Morgunblaðið - 16.10.1992, Page 10

ii - st?et M3aó'r>to ,ðt HiroMtJTgfoi QU3AJanuo>ioMi
1 ö MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 16. OKTÓBER 1992'
Aðalleikarar kvikmyndarinnár Lúkasar, f.v. Juri Javet sem leikur
Albert, Ain Lutsepp sem leikur titilhlutverkið og Ita Ever sem leik-
ur Lísbet.
LÚKAS
ÍSLENSK-eistnesk-danska kvikmyndin Lúkas verður frumsýnd í dag
í Stjömubíói. Leikstjóri myndarinnar er Tönu Vivre og höfundur hand-
rits er Guðmundur Steinsson, en Lúkas byggist á samnefndu verki
Guðmundar sem sýnt Var fyrir allnokkrum ámm í Þjóðleikhúsinu.
Myndin fjallar um eldri hjón sem eiga von á Lúkasi til kvöldverðar
og togstreituna sem kviknar milli persónanna þegar hann loks kemur.
Óðram þræði fjallar verkið um átök undirokaðs fólks og harðstjóra."
Leikstjóri, höfundur og þýðandi Lúkasar, f.v. Tönu Vivre, Guðmund-
ur Steinsson og Arvo Alas.
Nýjar
bækur
■ Þriðja og lokabindi bók-
arinnar Fólkið í Firðinum.
Þar birtast 220 ljósmyndir af
eldri Hafnfirðingum, oft tekn-
ar á fömum vegi í Hafnarfirði
og æviágrip
296 einstak-
linga. Þá
fylgir nafna-
skrá um alla
þá sem mynd-
ir eru af í
þeim þremur
bindum sem
komin eru út.
Höfundur
texta og
mynda er Ámi Gunnlaugs-
son lögfræðingur, sem jafn-
framt er útgefandi bókarinn-
ar.
Fyrirtækið Prisma í
Hafnarfírði sá um prent-
vinnslu lokabindisins, en Fé-
lagsbókbandið Bókfell hf. um
bókband. Bókin fæst hjá höf-
undi og kostar 3.200 krónur.
Öll bindin kosta 6.500 krónur.
■ Húsdýrin og í fjörunni
eftir Guðmund Pál Olafsson
er heiti á tveimur barnabókum
í bókaflokknum Milli himins
og jarðar. I kynningu segir
að bóka-
flokkurinn sé
einfaldur að
gerð og bygg-
ist fyrst og
fremst á ljós-
myndum sem
tala sjálfar
sínu máli.
Guðmundur Texti er lítill
Páll ólafsson. en skýrir frá
aðalatriðum er ung böm, sem
bækumar eru ætlaðar, vilja
vita.
Mál og menning gefur
bókina út. Prentsmiðjan
Oddi sá um litgreiningar og
prentun. Verð hvorrar bókar
er 990 kr.
■ Skoðum landið, ferða-
handbók barnanna eftir
Björn Hróarsson, jarðfræð-
ing. í kynningu segir að af
bókinni eigi
börn að geta
lært sitthvað
um ýmis nátt-
úrufyrirbrigði
og áttað sig á
hvað er há-
lendi, lág-
lendi, dalur,
fjörður, ijara,
hólmi, lón,
hver, svo fátt
sé nefrlt.
Útgefandi er Mál og menn-
ing. Prentsmiðjan Oddi
prentaði. Bókin kostar 1.190
krónur.
Silla sýnir
í Nýlista-
safninu
Sigurlaug Jóhannesdóttir, Silla,
opnar sýningu í Nýlistasafninu,
Vatnsstíg 3b, laugardaginn 17.
október kl. 16.00.
Á sýningunni eru verk úr hross-
hári og gieri. Silla hefur sýnt víða
bæði hér á landi og erlendis. Hún
var eini íslendingurinn sem tók þátt
í baltneskum triennal í Tallin í Eist-
landi og var einnig með verk á textr-
íltriennal í Lodz í Póllandi,
Sýningin er í neðri sölum Nýlista-
safnsins og opin frá kl. 14.00-18.00
alla daga, Henni lýkur 1. nóvember.
„í bríaríi hafði ég sent verkið til
útgefanda að áeggjan Pólverja sem
þýddi Stundarfrið og Lúkas yfír á
pólsku,“ segir Guðmundur Steinsson
í spjalli við Morgunblaðið. „En það
kom mér hins vegar á óvart að fregna
að Lúkas væri kominn í hendur Eist-
lendings sem vildi þýða það og væri
raunar langt kominn." Arvo Alas
þýddi verkið, en hann er nú sendi-
herra Eistlands á íslandi, í Noregi
og Danmörku. „Menningartengsl eru
mjög mikilvæg fyrir tvær smáþjóðir
eins og ísland og Eistland," segir
Alas, „því báðar þjóðirnar hafa varð-
veitt sérkenni sín og tungumál þjóð-
anna hafa verið staðfesting á tilvist
þeirra. Við lítum á samstarfið með
Lúkas sem tákn til að staðfesta vilj-
ann til menningartengsla og vekja
þau til lífsins. Fá norræn stórvirki
hafa verið þýdd og gefin út í Eist-
landi, en íslenskar bókmenntir eru
samt frekar þekktar þar. Þannig les-
um við bæði yngri og eldri Eddu,
töluvert af smásögum eftir ýmsa
höfunda og skáldsögur Haildórs Lax-
ness og leitum mestmegnis eftir þjóð-
legum einkennum. íslensk leikrit eru
ekki sérstaklega kunn í Eistlandi, en
þegar ég las Lúkas fann ég hjá mér
sterka löngun til að þýða verkið.
Leikritið fjallar fremur um mann-
eskjuleg efni en þjóðleg og hafði því
víða skírskotun. Þegar ég hafði þýtt
verkið var ljóst að ekki væri hægt
að setja það upp vegna ytri að-
stæðna, en í dag er það mjög tíma-
bært. Þegar ég benti leikstjóranum
Tönu Vivre á Lúkas hreifst hann
mjög og vildi kvikmynda verkið."
Tönu Vivre hefur lengi verið leik-
húslistamaður, leikstýrt árum saman
og gert leikmyndir fyrir hundruð
mismunandi sýninga. Hann þekkir
því möguleika leikhússins ágæt-
lega.„Þegar ég las Lúkas gerði ég
mér grein fyrir að leikritið býður upp
á ýmsa fleti sem ekki er hægt að
útfæra í sama mæli í leikhúsi og í
kvikmynd. Þess vegna er í kvikmynd-
inni að fínna ítarlegri útfærslu og
túlkun á einstökum atriðum. Leikar-
arnir eru þrír, en herbergið og hús-
munir leika með ásamt tónlist, þann-
ig að verkið er marghliða. Mikilvæg
áhersla er lögð á að manneskjur eru
bundnar mjög mismunandi tengslum
og vægi þeirra er ólíkt.“
- Stóð þér nærri að túlka komu
Lúkasar inn í friðsælan heim hjón-
anna sem innrás og tengsl persón-
anna sem valdabaráttu, í ljósi ný-
fengins frelsis Eistlands undan er-
lendu valdi? „Við sýndum kvik-
myndagagnrýnendum eistneskra
Qölmiðla Lúkas fyrir.ferð okkar til
Islands og fengum mjög sérstök við-
brögð. Einn sagði að Lúkasi svipaði
til nýja forsætisráðherrans okkar,
þannig að kannski verður myndin
bönnuð í Eistlandi! En gömlu gagn-
rýnendurnir sögðu að Lúkas minnti
á Lenín vegna föðurlegrar ímyndar
sinnar og alltumvefjandi faðms. Ég
hef gaman af öllum bollaleggingum,
því vegna þess hvað lög myndarinnar
eru mörg eru túlkunarleiðirnar
óteljandi."
Eðlis síns vegna gerist Lúkas í
lokuðu rými og framvindan byggist
upp á vangaveltum og átökum orðs-
ins. Telur Vivre að austur-evrópsk
kvikmyndagerð muni taka meira mið
af vestræna iðnaðinum í framtíðinni,
sem einkennist nú af hröðum klipp-
ingum og óstöðvandi keyrslu?
„Það er óvíst hvert stefnir,“ segir
Vivre, „ en líklega mun gæta til-
hneigingar til að flýta frásagnarmát-
anum. Sérstaklega þar sem við erum
ekki lengur bundnir af hugmynda-
fræði kvikmynda sem voru hálfgeð-
klofa, né þurfum við að bijóta okkur
leið gegnum nefndarfargið. Ágætur
eistneskur gagnrýnandi sagði eitt
sinn: Auðveldara er fyrir úlfalda að
komast gegnum nálarauga en kvik-
mynd gegnum bákn ríkisstofnunar,
og hafði afskaplega rétt fyrir sér.
Vissulega ráðum við ekki ennþá yfír
sömu tækni og notuð er á Vestur-
iöndum, en þar er kóminn tími til
að snúa aftur til manneskjunnar. Við
dveljumst enn hjá manneskjunni en
þurfum hins vegar að bæta tækja-
búnaðinn."
- Sú kenning hefur komið fram
að verkið íjalli um annað og meira
en samskipti persónanna, og þá um
valdið. Finnst höfundi verksins að
kvikmyndin gera meira úr þessum
þætti en leikhúsuppfærslur verksins?
„Það er annað er að sjá verk á
sviði en á tjaldi þar sem persónurnar
eru ekki lengur raunverulegar," seg-
ir Guðmundur. „í leikhúsi upplifír
áhorfandinn augnablikið með persón-
um af holdi og blóði. Sá munur verð-
ur alltaf. En kvikmynd getur gert
mörgu betri skil en sviðsleikur, þótt
það fari eftir uppfærslum. Sem kvik-
mynd höfðar Lúkas sterkt til mín,
því hún býr yfír þáttum sem ég upp-
götvaði ekki fyrr en ég skrifaði verk-
ið og eftir að skrifum lauk. Ómeðvit-
aðir hlutir komu fram og birtust mér
í nýju ljósi. Áhugi Vivre beindist fyrst
,og fremst að persónum verksins og
það er meira lagt upp úr tengslum
þeirra en valdinu almennt, þótt ekki
leyni sér hver ráði. Hvergi er sagt
. beinum orðum hver Lúkas er, en
eðlilegt er að álikta að um son og
foreldra sé að ræða. Og óneitanlega
eru tengslin eins djúp og þau geta
verið milli sonar og foreldra og sér-
staklega sonar og móður. Forsenda
verksins eru þessi djúpstæðu tengsl.
Ég vissi það samt ekki fyrr en ég
var búinn að skrifa leikritið, því ef
maður þekkti forsendumar áður
væri til lítils að skrifa. Leikstjórinn
gerði sömu uppgötvanir og ég gerði
á sínum tíma. En list verður aldrei
skilgreind, hún er handan hennar
eins og lífíð sjálft, þótt gaman þyki
að fjalla um hana á heimspekilegu
sviði.“
Frá upphafi tónleikanna í Langholtskirkju.
Safnað fyrir orgeli - tón-
leikar í Langholtskirkju
Tónlist
Ragnar Björnsson
Saga er sögð frá Bæjaralandi
þýskra, að kaupa skyldi nýtt orgel
í kirkju eina, en gamla pípuorgelið
var byijað að gefa sig að ráði.
Sóknarnefndin var ekki samhuga
um hvers konar orgel skyldi keypt.
Til greina kom pípuorgel eða, og
of margir voru því fylgjandi, að
keypt yrði rafmagnshljóðfæri með
mögnurum og hátölumm, sem
yrði ólíkt ódýrara fyrir söfnuðinn.
Nú var úr vöndu að ráða fyrir
fylgjendur pípuorgelsins, en
lengra náðu sættir ekki en að söfn-
uðurinn skyldi sjálfur ákveða
hvort hljóðfærið keypt yrði, og
átti það val að fara fram að lok-
inni messu ákveðinn sunnudag.
Þá skyldi og hljóðfærið með mögn-
urunum og hátölurunum komið
upp á orgelloft við hlið gamla org-
elsins og fengnir orgelleikarar frá
báðum aðilum til þess að leika á
orgelin. Sunnudagurinn rann upp,
messunni var lokið, kirkjan þétt-
setin og orgelleikari rafmagns-
hljóðfærisins mættur. Organisti
kirkjunnar, sem í þessu tilfelli var
kirkjutónlistarstjóri Bæjaralands,
var ekki mættur til leiks, en sá
hét Friedrich Högner og var hann
jafnframt prófessor við tónlistar-
háskólann í Múnkaþverá. Þegar
söfnuðurinn hafði beðið í 20 mín-
útur án þess að Högner birtist var
hann farinn að ókyrrast og sókn-
amefnd bað því organista raf-
magnshljóðfærisins að byija sitt
spil, hvað hann og gerði. Að þeim
leik loknum var Högner mættur
og lék í 20 mínútur á gamla pípu-
orgelið. Þegar dómur safnaðarins
um orgelvalið lá fyrir, kom í ljós
að allir höfðu valið pípuorgelið.
Ég spurði Högner síðar að því
hvort saga þessi væri sönn og
hvers vegna hann hefði látið bíða
eftir sér. Sagan er sönn, sagði
hann, og ástæðan fyrir því að ég
lét bíða eftir mér var, að ég treysti
því að þegar söfnuðurinn hefði
hlustað á tón rafmagnsorgelsins í
20 mínútur, mundi' eyrað örugg-
lega greina muninn á tóngæðum
rafmagnshljóðfærisins og gamla
pípuorgelsins. Kannske segi ég
þessa sögu vegna þess að að
mörgu er að hyggja þegar valið
er orgel, þótt hér sé ekki um að
ræða að velja milli orgels með
hljóðmagnara og klassísks pípu-
orgels. Sannarlega er kominn tími
til að Langholtskirkja eignist gott
orgel og þótt miklu fyrr hefði ver-
ið. Rétt er það sem Jón Stefánsson
sagði, að hljómmagn og gæði org-
els færi ekki eftir raddafjölda. Þó
segir það kannske ekki alveg alla
söguna. Til hverrar þjónustu er
orgelið ætlað? Er því ætlað að
þjónusta guðsþjónustur, eða á það
jafnframt eða kannske fyrst og
fremst að vera konsert-orgel, og
þá fyrir hvaða orgelbókmenntir
aðallega, og hvar í kirkjunni á að
staðsetja hljóðfærið? Á það að
vera á bak við altarið, tæplega
fyrir framan, á það að vera til
hliðar, eða á að staðsetja það uppi
á lofti? Þetta eru allt spurningar
sem meta verður eftir raddafjölda
orgelsins, og raunar mörg fleiri
atriði. Vonandi verður öllum ráð-
um hér rétt ráðið, því hér er um
mikla peningaupphæð að ræða og
endanlega skiptir kannske ekki
mestu máli hvort hljóðfærið verður
5—10 milljónum krónum dýrara,
en í upphafí var áætlað ef vel tekst
til.
Með „kammerhljómsveit",
Langholtskómum, mörgum af
okkar bestu söngvurum, bæði á
sígildu og dægurlaga sviði, Jón
Múla sem kynni og Jón Stefánsson
á stjórnendapalli var spjallað og
sungin í tvo klukkutíma mörg
okkar vinsælustu dægurlög við
mikla hrifningu áheyrenda. Með
„bravúr“ er af stað farið og von-
andi helst það þar til orgelið er
komið á sinn stað.
Ámi
Gunnlaugsson
Bjöm
Hróarsson
SF