember 1913, Guðný,
f. 15. júní 1916, Jónína Guðmunda,
f. 27. nóvember 1917, og Sigurleif-
ur Friðrik Guðmundur, f. 26. maí
1920, dáin 2. apríl 1986.
Jóhann faðir Jóns hafði lokið
meira fiskimannaprófi frá Stýri-
mannaskólanum í Reykjavík og var
stýrimaður á ýmsum þilfarsskipum
frá Patreksfirði og Bíldudal. Hann
var mikill aflamaður og álitinn
ágætur sjómaður. Auk þess stund-
aði hann búskap á Auðkúlu frá
1912 til dánardægurs og reri á
haustvertíðum við Arnarfjörð á eig-
in báti. Jón ólst því upp við störf
til sjós og lands. Faðir hans lézt
þegar Jón var á 15. ári og yngsta
systkinið aðeins rúmlega ársgam-
alt. Má nærri geta hversu erfitt það
hlýtur að hafa verið móður þeirra
að standa uppi ein með þennan
stóra barnahóp. Skyndjlega varð
Jón fyrirvinna heimilisins ásamt
móður sinni. Engu að síður nam
hann í framhaldsskóla séra Böðvars
Bjarnasonar að Hrafnseyri 1928 og
1929. Hann stundaði sveitastörf á
Auðkúlu og jafnframt sjómennsku
til ársins 1935. Það ár fluttist hann
til ísafjarðar og gerðsit þar lög-
regluþjónn 17. marz sama ár og
varð yfírlögregluþjónn frá 1940 og
gegndi því starfi til 1953. Þá gerð-
ist hann afgreiðslumaður Skipaút-
gerðar ríkisins til ársins 1956. Enn
var komið að kaflaskiptum. Hinn
1. júlí 1956 varð Jón skattstjóri á
ísafirði, en þá náði umdæmið ein-
ungis til kaupstaðarins. Árið 1962
urðu miklar breytingar á skattkerfí
íslendinga. Hinn 1. október það ár
tók sú nýskipan gildi að ísland var
skipt í níu skattumdæmi, sem
fylgdu kjördæmum, með því fráviki
að Vestmannaeyjar urðu sérstakt
umdæmi. Þar með varð Jón einn
þeirra manna sem hrintu þessari
merku breytingu úr vör. Enn heldur
þessi umdæmaskipan sér og hefur
gefist vel. Þessu starfi gegndi Jón
til ársloka 1972. Er Jón lét af starfi
skattstjóra hafði hann sinnt því í
sextán og hálft ár. Liðin eru tæp-
lega tuttugu ár og nú situr þriðji
skattstjóri frá Jóni talið.
Auk sinna mikilvægu aðalstarfa
voru Jóni falin mörg trúnaðarstörf.
Hann var heilbrigðisfulltrúi á
ísafirði 1939-1953 og slökkviliðs-
stjóri. Jón var einn hvatamanna að
stofnun Félags opinberra starfs-
manna á ísafirði, var formaður frá
stofnun 1945-1954 og oft fulltrúi
á þingum BSRB. Einnig sinnti hann
ýmsum störfum samhliða árin
1935-1953 svo sem umboðs-
mennsku fyrir Bókaútgáfu Menn-
ingarsjóðs, verzlunarstörfum og
fleira.
í stjórnmálum skipaði Jón sér í
raðir framsóknarmanna og var mik-
ill framsóknarmaður til hinztu
stundar. Hann var einn hvata-
manna að stofnun blaðs þeirra á
Vestfjörðum, ísfirðings, 1949, og
varð síðar ritstjóri þess í aldarfjórð-
ung, frá 1955 til 1980. Einnig var
hann formaður Framsóknarfélags
ísfírðinga 1954 til 1960 og formað-
ur Sambands Framsóknarfélaga í
Vestfjarðakjördæmi frá stofnun
1960 til 1967. Þá var hann varabæj-
arfulltrúi og varabæjarráðsmaður
og loks bæjarfulltrúi og 1. varafor-
seti bæjarstjórnar 1954 til 1971,
er hann varð forseti bæjarstjórnar
til haustkosninga sama ár, eftir
sameiningu Hnífsdals og ísafjarðar.
í haustkosningunum til bæjar-
stjórnar hins sameinaða sveitarfé-
lags skipaði hann heiðurssæti á
framboðslista Framsóknarflokks-
ins.
Einnig starfaði hann í Oddfellow
reglunni frá 1952.
I einkalífi var Jón hamingjumað-
ur. Hann kvæntist hinn 31. ágúst
1940 Oktavíu Margréti Gísladóttur
hjúkranarkonu, f. 10. október 1904.
Foreldrar hennar vora Gísli Þórðar-
son bóndi að Minna-Ármóti í
Hraungerðishreppi, Ámessýslu, og
kona hans Oddný Sigurlín Odds-
dóttir.
Þau eignuðust þijár dætur. Elst
er Katrín Bjarney f. 23. aprí| 1941,
gift Grétari Þórðarsyni á ísafírði
og eiga þau tvo syni. Jóhanna, f.
20. apríl 1944, gift Guðjóni Jóns-
syni og eiga þau þijú börn og yngst
er Margrét, f. 4. júlí 1945, gift
Edward Hoblyn á Isafírði og eiga
þau tvö börn. Barnabörnin eru orð-
in tvö.
Oktavía lézt 31. júlí 1987 og
saknaði Jón hennar mjög.
Undirritaður kynntist Jóni
nokkru eftir að starfsævi hans var
á enda, þá fluttur til ísafjarðar og
orðinn arftaki hans í skattstjóra-
embætti, að vísu annar maður frá
honum. Þau hjón voru þá flutt á
Hlíf, íbúðir aldraðra á ísafirði, sem
teknar voru í notkun 1982. Þeir
fluttu það sama ár á Hlíf með eigin-
konum sínum Jón og Skúli Þórðar-
son, afí þess er hér ritar. Oft átti
undirritaður leið í Hlíf og bar þá
fundum okkar Jóns gjarnan saman,
enda ekki óalgengt að hitta íbúa
Hlífar að spjalla frammi á göngum.
Smám saman tókst með okkur
ágætur kunningsskapur þó nærri
hálf öld skildi okkur að í aldri og
hyldýpi reynslu Jóns. Oft bar
skattamál á góma, því þrátt fyrir
miklar kerfísbreytingar er kjarninn
ávallt hinn sami, að afla ríkissjóði
og sveitarsjóðum tekna eftir gild-
andi forskrift á hveijum tíma, að
ógleymdum þjónustuþætti starfs-
ins. Við upptöku staðgreiðslu fyrir
tæpum fimm árum hafði Jón reynd-
ar á orði að hann ætlaði ekki að
setja sig sérstaklega inn í þær
breytingar. En umræðuefnin skorti
ekki því oft bar stjórnmál á góma,
þótt ekki fylgdum við sama stjórn-
málaflokki, vildi Jón meiná að und-
irritaður væri arftaki hans á fleiri
sviðum en einu með setu í bæjar-
stjórn. Fyrst og fremst bar Jón
mikla umhyggju fyrir velferð Isa-
fjarðar, heila og óskipta ekki síður
en þeir sem voru enn á vettvangi.
En þessu til viðbótar voru þeir
miklir mátar Jón og Skúli og sátu
oft lengi saman frammi á gangi
eftir að báðir voru komir á fyrstu
hæð Hlífar, orðnir ekklar. Var oft
hin mesta skemmtun að hlýða á
samræður þeirra. Þótt ekki væru
þeir alltaf sammála skiptu samvist-
irnar mestu. Eftir að Jón lagðist á
Fjórðungssjúkrahúsið á ísafirði fyr-
ir skömmu fækkaði ferðum Skúla
fram á gang.
Allt er í heiminum hverfult og
árið 1992 er merkilegt fyrir margra
hluta sakir ef skoðað er í samhengi
við ævi Jóns Á. Jóhannssonar.
Skipaútgerð ríkisins var lögð af og
eftir rúman hálfan mánuð verður
núverandi skattkerfi 30 ára. Hvort
tveggja naut starfskrafta hans.
Að leiðarlokum er sannur mann-
vinur kvaddur og sú hugsun verður
áleitin að mannleg samskipti verði
ekki ofmetin og sjaldnast nægilega
ræktuð. Ekki síður hvarflar hugur-
inn að því að þegar gifturíkri starfs-
ævi er lokið, virðist sem ekki sé
áhugi fyrir því að nýta þá miklu
reynslu sem eftirlaunaþegar hafa
aflað sér. Stundum er eins og þeir
gleymist að loknum starfsdegi.
Undirritaður þakkar fyrir góð kynni
og veit að Skúli Þórðarson saknar
vinar í stað. Við hjónin færum
dætrum Jóns og öðrum aðstandend-
um samúðarkveðjur og biðjum guð
að blessa minningu hans.
Olafur Helgi Kjartansson.
Gamall maður deyr á ísafirði og
mér fínnst eins og það hafi kvarn-
ast úr sólkerfinu. I þeim heimi sem
var mér alheimurinn sem barni og
unglingi var Jón mikilvæg pláneta.
Miðpunktur alheimsins var auðvit-
að, að mínu mati, heima hjá mér í
Aðalstræti 22, miðhæð, og Jón og
hans fjölskylda bjó á efstu hæð. I
eldhúsinu á efstu hæðinni var sér-
kennilegt sporöskjulaga eldhúsborð
á hjólum úr kopar. Við þetta borð
var oft gaman að sitja því það var
hlýtt og skemmtilegt fólk sem kom
þar saman. Oktavía stjórnaði oftast
umræðunum og þó’ldi engum fýlu-
púkahátt og við okkur krakkana
var talað eins og víð værum fullorð-
in og sjálfráða. Kannski af því að
bæði Oktavía og Jón urðu svo
snemma fullorðin. Jón var elstur
níu systkina og pabbi minn yngst-
ur. Þegar afi dó var Jón 14 ára og
pabbi eins árs. Jón og Jensína §yst-
ir hans voru ömmu hennar helsta
hald og traust við að ala upp systk-
inin.
Minni kynslóð hættir til að halda
að það fólk sem, eins og Jón, fékk
ekki nema eins vetrar skólagöngu
um ævina, hafi þá bara verið
ómenntað ætíð. En margt af þessu
fólki menntaði sig sjálft eins og
Jón, upp á sitt eindæmdi án náms-
lána þegar stopular stundir gáfust
frá brauðstriti.
Jón brauðstritaði mikið eins og
allir á ísafírði og var þar að auki
á kafi í alls konar félagsmálum.
Númer eitt þeirra var Framsóknar-
flokkurinn. Jón var í bæjarmálum,
gaf út bæjarblaðið ísfirðing fyrir