Morgunblaðið - 16.10.1992, Síða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 16. OKTÓBER 1992
Gefast stjórnvöld upp fyrir
áfengi og öðrum vímuefnum?
Tómas Helgason
eftir Tómas Helgason
í frumvarpi til fjárlaga fyrir árið
1993 er gert ráð fyrir að meðferð
áfengissjúklinga á deild geðdeildar
Landspítalans að Vífilsstöðum verði
hætt og meðferðarheimilið að Gunn-
arsholti verði tekið undan rekstri
Ríkisspítalanna. Fjárveiting til SÁÁ
er skorin niður um 35 milljónir sem
hlýtur að leiða til þess að verulega
verður að draga úr meðferð á stofn-
unum samtakanna. Samkvæmt
frumvarpinu lækkar rekstrarfjár-
veiting til meðferðar áfengissjúkl-
inga á vejgum geðdeildar Landspítal-
ans á SAÁ um rúm 30% frá reikn-
ingum ársins 1991. Sennilega hefur
enginn hluti heilbrigðiskerfisins
fengið aðra eins útreið.
Meðferð
Hér á landi hafa verið skráð hlut-
fallslega fleiri rúm til meðferðar
áfengissjúkra en víða annars stað-
ar. Þetta hefur komið mörgum
spánskt fyrir sjónir vegna tiltölulega
lágrar skráðrar meðalneyslu áfengis
i landinu. Engu að síður hafa öll
rúmin verið fullnýtt. Sem dæmi má
nefna að á þessu ári hefur nýtingin
á áfengismeðferðardeildinni að Víf-
ilsstöðum verið um 140%. Sumir
hafa haldið, að mikið meðferðar-
framboð fyrir áfengis- og aðra vím-
efnamisnotendur leiddi til þess að
einhverjir leituðu eftir aðstoð sem
strangt til tekið þyrftu ekki á henni
að halda, „fengju hressingarinnlög-
in, án þess að hugur fylgdi má!i“,
eins og heilbrigðismálaráðherra orð-
aði það í sjónvarpsviðtali nýlega.
Þetta er alrangt, sem sést best á
því, að við nýlega hlutlausa rann-
sókn á hátt á fjórða hundrað óvöld-
um sjúklingum, sem lögðust inn á
áfengismeðferðardeildar Landspít-
ala og SÁÁ, greindust allir nema
sex með fíkn eða misnotkun. Mikill
meiri hluti sjúklinganna hafði jafn-
framt aðrar geðtruflanir. Hins vegar
hefur minni hluti alkóhólista í tilvilj-
unarúrtaki fólks á sextugsaldri
greinst með aðrar geðtruflanir. Þær
truflanir eru og mun vægari en
þeirra, sem leituðu meðferðar. Af
þessu er Ijóst að þeir sem leita að-
stoðar á áfengismeðferðardeildum,
hafa brýna þörf fyrir meðferð og
verði deildunum lokað, þurfa þeir
að leita til annarra aðila í heilbrigð-
iskerfinu sem eru mun dýrari. Jafn-
fram má gera ráð fyrir að kostnað-
ur við félagsmálaaðstoð og löggæslu
aukist og þjáningar sjúklinganna
og aðstandenda þeirra vaxi.
Vegna þess, að meiri hluti sjúkl-
inganna er jafnframt haldinn öðrum
geðtruflunum og mjög margir hafa
ekki nema takmarkað innsæi í sjúk-
dóma sína, er út í hött að tala um
hvort hugur fylgi máli. Fíknin er
yfirþyrmandi hjá flestum, svo að
hætta er á, að margir falli fyrir
freistninni og veikist á ný, þrátt
fyrir góðan ásetning. Svipað er
raunar með marga aðra sjúkdóma.
Fólk þarf að fara oft í meðferð
þeirra vegna, jafnvel á sama ári,
stundum vegna þess að sjúklingar
fylgja ekki ráðum læknis að því er
varðar meðferð og lífemi.
Gagnrýnendur hafa kvartað um,
að gögn vanti um árangur meðferð-
ar. Þessar kvartanir eru að nokkru
réttmætar, því að illa hefur gengið
að afla fjár til að rannsaka árangur-
inn, eins og raunar til ýmissa ann-
arra rannsókna á áfengis- og fíkni-
efnanotkun. Fjöldi fólks sem náð
hefur góðum bata og aðstandendur
þess eru sannfærðir um árangurinn
og finnst óþarfi að spytja. Hér á
landi, eins og víða annars staðar,
hefur reynslan sýnt að þriðjungur
hættir drykkju eftir meðferð, annar
þriðjungur drekkur minna og geng-
ur betur í félagslegu tilliti, en þriðj-
ungi batnar ekki.
Við faraldsfræðilegar rannsóknir
hefur komið í ljós, að batahorfur
em háðar því hversu alvarleg mis-
notkunin er og hvort aðrir sjúkdóm-
ar tengjast henni. Eins og áður er
vikið að em miklu fleiri alkóhólistar
sem leita meðferðar haldnir öðmm
geðtmflunum en þeir sem ekki leita
meðferðar og tmflanir hinna fyrr-
nefndu miklu alvarlegri. Þegar um
er að ræða tmflanir sem alkóhólism-
inn veldur, benda þær til miklu al-
varlegri alkóhólisma. Ekki má held-
ur gleyma, að rúmur þriðjungur
þeirra sem fara í meðferð vegna
áfengismisnotkunar misnota jafn-
framt önnur fíkniefni, sem gera
batahorfumar vafasamari.
Samkvæmt niðurstöðum rann-
sókna Bjama Þjóðleifssonar og fé-
laga hans hefur tíðni skorpulifrar
vegna áfengismisnotkunar farið
lækkandi hér á landi, þrátt fyrir
aukna meðalneyslu áfengis. Þetta
gæti gefið vísbendingu um að stór-
drykkjamönnum hafi fækkað vegna
áfengismeðferðarinnar. Þá hefur
Þórarinn Tyrfingsson, yfirlæknir hjá
SÁÁ, talið, að önnur fíkniefnanotk-
un hafí heldur farið minnkandi og
hugsanlega geti aðeins minni heild-
arsala áfengis á síðustu 2 ámm
tengst því, að stórdrykkjumönnum
hafi fækkað vegna meðferðar. í
þessu sambandi verður þó að hafa
í huga, að verulegur hluti skýring-
arinnar á minnkandi heildarsölu
áfengis á þessu ári er vafalaust
vegna minnkaðrar kaupgetu fólks í
landinu.
Eftir að möguleikar á meðferð
jukust og innlögnum vímuefnasjúkl-
ingum fjölgaði, stórfækkaði þeim
sem lögregla tók úr umferð vegna
ölvunar.
Stómmálamönnum og fjölmiðlum
hefur orðið tíðrætt um vandann sem
leiðir af ólöglegum fíkniefnum. Víst
er hann geigvænlegur, en hollt er
að minnast þess, að það er aðeins
1% fólks sem hefur notað ólögleg
vímuefni án þess að hafa notað
áfengi.
Af því sem sagt hefur verið hér
að framan má vera ljóst að ekki
standa nein fagleg rök til að draga
úr meðferð alkóhólista og annarra
vímuefnamisnotenda á geðdeildum
Landspítalans eða hjá SÁÁ.
Forvarnir
Þegar sala áfengs öls var sam-
þykkt á Alþingi 1988, höfðu sumir
stjómmálamenn upp stór orð um
að veita fé til forvarna og fræðslu
um vímuefni, svo og að halda notk-
un áfengis niðri með háu verðlagi.
Ekki hefur verðlag verið hækkað
svo að neinu verulegu muni til að
draga úr heildarneyslunni.
Enginn dregur í efa nauðsyn for-
vama til þess að koma í veg fyrir
alkóhólisma og aðra misnotkun. En
áfengisvarnir skipta líka máli til
þess að draga úr umferðarslysum.
Nýlega hefur komið í Ijós að í hópi
þeirra sem aka út af era þrisvar
sinnum fleiri sem segjast fá sér af-
réttara en meðal hinna sem ekki
hafa lent í bílslysum.
Ætla mætti að nú, þegar skera
á niður meðferð áfengissjúklinga,
væri gripið tækifærið til að stórauka
fé til forvarna. Því miður bólar ekk-
ert á forvarnarátakinu enn. Fjár-
veiting til Áfengisvarnaráðs er enn
jafn rýr og áður, raunar heldur
minni en áætlað var í frumvarpi til
fjárlaga fyrir 1992, aðeins rúmar 8
milljónir króna. Hætt er að leggja
fé í Gæsluvistarsjóð, þó að Jmð skuli
gert samkvæmt lögum. Á liðnum
„Áfengisvarnir og bindindi" er hins
vegar safnliður, sem ráðherra getur
ráðstafað til einstaklinga, heimila
og samtaka, 27 millj. króna, sem
er óbreytt að kalla frá fyrra ári.
Þessi upphæð svarar nokkum vegin
til þeirrar upphæðar sem 1991 var
ætluð átaki gegn áfengi, Gæsluvist-
arsjóði, AA-samtökunum og ungl-
iðareyfíngu Stórstúkunnar. Hvað
um þennan lið verður á þessu og
næsta ári er með öllu óljóst.
Engum er ljósara en þeim sem
meðferðina veita að árangur þyrfti
að vera betri, sérstaklega að því er
varðar veikustu sjúklingana, sem
leggjast inn hvað eftir annað. Dán-
arlíkur þeirra án meðferðar, þó ónóg
sé, eru veralega auknar. En það er
ekki aðeins meðferðin sem ekki er
nógu árangursrík eða á skorti að
„hugur fylgi máli“, heldur skortir
mest á vamaraðgerðir eftir að með-
ferð lýkur. Því miður kemur ekkert
fram í fjárlagafrumvarpinu, sem
bendir til að hugsað sé til úrbóta í
þeim efnum.
„Hér á landi, eins og
víða annars staðar, hef-
ur reynslan sýnt að
þriðjungur hættir
drykkju eftir meðferð,
annar þriðjungur
drekkur minna og
gengur betur í félags-
legu tilliti, en þriðjungi
batnar ekki.“
Lokaorð
Það ætti að vera öllu hugsandi
fólki áhyggjuefni, þegar freklega
er dregið úr tilraunum til að bæta
þann skaða sem áfengisneyslan
veldur og að ekki skuli vera varið
meiru en raun ber vitni til forvarn-
arstarfs og fræðslu af um 12 millj-
arða króna veltu Áfengis- og tób-
akseinkasölu ríkisins.
Vonandi bera þingmenn gæfu til
að Ieiðrétta þau mistök höfunda
íjárlagafrumvarpsins, sem hér hefur
verið rætt um, koma í veg fyrir nið-
urskurð á fjárveitingum til meðferð- .
ar vímuefnasjúklinga og hækka
framlög til áfengisvarna.
Höfundur er prófessor í
geðlæknisfræði við Háskóla
Islands ogforstöðulæknir
gcðdcildar Landspítalans.
Þeir bæti tjón sem valda
Afmœlismatseöill Abalstöbvamnnar
90.9
509 AÐALBORGARI
með tómötum, lauk, súrum gúrkum, grænkáli,
sósu, frðnskum kartöflum og kokteilsósu.......kr. 429
609 SAUMAKLÚBBSSAMLOKA
með bræddum osti, skinku, baconi, sveppum, tómötum,
káli, sósu, frönskum kartöflum og kokteilsósu.kr. 429
709 BARNABORGARI
með frönskum kartöflum og kokteilsósu.........kr. 295
809 FISKUR OG FRANSKAR
með frönskum kartöflum, hrásalati og kokteilsósu kr. 495
909 STÖÐVARSTEIK (180 g)
með kryddsmjöri, bakaðri eða frönskum
kartöflum, grænu káli og 1000 eyja sósu.......kr. 685
Efþú kaupir 1 líters Coca Cola glas á kr. 160 færðu
glerglas merkt Coca Cola frítt með.
Ll j
eftirPál V.
Daníelsson
Það er nauðsynlegt að beita að-
haldi og skera niður kostnað. Um
það era allir sammála, líka þeir sem
ekki vilja láta skera niður kostnað
á sínu starfssviði. Heilbrigðismálin
hafa mjög verið í umræðunni í þessu
efni og einnig löggæslan. Minna fé
sama sem minni þjónusta segir fólk.
Enginn tekur þannig á málum að
stofna ekki til útgjaldanna en þar
er einmitt hægt að gera stórt átak
í báðum þessum málaflokkum og
fleiri mundu fylgja.
Tíu til fimmtán á móti einum
Ég vorkenni þeim ráðherrum sem
fara með þessa málaflokka. Annar
er gerður að hálfgerðu illmenni
vegna þess að hann veitist að sjúku
fólki og hinn fyrir það að lögreglan
sé ekki nógu fjáð til þess að takast
á við fíkniefnavandann og er þá
áfengið, það fíkniefni sem mestu
tjóni veldur, gjaman undanskilið.
Sannleikurinn er sá að uppsprettu-
lind gífurlegs kostnaðar í heilbrigð-
ismálum og löggæslu- og fangelsis-
málum er sú stefna sem við rekum
í áfengismálum. Tilkoma áfenga
ölsins var gífurlegt álag á bæði
heilbrigðiskerfið og löggæslukerfíð.
Auk þess ryður neysla áfengis
brautina fyrir önnur fíkniefni. Það
er einfaldlega auðveldara að tala
fólk til og fá það til að prófa ólög-
legu efnin ef það er í vímu vegna
vínneyslu. Og ef við viðurkennum
vímuna og höfum hana löglega þá
ráðum við ekki þeim efnum sem
vímu valda.
Páll V. Daníelsson
„Er ekki raunhæft að
gera ráðstafanir sem
mundu gera þrennt:
Draga úr kostnaði,
fækka sjúklingum og
dauðsföllum og fækka
afbrotum.“
Þá er ekki úr vegi að minna á að
á meðan einn fer sér að voða vegna
neyslu ólöglegra vímuefna fara
10-15 sér að voða vegna neyslu
áfengis.
Þeir beri kostnaðinn sem valda
Sjálfsskaparvítin eru verst. Flest-
ir tapa broti af glóru sinni við neyslu
áfengis þótt meirihlutinn verði ekki
til beinna vandræða. Afleiddur
kostnaður neyslunnar er mikill og
hann ættu viðskiptin með áfengi
að greiða að fullu. Þess vegna eiga
allir neytendur, dreifendur og fram-
leiðendur áfengis að bera kostnað-
inn. Það vantar mikið á að þeir
geri það eins og nú er háttað. Trú-
lega er engin atvinnugrein eins nið-
urgreidd í þjóðfélaginu á einn eða
annan hátt og viðskiptin með
áfengi. Þetta verða menn að skilja.
Og það er eðlilegt að þeir borgi
kostnaðinn sem honum vanda það
hljóta allir að geta samþykkt.
Fækkum ótímabærum
dauðsföllum
í fyrsta lagi þarf að hækka
áfengið um t.d. tvo milljarða kr. í
öðru lagi að láta dreifendur áfengis
standa undir öllum meðferðarkostn-
aði vegna áfengisneyslu. Og í þriðja
lagi að láta greiða fyrir öll útköll
lögreglu sem á einhvern hátt tengj-
ast áfengi. E.t.v. þykir þetta nokkuð
harkalegt en er ekki raunhæft að
gera ráðstafanir sem mundu gera
þrennt: Draga úr kostnaði, fækka
sjúklingum og dauðsföllum og
fækka afbrotum, og að þeir sem
kostnaðinum valda greiða hann,
þótt langt í frá að það verði að
fullu með framangreindum tillög-
um. Verðhækkun á áfengi má ekki
fara inn í vísitölu og það ætti laun-
þegahreyfingin að geta samþykkt
auðveldlega þar sem samdráttur í
áfengisneyslu mundi auka hagsæld
í þjóðfélaginu og ekki síst mundu
þeir sem minna mega sín njóta þess.
Höfundur er viðskiptafræðingur.