Morgunblaðið - 16.10.1992, Side 25

24 MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 16. OKTÓBER 1992
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 16. OKTÓBER 1992

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Flaraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1200 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 110 kr. eintakið.
Utgjaldalækkun hjá
atvinnuvegum
að eru athyglisverð tíðindi að
meðal aðila vinnumarkaðar-
ins hafa undanfarið farið fram
umræður um leiðir, aðrar en geng-
isfellingu, til að bæta rekstraraf-
komu sjávarútvegsins. Eins og
fram kom í frétt í Morgunblaðinu
í gær hefur meðal annars verið
rætt um möguleikann á að afnema
aðstöðugjald og lækka trygging-
argjald um 2,5%. Myndu slíkar
aðgerðir þýða um 1,5% rekstrar-
bata fyrir sjávarútveginn og aðrar
atvinnugreinar.
Til að bæta sveitarfélögum upp
tekjutap vegna afnáms aðstöðu-
gjalds hefur verið rætt um hækk-
un útsvarsprósentunnar og til að
bæta ríkissjóði tekjutap vegna
lækkunar tryggingargjalds til
dæmis að leggja á hátekjuskatt,
skattleggja vaxtatekjur eða
hækka virðisaukaskattsprósent-
una.
Hugmyndir þessar eru um
margt líkar þeirri leið sem sam-
komulag náðist um milli stjómar
og stjómarandstöðu í Svíþjóð fyrr
í þessum mánuði og hlotið hefur
nafnið „sænska Ieiðin“ í daglegri
umræðu hér á landi. í stað þess
að fella gengi sænsku krónunnar
var ákveðið að lækka skatta á
atvinnureksturinn, til að bæta
samkeppnisstöðu hans gagnvart
útlöndum, og hækka álögur á al-
menning til að vega upp á móti
tekjutapinu sem af þeim aðgerð-
um hlytist.
Hugmyndirnar eru líka að
nokkru leyti í samræmi við þá
stefnu sem Davíð Oddsson forsæt-
isráðherra boðaði í stefnuræðu
sinni á Alþingi á mánudag. Þar
sagði hann m.a.: „Vegna erfiðrar
stöðu atvinnuveganna og í ljósi
versnandi atvinnuástands er
nauðsynlegt að bæta samkeppnis-
stöðu íslensks atvinnulífs gagn-
vart erlendum keppinautum. Ef
varanlegur árangur á að nást í
þeim efnum verður það eingöngu
gert á þann hátt að draga úr
kostnaði hér á landi í samanburði
við önnur lönd. Það verður ekki
gert með breytingum á gengi
krónunnar. Lækkun kostnaðar-
skatta á atvinnurekstur er nauð-
synleg til þess að treysta stöðugt
gengi til framtíðar en það verður
að vinnast sameiginlega af ríki,
sveitarfélögum, launþegum og
vinnuveitendum."
Það er fagnaðarefni að aðrar
úrlausnir en gengisfelling eru nú
til umræðu þrátt fyrir háværar
kröfur hagsmunaaðila i sjávarút-
vegi um að lækka gengi krónunn-
ar. Auðvitað verður aldrei hægt
að fastákveða gengi einhvers
gjaldmiðils í eitt skipti fyrir öll
heldur hlýtur það að ráðast af
aðstæðum hverju sinni. Hins veg-
ar er margt sem mælir með því
að líta til annarra leiða eins og
mál standa í dag til að bæta stöðu
atvinnuveganna.
Gengisfelling og sú aukna verð-
bólga, sem henni myndu óhjá-
kvæmilega fylgja, yrðu til að
stefna því samkomulagi í kjara-
málum, sem kennt er við þjóðar-
sátt, í hættu og þar með þeim
efnahagslega stöðugleika sem hér
hefur ríkt undanfarin ár. Til lengri
tíma litið gæti gengisfelling líka
orðið til að auka á vanda sjávarút-
vegsins. Ein og sér leysir hún
engin vandamál - heldur skýtur
þeim á frest. Þá má loks spyija
hvort það sé réttlætanlegt að at-
vinnugrein, sem hefur fengið auð-
lind þjóðarinnar, fiskinn í sjónum,
afhenta til nýtingar án þess að
endurgjald komi fyrir, geti þar að
auki farið fram á gengisfellingu
um leið og eitthvað bjátar á. Verð-
ur ekki að gera sömu kröfur til
útgerðarinnar og við gerum til
ríkisvaldsins, nefnilega að gripið
verði til hagræðingar þegar
harðnar á dalnum? Um það hefur
margoft verið rætt á þessum vett-
vangi og skal það ítrekað. Þótt
hagrætt hafi verið á nokkrum
stöðum er enn margt ógert í þeim
efnum. Floti sem er allt of stór
og afkastamikill og allt of mörg
frystihús skila ekki þeirri hag-
kvæmni sem nauðsynleg er. Flug-
leiðir eiga nú erfitt uppdráttar en
félagið krefst þess ekki að ríkis-
valdið greiði úr, heldur lítur það
í eigin barm og hyggst veita sjálfu
sér aðhald með hagræðingu.
Er „sænska leiðin“ réttlætanleg
við núverandi ástand í þjóðfélag-
inu? Hugmyndir um að fjármagna
slíka aðgerð með skattahækkun á
almenning, við þær aðstæður sem
nú ríkja verða mjög umdeildar.
íslenskt launafólk hefur á undan-
fömum árum sýnt einstaka fóm-
arlund og sætt sig við minni kaup-
mátt til að tryggja efnahagslegan
stöðugleika. Svo langt hefur verið
gengið í þeim efnum að erfítt er
að fara fram á frekari fómir af
hálfu hins almenna launamanns.
Hins vegar er kreppuástandið í
atvinnumálum okkar mjög alvar-
legt og verður stöðugt erfiðara.
Færeyingar hafa misst forræði
fjárhagsmálefna sinna og í gær
bárust fréttir um vaxandi vanda-
mál fínnskra banka. Við slíkar
aðstæður er hæpið að útiloka ein-
hveijar leiðir. En jafnframt ber
að líta á þessar hugmyndir sem
einstakt tækifæri til að ná breiðri
samstöðu um raunverulegan
spamað hjá ríki og sveitarfélög-
um. Auðvitað yrði ekki auðvelt
að ná slíku samkomulagi. Rétt
eins og það er þægilegra að fara
fram á gengisfellingu í stað þess
að hagræða er auðveldara að
hækka skatta heldur en að skera
niður ríkisútgjöld. En leiðin til
bata er einatt sársaukafull.
Þorvaldur Gylfason hagfræðingnr á opnum fundi
Raiing-engislækkun
er nauðsynleg til að
létta á skuldabyrði
Viðskiptaráðherra leg-gur meiri áherslu á stöðug-
leika og að samkomulag náist um „sænsku-leiðina“
DEILT var um hvort leggja ætti meiri áherslu á raungengislækk-
un eða stöðuleika í efnahagslífinu á íslandi á fundi Félags fijáls-
lyndra jafnaðarmanna sl. miðvikudagskvöld. Flutt voru erindi um
efnahagsástand og aðgerðir í Svíþjóð og Færeyjum að undanförnu
og hvaða leiðir væru færar á íslandi. Þorkell Helgason aðstoðar-
maður heilbrigðisráðherra kynnti þær neyðarráðstafanir í efna-
hagsmálum sem gerðar hafa verið í Svíþjóð að undanförnu þar
sem gengisfellingu er hafnað sem lausn á vandanum. Þess í stað
er lögð höfuðáhersla á að lækka kostnað atvinnuveganna með því
að færa skattbyrði af fyrirtælgunum til almennings. í erindi sínu
lagði Þorvaldur Gylfason hagfræðingur mikla áherslu á lækkun
raungengis hér á landi en til að spoma við verðlagshækkunum
þyrfti að setja á veiðigjald og auka innflutning á ódýrum landbún-
aðarafurðum. Þannig væri hægt að bæta skuldarstöðu ríkissjóðs.
Þorkell Helgason gerði grein fyrir
því samkomulagi sem sænska ríkis-
stjórnin og stærsti stjómarandstöðu-
flokkurinn, sósíaldemókratar eða
jafnaðarmenn náðu í september um
víðtækar efnahagsaðgerðir sem hafa
það markmið að styrkja stöðu sæn-
skra atvinnuvega og draga úr halla
ríkissjóðs. Með þessum ráðstöfunum
er vonast til að komist verði hjá geng-
isfellingu sænsku krónunnar, sem
var yfirvonandi, en gert hefur verið
ráð fyrir að ríkissjóðshallinn í Svíþjóð
á þessu fjárlagaári verði 100-180
milljarðar sænskra króna. Á með-
fylgjandi töflu sjást hveijar meginað-
gerðirnar eru.
Þorkell er nýkominn frá Svíþjóð
ásamt Þorláki Helgasyni, en þeir
skiluðu skýrslu til heilbrigðisráð-
herra í gær þar sem nokkur saman-
burður er gerður á milli Svíþjóðar
og íslands. Þar segir m.a.: „Vanda-
mál Svía eru sumpart þau sömu og
okkar, en þó er þar nokkur munur
á. Samdrátturinn í landsframleiðsl-
unni hefur staðið yfír í lengri tíma
hér en þjá Svíum eða í 5-6 ár. Þá
erum við að því leyti ver stödd að
ein meginástæða samdráttarins eru
ytri ástæður sem við getum ekki
ráðið bót á til skamms tíma. Er þar
um að ræða slæmt ástand fiskistofn-
anna og þar af leiðandi lítill fiskafli.
Hallinn á utanríkisviðskiptum er
meiri hjá okkur og erlend skuldasöfn-
un því hærri en hjá Svíum. Á hinn
bóginn er ríkissjóðshallinn verulega
minna en þeirra og atvinnuleysi er
enn helmingi minna. En stefnir það
ekki í hæðir verði ekki frekar að
gert?“
Kjósendur meta ábyrgðarvilja
sljórnarandstöðu
í erindi sínu ræddi Þorkell nokkuð
hvers vegna jafnaðarmenn hafi
ákveðið að komast að samkomulagi
með stjómarflokkunum í Svíþjóð.
Niðurstaðan er sú að flokkurinn lítur
á sig sem homstein í sænsku lýð-
ræði, ríkisflokk sem ekki geti hlaup-
ist undan merkjum þótt hann sé utan
stjómar. Flokkurinn muni fljótlega
halda um stjómvölinn og þá sé ekki
vænlegt að koma að „ijúkandi
rústum." Í skýrslunni segir að kjós-
endur virðist meta ábyrgðarvilja
jafnaðarmanna. Samkvæmt skoð-
anakönnunum hafí fylgi þeirra vaxið
eftir aðgerðimar en stjórnarinnar
dalað að sama skapi. Á hinn bóginn
hafí álit fólks á stjórnvöldum og ein-
stökum stjómmálamönnum vaxið.
Niðurstaða skýrslunnar er sú að
halli ríkissjóðs í Svíþjóð lækkar með
þessum aðgerðum um 31,6 milljarð
eða um 7,5% af tekjum ríkisins. Þor-
kell lagði þó áherslu á að menn
þyrftu að hafa í huga að af þessum
aðgerðum væri dijúgur hluti tilkom-
inn með því að horfíð væri frá skatta-
lækkununum eða tilfærslum. Ekki
sé verið að kollvarpa sænska velferð-
arkerfinu. Lækkun ríkissjóðshallans
hjá Svíum sé af svipaðri stærð og
að er stefht með fjárlögum þessa árs
á íslandi. Mikilvægasta atriðið hjá
Svíum, þ.e. lækkun atvinnurekenda-
gjalda (Al) sé hér þó aðeins á um-
ræðustigi.
Talað er um að árangur og afleið-
ingar þessara aðgerða séu m.a.
70.000 ný störf, lægri vextir, minni
einkaneysla, hærra verðlag og minni
rástöfunartekjur.
Raungengislækkun með nýjum
stuðningsaðgerðum eða
„innri-gengisfellingu“?
í erindi sínu sagði Þorvaldur Gylfa-
son að íslendingar stæðu frammi
fyrir því að raungengið yrði að falla
til að hægt væri að efla útflutninginn
og létta skuldabyrðina. Hann sagði
jafnframt að ef fella ætti gengið
yrðu menn að gæta þess að gera það
ekki með sömu aðferðum og áður
heldur með alveg nýjum hætti.
„Fylgja verður gengisfellingunni eft-
ir með nýjum tegundum af stuðn-
ingsaðgerðum. Ef fella á gengið þarf
að leggja á veiðigjald og auka frelsi
á viðskipta- og búvörumarkaði.
Þannig duga veiðigjaldið og aukið
innflutningsfrelsi til þess að eyða
verðlagsáhrifum gengisfellingar.
Með þessum hætti er hægt að fella
gengið án þess að hækka verðlagið,
án þess að hækka framfærslukostn-
að heimilanna og kalla yfir sig kaup-
hækkunarkröfur.
Þannig lít ég á veiðigjald og auk-
inn innflutning á ódýrum landbúnað-
arafurðum sem stuðningsaðgerðir
við gengisfellingu, líkt og sumir hafa
litið á gengisfellingu sem nauðsyn-
lega stuðningsaðgerð við sjávarút-
veginn. Aðalatriðið er að hvort styð-
ur annað og ég spái því að frammi
fyrir þessum mögleika munum við
standa á næstu misserum." Þorvald-
ur hvatti stjómvöld jafnframt til að
nýta þann möguleika.
Jón Sigurðsson viðskipta- og iðn-
aðarráðherra sagði að mikilvægast
væri að taka til athugunar hvernig
sljóm og stjómarandstaða í Svíþjóð
hefði orðið sammála um „innri-geng-
isfellingu." Til að íslendingar gætu
farið svipaðar leiðir skorti samstöðu
um harðar stjómmálaaðgerðir til að
veija gengið og grundvallaratriði í
samstarfí við aðrar þjóðir í viðskipt-
um og efnahagsmálum. „Nú ættum
við að reyna „innri-gengisfellingu“
með því að lækka launatengd gjöld
og kostnaðarskatta atvinnulífsins til
þess að gefa okkar útflutningsat-
vinnuvegum og samkeppnisgreinum
möguleika til þess að vaxa án þess
að við séum að setja verðlagsmark-
mið í hættu," sagði Jón Sigurðsson.
Fundurinn var vel sóttur og miklar
umræður sköpuðust að loknum er-
indum frummælenda.
Neyðarrádstafanir Svía
Sænsku stjómarflokkamir og jafnaðarmenn hafa komist að samkomulagi um aðgerðir til að draga úr
fjárlagahallanum. Þann 20. september var skýrt frá I. „neyðarpakka“ og 30. september frá II.
„neyðarpakka“ en markmið neyðaraðgerðanna í efnahagslífmu er að halda gengi krónunnar stöðugu,
stuðla að lækkun vaxta og bæta samkeppnisstöðu sænsks efnahagslífs. Þorkell Helgason og Þorlákur
Helgason hafa tekið saman skýrslu, sem afhent var Heilbrigðis- og tryggingamálaráðherra f gær,
fimmtudag, þar sem helstu atriði sænsku neyðarráðstafananna koma fram. Upplýsingamar á listanum
em úr skýrslunni þar sem aðgerðunum er lýst og tilgreindur er tekjuauki eða spamaður (+) ríkissjóðs
auk útgjalda (-) í milljörðum sænskra króna á ári. Upphæðimar miðast við að aðgerðimar haft komið að
fullu leyti til framkvæmda en þær teygja sig yfir 5 ára tímabil.
Atvinnumál
Al. Launatengd gjöld atvinnurekenda til rfkisins verða lækkuð. Þau lækka úr 34,8% í 30,5%. Þau voru
fyrst hækkuð í 1. syrpu um 0,7% en aftur lækkuð í 2. syrpu um 5%. Ætlunin mun vera að sveitarfélögin
njóti ekki góðs af þessari lækkun gjalda heldur renni sá ábati einhvem veginn í ríkissjóð.
A2. Fyrsti veikindadagur verður ekki greiddur, en nú eru greidd 75% launa fyrir fyrstu 3 dagana og
síðan að mestu 90% launa. Eftir 90 daga veikindi og allt til loka fyrsta veikindaárs verður hlutfallið
framvegis 10% lægra. Þessi aðgerð er talin samsvara lækkun atvinnurekendagjalda um 0,7%.
A3. Sumarleyfi verður stytt um 2 daga úr 27 í 25 daga, en jafnaðarmenn höfðu áður hafið lengingu þess
í sex vikur. Þetta er álitið samsvara 0,7% lækkun launakostnaðar. Ákvæðið nær ekki til þeirra sem hafa
samningsbundinn rétt. Þannig em opinberir starfsmenn varðir fyrir þessu ákvæði og hefur það valdið
óánægju sænska alþýðusambandsins. Því er nú rætt um afnám 2 helgidaga í staðinn.
A4. Skapa skal um 112 þús. manns vinnu, starfsþjálfun eða námssamninga. Hér virðist um einskiptis
aðgerð að ræða. Auka á framkvæmdir í vegamálum fyrir 1,5 mjr. kr. og flýta öðmm opinberum
framkvæmdum og taka lán í því skyni sem kosta um 1 mjr. kr. í vöxtum á næsta ári. Annað em
margvíslegar ráðstafanir varðandi aukningu náms- og starfsþjálfunar.
A5. E.k. vinnuvemdarsjóður verður í svipinn tæmdur til að standa að hluta undir fyrrgreindum
atvinnubótum.
Samtals atvinnumál
Lækkun ríkisútgjalda
Ll. Hækkun ellilífeyrisaldurs úr 65 árum í 66 ár. Þetta á að gera í jöfnum áföngum og hefst sá fyrsti
1994. Jafnframt á fólk ekki að komast á lífeyri nema í upphafi hvers ársíjórðungs. Þetta þýðir í raun 1
mánaðar meðalhækkun lífeyrisaldurs til viðbótar. Bent hefur verið á að hækkun lífeyrisaldurs leiði til
aukningar á svokölluðum hlutalífeyri, sem taka má áður en lífeyrisaldri er náð. Borgaraflokkamir hafa
áhuga á að afnema þessa heimild, en jafnaðarmenn og Alþýðusambandið em því andvíg.
L2. Lífeyrir verður lækkaður um næstu áramót um 2%. Hér er þó ekki um nafnlækkun að ræða þar sem
á móti kemur álíka há lögbundin verðbótahækkun á lífeyri. Jafnframt mun ætlunin að þeir tekjulægstu
verði ekki fyrir skerðingunni. Ríkisstjórnin hefur skipað nefnd til að endurskoða allt lífeyriskerfið sem
að tryggi að þessar greiðslur fari eftir almennum efnahag eins og laun en hækki ekki sjálfkrafa.
Spamaður m.v. það sem til stóð:
L3. Dregið verður úr vaxtabótum um 3 mjr. kr. sem er u.þ.b. tíundi hluti þeirra. Þetta verður gert með
samræmingu ákvæða um bæturnar. Hafa ber í huga að fyrr á árinu höfðu stjómarflokkamir staðið að
lækkun bótanna um 3,4 mjr. kr. á ári. Búist er við umtalsverðri hækkun húsaleigu en í samkomulaginu
segir að reynt verði að jafna þá byrði. Þá er íhugandi að ýmsir húsnæðislánavextir munu hækka
vemlega á næstunni, samkvæmt gildandi ákvæðum. Fasteignamarkaðurinn er í kreppu. Búist er við að
30 þús. manns missi hús sín á næstu misserum.
L4. Bamabætur verða lækkaðar um 85 kr. á mánuði á hvert bam en þær nema nú 750 kr. á mánuði. Hér
er þó ekki allt sem sýnist því áður hafði verið lögfest hækkun þessara bóta um sömu upphæð. Sú
hækkun kemur þvf ekki til framkvæmda.
L5. Lagt verður sérstakt iðgjald á launþega vegna sjúkradagpeninga og mun það nema um 0,5% launa
eða að meðaltali 70 kr. á mánuði.
L6. Bætur slysatrygginga verða lækkaðar úr 100% í 95% af launum.
L7. Þróunaraðstoð verður lækkuð um einn tíunda eða úr 1 % í 0,9% þjóðartekna. Jafnframt verður
dregið úr kostnaðí vegna flóttamanna sem koma til Svíþjóðar. Þó mun aðstoð vegna Austur-Evrópu
haldið utan við þessa aðgerð. Talsmenn flóttamannahjálpar benda á að sjálfvirk útgjöld vegna
flóttamanna frá Júgóslavíu fari 5 mjr. kr. fram úr áætlun.
L8. Útgjöld til vamarmála verða dregin saman yfir árabil, en þau hafa verið aukin í tíð núverandi
stjómar. Flokkarnir deila nú um túlkun þessa atriði í samningnum.
L9. Gripið verður til aðhalds á ýmsum sviðum: Hætt að greiða laun í lögregluskólum og sameina
lögregluumdæmi (0,5 mjr. kr.), námskröfur verða hertar samhliða því sem fallið verður frá hækkun
styrkja til framhaldsskólanemenda (8,3), stjómunarkostnaður í landbúnaði og samgöngumálum
lækkaður (0,5).
Samtals lækkun ríkisútgjalda
Skatthækkanir
Hl. Bensíngjald verður hækkað um 1 kr./ltr. á blýbensíni en 0,50 kr./ltr. á blýlausu bensíni. Þetta verður
að vísu kallað umhverfisgjald og ætti að leggjast á fleira eldsneyti.
H2. Tóbak verður hækkað sem nemur 15 aumm á vindling.
H3. Almennur skattfrádráttur verður lækkaður um 2.500 kr. úr 10.000 kr. sem þýðir skattahækkun um
780-1.280 kr. á mann á ári. Jafnframt verður fallið frá hækkun efra skattþreps (en það hafði ekki fylgt
verðbólgu um hríð). Þetta hækkar aftur skatta þeirra tekjuhæstu (með tekjur yfir 200 þús. kr. á ári) um
75 kr. á ári. Fella skal niður fastan frádrátt að upphæð 4.000 kr. í stað sundurliðunar á frádrætti.
H4. Fallið verður frá fyrirhugaðri lækkun hins almenna skattþreps virðisaukaskatts úr 25% í 22% sem
borgaraflokkamir höfðu lofað.
H5. Neðra skattþrep virðisaukaskatts sem leggst á matvæli og ferðaþjónustu hækkar úr 18% í 21%.
Þetta er talið hækka útgjöld meðalfjölskyldu um 110-150 kr. á mánuði.
H6. Fallið er í svipinn frá þeirri lækkun eignarskatts sem borgaraflokkamir höfðu áformað. Skatturinn
nemur nú 1,5% yfir 800 þús. kr. eign. Deilt er um framhaldið.
H7. Dregið verður úr skattaívilnunum vegna vaxta af sérstökum spamaðarreikningum og vegna
hlutabréfakaupa.
H8. Fallið verður frá lækkun skatts á vaxtatekjur úr 30% í 25% en samtímis helst skattfrádráttur vegna
vaxtaútgjalda húsbyggjenda áfram í 30%.
H9. Hætt verður við sérstakar skattívilnanir til sjálfstætt starfandi manna.
Samtals hækkanir skatta eða fráhvarf frá skkattlækkunum
-17,9
-9,9
] 3,0
-24,8
8,7
1,8
3,0
2,2
] ”
3 0,8
1,7
] 1’2
1,3
24,4
5,5
1,7
7,1
J 9,3
] 3,5
] 2,0
] 0,4
] 0,0
J 2,5
32,0
Umfangsmesta könnun á viðhorfum unglinga
Nær 12% nema 18-20 ára
neyta áfengis reglulegá
3% nemenda í 8. bekk hafa prófað hass oftar en 10 sinnum
RANN SÓKN ARSTOFNUN í upp-
eldis og menntamálum er nú að
vinna niðurstöður úr umfangs-
mestu könnun sem gerð hefur
verið á viðhorfum unglinga hér-
lendis. Könnun þessi náði til allra
nemenda landsins á aldrinum
13-20 ára og voru alls 26.000
spurningalistar sendir út. Meðal
þess sem var kannað var áfengis-
og vímuefnaneysla nemendanna
og samkvæmt heimildum Morgun-
blaðsins kemur fram að 11,9%
nemenda á aldrinum 18-20 ára
neyta áfengis reglulega, það er
oftar en 3 sinnum í mánuði. Þá
hafa 3% nemenda í 8. bekk prófað
hass oftar en 10 sinnum
kvæmt þcssari könnun.
í könnuninni kemur fram að
áfengisneysla nemenda breytist
hratt með aldri þeirra. í 8. bekk
svöruðu um 4000 nemendur spurn-
ingum og 78,7% þeirra segja að þeir
hafi aldrei neytt áfengis, 12,5%
neyta þess einu sinni í mánuði eða
sjaldnar, 7,2% neyta þess 1-3 í mán-
uði og 1,6% nota það reglulega eða
oftar en 3 sinnum í mánuði.
í 9-10 bekk svöruðu um 8000
nemendur spumingum og þar kemur
fram að 42,1% hafa aldrei neytt
áfengis, 27,1% hafa neytt þess einu
sinni í mánuði eða sjaldnar, 24,2%
hafa neytt þess 1-3 í mánuði og 5,4%
nota það regiulega eða oftar en 3 í
mánuði.
Af framhaldsskólanemendum á
aldrinum 16-18 ára en rúmlega 8000
þeirra svöruðu spumingunum segja
17,8% að þeir hafí aldrei neytt áfeng-
is, 28,6% segjast hafa notað það einu
sinni í mánuði eða sjaldnar, 44,3%
nota það 1-3 í mánuði og 9,2% neyta
þess reglulega.
Aðeins 13% af elstu framhalds-
skólanemendunum 18-20 ára, en
rúmlega 5000 þeirra svöruðu, sögð-
ust aldrei hafa bragðað áfengi en
28,9% neytt þess einu sinni í mánuði
eða sjaldnar, 46,2% neytt áfengis
1-3 í mánuði og 11,9% neyttu þess
reglulega. Fram kemur í könnuninni
að almennt muni neysla nemenda
vera tvöfalt meiri á höfuðborgar-
svæðinu en á landsbyggðinni.
Þegar athuguð er þróun á neyslu
annara vímuefna en áfengis kemur
svipað fram hvað varðar aukna
neyslu eftir aldri nemenda. Þannig
sögðu 95,5% nemenda 8. bekkjar að
þeir hefðu aldrei reykt hass, 1,1%
sögðust hafa prófað það einu sinni
eða tvisvar en 3,4% oftar en tvisvar
og þar af um 3% oftar en 10 sinnum.
Nemendur 9-10 bekkjar sögðust
ekki hafa prófað hass í 93% tilvika
en 7% höfðu prófað það þar af 1,7%
oftar en 10 sinnum. Framhaldsskóla-
nemendur á aldrinum 16-18 ára
höfðu prófað hass í 12,9% tilvika en
á aldrinum 18-20 ára höfðu 17,9%
prófað hass.
Einnig var spurt út ú neyslu á
örvandi vímuefnum eins og amfeta-
míni en mjög iágt hlutfall nemenda
hafði prófað slík efni. Mesta hlutfall
þeirra sem höfðu neytt amfetamíns
var hjá 18-20 ára nemendum en um
5% þeirra höfðu prófað það.
Sem fyrr segir er hér um að ræða
umfangsmestu könnun sem gerð
hefur verið á viðhorfum unglinga
hérlendis og var áfengis-og vímu-
efnaneyslan aðeins hluti hennar.
Meðal þess sem spurt var um má
nefna gengi og líðan í skóla, afstöðu
til náms, vinnu með námi, tómstund-
ir, íþróttaiðkun, félagsleg samskipti,
trúariðkun og hvar nemendurnir
vildu helst búa á landinu. Könnunin
var framkvæmd af Rannsóknar-
stofnun í uppeldis og menntamálum
í samvinnu við menntamála-og
dómsmálaráðuneytið, Reykjavíkur-
borg og Byggðastofnun. Efni könn-
unarinnar verður kynnt opinberlega
síðar í þessum mánuði.
Tillögur Málms um aðgerðir til
að treysta stöðu skipaiðnaðar
Aðeins verði lánað
til skipa sem smíð-
uð eru innanlands
MÁLMUR, samtök fyrirtækja í málm- og skipaiðnaði, kynnti í gær til-
lögur um aðgerðir til að treysta stöðu íslensks skipaiðnaðar, en þær
fela í sér að úthlutunarreglum Fiskveiðasjóðs verði breytt þannig að
sjóðurinn veiti því aðeins Ián til nýsmíða og breytingarverkefna á fiski-
skipum að verkin séu unnin hér á landi, og á þeim grundvelli verði lán
úr sjóðnum hækkuð og lánstíminn lengdur. Jafnframt er lagt til að
nýttar verði heimildir í tollalögum og GATT-samningi og lagður á
jöfnunartollur til þess að hamla á móti undirboðum og innflutningi
niðurgreiddra skipa sem smíðuð eru eða gert við erlendis. Tillögurnar
hafa verið kynntar fjármálaráðherra og iðnaðarráðherra, og í gær
voru þær afhentar öllum alþingismönnum.
Samkvæmt bráðabirgðatölum um
fjárfestingar í skipasmíði og viðgerð-
um á íslenskum skipum á síðasta ári
nam heildaijárfestingin þá 2,6 millj-
örðum á verðlagi þess árs, en sam-
kvæmt spá fyrir heildarfjárfestinguna
á þessu ári verður fjárfestingin um
5,3 milljarðar. í fyrra var innlend
markaðshlutdeild í nýsmíði 16,2% og
86,3% í viðgerðarverkefnum, eða
samtals 39,1% af heildarfjárfesting-
unni, en spáin fyrir yfírstandandi ár
gerir hins vegar ráð fyrir að innlend
markaðshlutdeild í nýsmíði verði 4,2%
og hlutdeildin í viðgerðarverkefnum
verði 41,4%, eða 8,2% af heildarfjár-
festingunni. Þá er áætlað að ársverk-
um í málm- og skipasmíðaiðnaði hafi
fækkað úr 3.350 í fyrra í 2.820 nú,
eða um 530 ársverk.
Málmur telur að Fiskveiðasjóður
hafi ráðstafað lánum til nýsmíða og
viðgerða einvörðungu með hagsmuni
sjávarútvegsins fyrir augum, en aðrar
atvinnugreinar sem Iagt hafi sitt af
mörkum til nýtingar sameiginlegrar
auðlindar þjóðarinnar fái hvergi að
koma nálægt. Þetta hafi meðal ann-
ars leitt til þess að úthlutun fjár úr
Fiskveiðasjóði fari að stórum hluta
til erlendra skipaiðnaðarfyrirtækja,
sem ekkert hafi lagt að mörkum til
nýtingar auðlindarinnar og séu auk
þess að bjóða niðurgreidda þjónustu
sem bijóti í bága við eðlilega við-
skiptahætti.
Málmur leggur til að eingöngu
verði lánað úr Fiskveiðasjóði til þeirra
skipa sem byggð eru innanlands, og
lánshlutfall til nýsmíði fiskiskipa
hækki úr 65% upp í 80% og lánstími
verði lengdur úr 18 árum í 20. Á
sama hátt verði heimilt að veita lán
til meiriháttar endurbóta allt að 80%
kostnaðar og lánstíminn verði 15 ár.
Ennfremur vill Málmur að nýttar
verði heimildir í tollalögum og GÁTT-
samningi og lagður á jöfnunartollur
til þess að hamla á móti undirboðum
og innflutningi niðurgreiddra skipa
sem smíðuð eru eða gert við erlendis.
í greinargerð með tillögum Málms
er vitnað í tollalög þar sem fjallað
er um hvernig stjórnvöld geti brugð-
ist við ef ætla megi að vara sé flutt
inn eða boðin fram með undirboðs-
kjörum og slíkt geti stofnað innlend-
um atvinnurekstri í hættu eða tor-
veldað hann að mun, en þegar þann-
ig stendur á er ráðherra heimilt að
leggja á sérstakan undirboðstoll til
að hamla gegn slíkum viðskiptum og
jafnframt heimilt að leggja á sér-
stakan jöfnunartoll. Þá bendir Málm-
ur einnig á ákvæði í GATT-samningn-
um þar sem segir að fordæma beri
undirboð vöru ef það orsakar tjón eða
stofnar í hættu rótgrónum atvinnu-
rekstri hjá samningsaðila.
„Ekki verður annað sagt en að stór-
felldur útflutningur skipaiðnað-
arverkefna hafi nú þegar stofnað inn-
lendum atvinnurekstri í hættu, og því
að dómi félagsins tvímælalaust skylda
stjórnvalda að bregðast skjótt við og
grípa til þeirra úrræða sem lög gera
ráð fyrir. Ef stjómvöld beita hins
vegar ekki viðeigandi ráðstöfunum í
þessum efnum er vandséð til hvers
umrædd ákvæði tollalaga og ákvæði
Gatt-samnings voru sett og staðfest
af löggjafanum," segir í greinargerð
með tillögum Málms.
Kísiliðjan í Mývatnssveit:
Námaleyfið er háð tak-
mörkun á vinnsluleyfi
- segir Friðrik Sigurðsson framkvæmdastjóri
FRIÐRHC Sigurðsson, framkvæmdastjóri Kísiliðjunnar í Mývatnssveit,
segir að þótt námaleyfi Kísiliðjunnar gildi til ársins 2001 sé námaleyf-
ið víðtækara en vinnsluleyfi verksmiðjunnar, sem takmarki vinnslu-
svæði hennar við Ytriflóa. Núverandi vinnsluíeyfi renni út í lok marz
á næsta ári, og því sé framtíð verksmiðjunnar í óvissu.
Friðrik segir að námaleyfi Kísiliðj-
unnar, sem Jón Sigurðsson iðnaðar-
ráðherra gaf út 21. apríl síðastliðinn,
feli í sér einkaleyfí Kísiliðjunnar til
efnistöku úr kísilgúmámu ríkisins á
botni Mývatns. „Orðalag námaleyfis-
ins er óljóst og það hefur verið viður-
kennt af ráðuneytinu, að það er ekki
nógu skýrt orðað þar til hversu langs
tíma það gildir. Eftir fund, sem ég
hef átt með ráðuneytisstjóra iðnaðar-
ráðuneytisins í vikunni, er hins vegar
búið að skýra þetta óljósa orðalag og
við emm sammála um þann skilning
að námaleyfið gildi til ársins 2001,“
sagði Friðrik í samtali við Morgun-
blaðið.
Hann sagði að augljósir annmarkar
væm á námaleyfinu, vegna þess að
Kísiliðjan hefði takmarkaða mögu-
leika til vinnslu kísilgúrs úr Mývatni.
Efnistaka mætti aðeins fara fram á
Ytriflóa. „Þessar takmarkanir renna
út 31. marz á næsta ári og eftir þann
tíma ríkir um það óvissa, frá okkar
bæjardymm séð, hver verður næsta
ákvörðun um fyrirtækið," sagði Frið-
rik. „Frá okkar sjónarhóli er ljóst að
það leyfi, sem við höfum nú til vinnslu;
rennur út 31. marz næstkomandi og
það er mikilvægast. Þótt við hefðum
námaleyfí til lengri tíma, er það háð
verulegum takmörkunum og það veld-
ur áhyggjum um framtíð starfseminn-
ar. Slíkar takmarkanir hefta fyrirtæk-
ið í að setja sér framtíðaráætlun. “
Jón Sigurðsson iðnaðarráðherra
sagði í Morgunblaðinu sl. miðvikudag
að eftir 31. marz gæti þrennt gerzt;
takmarkanir yrðu áfram á vinnslu
kísilgúrs, takmarkanir féllu niður eða
að þeim yrði breytt. Friðrik segir að
verði vinnslusvæði fyrirtækisins
áfram takmarkað við Ytriflóa blasi
við að hætta verði starfseminni, enda
séu kísilgúrbirgðir þar aðeins til
skamms tíma. „Flutningur í Syðriflóa
á sér ekki stað á einni nóttu. Hann
kallar á einhverja mannvirkjagerð og
það tekur eitt til tvö ár að undirbúa
slíkan flutning. Á meðan við vitum
ekki hver framtíðin er, verður mjög
erfitt að réttlæta fjárfestingu í slíkum
framkvæmdum," sagði Friðrik.