Morgunblaðið - 16.10.1992, Síða 15

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 16. OKTÓBER 1992
15
HVER ER ABYRGUR?
Aðförin að Háskólanum o g kjör háskólastarfsmanna
eftir Hörð
Filippusson
Eins og kunnugt er hafa fjárveit-
ingar til Háskóla Islands verið skorn-
ar ótæpilega niður undanfarin miss-
eri og horfir af þeim sökum til stór-
vandræða í rekstri skólans.
í nýframlögðu fjárlagafrumvarpi
eru ætlaðar 1.518,5 milljónir til
rekstrar Háskólans og er það 6%
minna en skólinn hafði til ráðstöf-
unar samkvæmt rekstrarreikningi
1991. Á fjárlögum 1992 voru skól-
anum ætlaðar 1.483,4 milljónir, en
telja má víst að ekki verður hægt
að reka skólann fyrir það fé. í grein-
argerð með frumvarpinu er því hald-
ið fram að fjárveiting 1992 hafi ver-
ið miðuð við tiltekinn nemendafjölda,
5.000-5.100 nemendur. Þetta er
ótrúlega ósvífin fullyrðing í ljósi
þess að skólinn hefur aldrei fengið
fjárveitingar í samræmi við nem-
endafjölda þó hann hafi ótakmarkað-
ar skyldur við þá sem ljúka stúdents-
prófi. Undanfarin ár hefur fjölgun
nemenda verið veruleg án þess að
fjárveitingar hækkuðu hlutfallslega.
Þetta er eitt lítið dæmi um furðu-
legan málatilbúnað stjórnvalda
gagnvart Háskólanum. Þau eru því
miður fleiri. Hér verða einkum gerð
að umtalsefni launakjör starfsmanna
Háskólans, en laun eru stór hluti
útgjalda stofnunarinnar og hlýtur
niðurskurður fjárveitinga því að
bitna mjög á launagreiðslum. Þegar
litið er til þeirra launakjara sem
starfsmenn skólans búa við er ljóst
að fjárhagsvandinn er miklum mun
meiri en fjárlagatölurnar einar gefa
til kynna.
Fjárveitingar og launakjör
Yfirlýsingar menntamálaráðherra
um fjárveitingar til Háskólans og
launakjör starfsmanna hans gefa
tilefni til þess að spurt sé hvort ráð-
herra menntamála beri í raun alls
enga ábyrgð á málefnum stofnunar-
innar þegar til kastanna kemur.
Þau launakjör sem í boði eru við
Háskóla íslands eru sem kunnugt
er miklum mun lakari en gengur og
gerist hér á landi. Þessu lýsti
menntamálaráðherra í útvarpsviðtali
á dögunum með þessum orðum:
Kirkjudagur
Óháða
safnaðarins
Á sunnudaginn, 18. október
kl. 14, verður hátíðarguðsþjón-
usta í kirkju Oháða safnaðar-
ins. Kirkjudagurinn er árviss
hjá Óháða söfnuðinum og er
hann ávallt haldinn hátíðlegur
á sunnudegi í októbermánuði.
Guðsþjónustan er þungamiðja
hátíðarinnar: Ragnheiður Þor-
steinsdóttir leikur á fiðlu og
fermingarbörn lesa ritningar-
lestra. Kirkjukór safnaðarins
leiðir safnaðarsönginn undir
stjóm Ingunnar Guðmunds-
dóttur organista.
Eftir guðsþjónustuna gefst
kirkjugestum og öllum, sem
áhuga hafa, kostur á að ræða
saman yfir kaffí og góðu með-
læti, sem Kvenfélag safnaðar-
ins sér um og selur í Kirkjubæ
til styrktar safnaðarstarfínu.
— Þórsteinn Ragnarsson
safnaðarprestur.
„Menn tala hér gjarnan um smánar-
leg laun háskólakennara, ekki ætla
ég að draga úr þeirri fullyrðingu.
Eg veit vel að grunnlaun þeirra eru
til vandsæmdar og án þess að ég
ætli nokkuð að fara að biðjast vægð-
ar þá eru nú kjarasamningar ekki á
mínu borði, þeir eru annars staðar,
en mig grunar að t.d. þessi þáttur
- auðvitað er launakostnaður við
háskóla mjög verulegur hluti af
rekstrarútgjöldum skólans - mig
grunar að þetta sé einn þáttur sem
veldur því hversu Háskóli íslands
er ódýr ef ég má nota það orð, sam-
anborið við ýmsa aðra skóla. “ í við-
tali í Morgunblaðinu skömmu síðar
sagði sami ráðherra: „ Varðandi sam-
anburð á rekstri Háskóla íslands og
annarra skóla vil ég taka það fram
að slíkur samanburður er afskaplega
varhugaverður, eins og samanburð-
ur yfirleitt, ef ekki er allt tekið með
í reikninginn. Hvað varðar ódýrari
rekstur háskólans, vil ég nefna einn
þátt, sem ég býst við að allir séu
sammála um. Það eru laun til há-
skólakennara á íslandi, sem ég hygg
að séu langtum lægri en til kennara
í þeim löndum sem við erum að bera
okkur saman við. Ætli slíkt hafi
ekki áhrif á samanburð á kostnaði
við rekstur háskóla?"
Þetta eru dálítið sérkennilegar
yfirlýsingar hjá ráðherranum. Hann
er auðvitað að vísa til þeirra talna
sem fram hafa komið og sýna að
Háskóli Islands er rekinn fyrir svo
lítið fé að kostnaður á hvern nem-
anda er þriðjungur til fímmtungur
af kostnaði við háskóla í grannlönd-
um okkar. Þetta staðfestir ráðherr-
ann, svo og það að skýringa er fyrst
og fremst að leita í launakjörunum
- að með því að búa við þau kjör
sem tíðkast við skólann eru starfs-
menn Háskólans í reynd að halda
honum gangandi að talsverðum
hluta með sjálfboðavinnu. Ráðherr-
ann virðist hins vegar yppta öxlum
og segja að þetta sé ekki hans mál.
Aðrir sjái um að semja um kjörin. Á
sama tíma stendur hann sjálfur í
því að skera fjárveitingar til Háskól-
ans niður svo mjög að það verður
ekki kallað annað en skemmdarverk.
í síðari yfírlýsingunni bítur ráð-
herrann höfðið af skömminni með
því að láta að því liggja ekkert sé
að marka samanburð á kostnaðar-
tölum vegna þess að við búum við
það hagræði á íslandi að geta hald-
ið háskólakennurum á svo smánar-
legum og vansæmandi kjörum að
það geri okkar háskólarekstur svo
ódýran að einstætt er í okkar heims-
hluta.
Það léttúðuga skeytingarleysi um
þau mál sem ráðherra menntamála
hefur á sinni könnu og það afsal
ábyrgðar sem kemur fram í orðum
hans hlýtur einnig að vera einstætt
í okkar heimshluta og þótt víðar
væri leitað.
Ráðherra er enn við sama hey-
garðshorn ábyrgðarleysis þegar
hann hafnar því í blaðaviðtalinu að
niðurskurðurinn sé aðför að Háskól-
anum og segir að skólinn fái ákveðna
upphæð á fjárlögum og hafi „ ...
nánast fullt frelsi til að raða verkefn-
um sínum í forgangsröð. Ráðuneytið
gefur engin fyrirmæli um hvernig
eigi að spara.“ Hér virðist það
gleymast að það eru stjórnvöld sem
ráða því að Háskólinn verður að
taka við öllum stúdentum með stúd-
entspróf og veita þeim þjónustu fyr-
ir þessa föstu fjárveitingu. Það
gleymist einnig að launakjör eru
ákveðin utan stofnunarinnar í samn-
ingum við íjármálaráðuneytið. Þessi
fyrirmæli að ofan setja skólanum
þau mörk sem mestu ráða um fjárút-
lát.
Kjarasamningar
háskólakennara
Undirritaður hefur um allmargra
ára skeið tekið þátt í kjarasamning-
um fyrir hönd Félags háskólakenn-
ara (FH). Hefur það verið allsérstæð
reynsla, ekki síst síðustu misserin,
að kynnast þeim algera skorti á kja-
rastefnu sem fram hefur komið hjá
samninganefnd ríkisins (SNR) fyrir
hönd fjármálaráðherra og því virð-
ingarleysi sem menn þar á bæ sýna
viðsemjendum sínum, auk þess sem
andað hefur köldu til Háskólans sér-
staklega. Síðastliðin þijú ár hefur
SNR staðfastlega neitað að ræða
öll kjaraatriði félagsmanna FH önn-
ur en þau sem nefndin hefur sjálf
sett fram sem úrslitakosti, en taxti
þeirra kosta virðist jafnan fenginn
frá skrifstofu VSÍ við Garðastræti.
(Eins og kunnugt er hafa skrifstofu-
menn í Garðastrætinu margföld laun
prófessora.) Þvermóðska SNR hefur
jafnvel gengið svo langt að eitt sinn
gekk nefndin öll af fundi þegar full-
trúar FH hófu að kynna þau atriði
sem þeir vildu ræða við ríkisnefnd-
ina. Álla tíð hafa fulltrúar mennta-
málaráðuneytis við samningaborðið
þagað þunnu hljóð eða flutt þau
skilaboð leynt eða ljóst að það ráðu-
neyti hefði engan áhuga á kjaramál-
um háskólakennara.
Staða háskólakennara í
launakerfi ríkisins
Einn þáttur sem gerir launakjör
starfsmanna Háskólans svo slæm
sem raun ber vitni er hve lítið er
greitt fyrir yfirvinnu, en allir vita
að lífskjör Islendinga byggjast að
verulegu leyti á aukagreiðslum
ýmiss konar og vinnu umfram venju-
lega vinnuskyldu. Launakerfi ríkis-
ins, sem notað er við Háskólann, er
löngu ónýtt, sem lýsir sér í því að
víða í ríkisgeiranum eru aukagreiðsl-
ur eða ómæld yfírvinna, öðru nafni
yfirborganir, verulegur hluti tekna
hvers starfsmanns.
Stór hluti embættismanna og
ýmissa annarra starfsmanna ríkis-
ins, ekki síst þeirra sem eru í svipuð-
um launaflokkum og háskólakenn-
arar, búa við þá aðstöðu að semja
fjálfir við sína nánustu yfírmenn um
þorra tekna sinna, eða þá að þeim
er úthlutað bitlingum og aukagetu
sem auka tekjurnar verulega eða
margfalda þær. Fjaðrafokið í kring-
um Kjaradóm í sumar leiddi berlega
í ljós að ýmsir embættismenn hjá
stofnunum hins opinbera bera mán-
aðarlega úr býtum margföld mánað-
arlaun prófessors, þó svo að nafninu
til séu þeir svipað settir í launakerfí
ríkisins. Yfírborganir tíðkast hins
vegar ekki hjá Háskóla íslands, enda
hefur hann vegna lágra fjárveitinga
ekkert bolmagn til slíks. Yfírvinna
er greidd fyrir kennslu umfram
skyldu en fé til greiðslu yfírvinnu
við rannsóknir er svo naumt
Hörður Filippusson
„ Allt ber þetta að sama
brunni. Það er ekki ein-
ungis taxtalaun starfs-
manna Háskólans sem
eru smánarleg, svo not-
uð séu orð ráðherrans,
heldur líka heildarlaun
þeirra. Þessari forsmán
virðist ráðherrann ekki
einungis ætla að við-
halda heldur hnykkja á
svo um munar.“
skammtað að háskólakennarar fá á
þessu ári einungis greitt fyrir
fímmtu hveija yfirvinnustund við
rannsóknir. Verkefnastyrkir rann-
sóknarsjóðanna gera ekki ráð fyrir
yfirvinnugreiðslum til rannsókna-
manna og annarra þeirra sem fá
greidd laun af slíkum fjárveitingum
og eru því lausráðnir starfsmenn við
rannsóknarverkefni oftast á berum
taxta eins og það er kallað.
Allt ber þetta að sama brunni.
Það er ekki einungis taxtalaun
starfsmanna Háskólans sem eru
smánarleg, svo notuð séu orð ráð-
herrans, heldur líka heildarlaun
þeirra. Þessari forsmán virðist ráð-
herrann ekki einungis ætla að við-
halda heldur hnykkja á svo um
munar. Hann virðist að minnsta
kosti staðfastur í því að knýja Há-
skólann til að herða sultarólina til
jafns við þær stofnanir sem sannan-
lega hafa verið mun betur haldnar
til þessa og hafa meðal annars sýnt
það með því að gera mun betur við
starfsmenn sína í launum en Háskól-
inn hefur getað gert.
Stefnuleysi stjórnvalda
Þarna er raunar aulaháttur fjár-
veitingavaldsins lifandi kominn. Sú
aðferð við niðurskurð ríkisútgjalda
að það skuli nánast gert að trúaratr-
iði að alls staðar sé skorið hlutfalls-
lega jafnt lýsir í raun algeru stefnu-
leysi, algerri uppgjöf frammi fyrir
því vandasama vekefni sem aðhalds-
aðgerðir í fjármálum hljóta að vera.
Erlendis frá eru þekkt dæmi um að
í sparnaðaraðgerðum ríkissjóða hafí
mennta- og skólamálum verið hlíft.
Hér virðist hins vegar menntamála-
ráðherrann hafa verið öðrum ráð-
herrum fúsari til að ráðast gegn
þeim stofnunum sem undir hann
heyra í stað þess að skjóta fyrir þær
skildi eftir megni eins og búast
mætti við af ráðherra með metnað
fyrir hönd síns málaflokks og sinna
stofnana. Það sem ráðherrann verð-
ur að átta sig á er að smánarblettur-
inn situr á honum sjálfum meðan
hann gerir ekkert til að bæta úr því
hörmungarástandi sem gerðir hans
og samráðherra i málefnum Háskól-
ans hafa valdið.
Viðbrögð ráðherrans við gagnrýni
háskólamanna á aðförina að Háskól-
anum hljóta að vekja spurningar um
ábyrgð. Ef ráðuneyti menntamála
stendur á sama og ráðherra mennta-
mála vísar frá sér allri ábyrgð er
eðlilegt að spurt sé: Hver er ábyrgur?
Höfundur er dósent í lífefnafræði
og forstöðumaður
Lífefnafræðistofu Háskóla
íslands.
Vélstjórafélag íslands
Krefst aðgerða í
málefnum sjómanna
FUNDUR stjórnar Vélstjórafélags íslands haldinn 10. október 1992
krefur stjórnvöld um aðgerðir í málefnum sjómanna, segir í ályktun
frá félaginu.
„Á síðustu 10 árum hefur kaup-
skipum í eigu eða á vegum Islend-
inga fækkað úr 51 í 32 skip eða
um 37%. Það gefur augaleið að ís-
lenskum farmönnum hefur fækkað
verulega á umræddu tímabili þó það
sé ekki í sama mæli og kaupskipum
hefur fækkað undir íslenska fánan-
um. Þessi þróun er ekki bundin við
ísland. Hún hefur átt sér stað með
sama hætti í nágrenninu. Á Norður-
löndum hefur henni verið mætt með
alþjóðlegri skráningu og niður:
greiðslu á þarlendu vinnuafli. í
Danmörku með sem svarar 36% af
launakostnaði áhafnar, í Finnlandi
30%, og í Færeyjum með 28%, í
Svíþjóð er um verulegar greiðslur
að ræða til útgerðanna. Nú er í
athugun í Svíþjóð að stofna alþjóð-
lega skráningu. Aðgerðir annarra
landa til að gera eigið vinnuafl sam-
keppnishæfara hafa borið árangur,
í Danmörku mun t.d. um 90% kaup-
skipanna vera mönnuð Dönum. Nú
er Island eina Norðurlandið þar sem
stjórnvöld hafa ekkert aðhafst til
þess að tryggja samkeppnishæfni
íslenskra farmanna. Því er það
krafa Vélstjórafélags íslands að
stjórnvöld þessa lands geri nú þegar
þær ráðstafanir sem tryggi íslensk-
um farmönnum hliðstæð starfsskil-
yrði og starfsbræður þeirra njóta
sem hér hefur verið minnst á. Verði
það ekki gert mun fyrr en varir
íslenska farmannastéttin heyra
sögunni til.“
VILT ÞU BIL MEÐ
■■■öruggum ABS hemlabúnaöi?
■J.OJlUJ.NN
TUUkriífý
HÖFÐABAKKA 9,
112 REYKJAVÍK,
SÍMAR 634000/634050
CHEVROLET CORSICA
er bíllinn.