Morgunblaðið - 21.10.1992, Síða 27

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 21. OKTÓBER 1992
1. umræða um frumvarp til fjárlaga 1993
Þarf meira en skattatilfærsl
ur til að efla atvinnulífíð
FRIÐRIK Sophusson fjármálaráðherra mælti í gær fyrir frumvarpi
til fjárlaga fyrir árið 1993. Fjármálaráðherra fagnar viðræðum um
hvernig efla megi atvinnulífið og draga úr sívaxandi atvinnuleysi.
En ráðherrann benti á að ekki væri nóg að færa skattbyrði til í þjóð-
félaginu, einnig yrði að lækka ríkisútgjöld, draga úr hallarekstri ríkis-
sjóðs og koma þannig í veg fyrir hækkun vaxta og aukinn samdrátt
í nýjum fjárfestingum og atvinnutækifærum.
í byijun framsöguræðunnar vís-
aði Friðrik Sophusson fjármála-
ráðherra til þess, að fjárlagafrum-
varpið hefði verið lagt fram fyrir
tveimur vikum og menn kynnt sér
efnisatriði þess. Hann taldi því ekki
ástæðu tii að fjalla ítarlega um
talnalega þætti, en kysi að fjalla
um meginatriði í stefnu ríkisstjóm-
arinnar í efnahags- og ríkisfjármál-
um. Fjármálaráðherra lýsti þeirri
sannfæringu sinni að besta eða jafn-
vel eina færa leiðin til að fá hjól
atvinnulífsins til að snúast væri sú
stefna sem ríkisstjómin hefði fram-
fylgt, draga úr ríkisafskiptum, auka
fijálsræði í viðskiptum og tryggja
stöðugleik með föstu gengi og lágri
verðbólgu.
Fjármálaráðherra sagði það ekki
óeðliiegt að efnahagsumræðan sner-
ist mikið um þá erfíðleika sem efna-
hagslífíð stæði nú frammi fyrir. En
það væri samt ástæða til að benda
á að ýmislegt hefði þokast í rétta
átt. Ráðherrann benti á að íslend-
ingar sætu nú á bekk með þeim
þjóðum sem hefðu hvað lægsta verð-
bólgu. Síðustu 12 mánuði hefði
verðlag aðeins hækkað um 1,3%
Áfram yrði unnið að sölu ríkisfyrir-
tækja. í fjárlagafrumframvarpinu
væri kynnt sú stefnumótandi
ákvörðun ríkisstjómarinnar varð-
andi tekjuskatt fyrirtækja að lækka
skatthlutfallið úr 45% í 33% á næsta
ári. Horfur væra á minni halla á
ríkissjóði heldur en í fyrra. Dregið
hefði úr lánsijárþörf hins opinbera.
Vextir hefðu farið lækkandi.
Fjarmálaráðherra vék að virðis-
aukaskattinum, hann sagði að
skatthlutfall virðisaukaskatts hér á
landi væri með því hæsta sem þekkt-
ist en jafnframt væra fleiri undan-
þágur við lýði hér en annars staðar.
Ríkisstjómin hefði mótað þá al-
mennu stefnu að breikka skattstof-
ininn, samræma undanþágureglur
og freista þess að lækka sjálft skatt-
hlutfallið. Að undanfömu hefði á
vegum ríkisstjómarinnar verið unn-
ið að frekari útfærslu þessara hug-
mynda. En vegna þeirra óformlegu
viðræðna sem farið hefðu fram að
undanfömu til að treysta rekstar-
skilyrði atvinnulífsins væra þessi
mál í biðstöðu og yrðu það áfram
þangað til mál skýrðust.
Síðar í framsöguræðunni vék
fjármálaráðherra aftur að fyrr-
greindum óformlegum viðræðum
sem farið hefðu fram milli fjöl-
margra aðila í þjóðfélaginu um það
hvemig samkeppnisstaða íslenskra
fyrirtækja yrði styrkt án þess að
raska efnahagslegum stöðugleika.
Ríkistjómin hefði tekið þátt í þess-
um viðræðum við fulltrúa vinnuveit-
enda og launþega á almennum
vinnumarkaði.
Fjármálaráðherra fagnaði því að
nú væri vaxandi skilningur og
stuðningur við að styrkja sam-
keppnisstöðu fyrirtækja og eflU at-
vinnulífíð með því að draga úr
rekstrarkostnaði þeirra í stað þess
að fara gömlu gengisfellingarleið-
ina.
Friðrik Sophusson sagði fullan
skilning vera á þessum viðhorfum
innan ríkisstjómarinnar og vitnaði
til stefnuræðu forsætisráðherra og
einnig til ræðu viðskiptaráðherra við
sama tækifæri. Fjármálaráðherra
sagði ennfremur: „En við geram
okkur ljóst að það er ekki nóg að
tala um að lækka kostnaðarskatta
heldur þarf líka að taka fram hvað
þetta þýðir í raun. Þetta kallar á
víðtæka samstöðu um að færa
skattbyrði frá fyrirtækjum til ein-
staklinga. Þetta ásamt tillögum til
lækkunar á útgjöldum ríkisins er
reyndar kjaminn í samkomulagi
stjómmálaflokkanna í Svíþjóð til að
koma í veg fyrir gengisfellingu.“
Fjármálarráðherra lagði áherslu á
að: „Víðtæk samstaða sé ekki ein-
ungis um að færa skattbyrði til í
þjóðfélaginu heldur einnig um að
lækka ríkisútgjöld, draga úr halla-
rekstri ríkissjóðs og koma þannig í
veg fyrir hækkun vaxta og aukinn
samdrátt í nýjum Ijárfestingum og
atvinnutækifæram."
Fjármálaráðherra sagði veiga-
mesta viðfangsefnið sem nú blasti
við á gjaldahlið fjárlaganna væri að
hefta sívaxandi sjálfvirk útgjöld í
heilbrigðis- og tryggingarmálum.
Flytja þyrfti slysatryggingar til
tryggingarfélaga. Einnig væri nauð-
synlegt að breyta greiðslu vaxta-
og geymslugjalda til samræmis við
ákvæði í búvörasamningi. Einnig
sagði íjármálaráðherra: „Jafnframt
þarf að auka kostnaðarvitund í opin-
berri þjónustu með þjónustugjöld-
um, til dæmis fyrir ákveðna þætti
í þjónustu framhaldsskóla og
sjúkrahúsa. Þá er eðlilegt við núver-
andi aðstæður að endurskoða reglur
um ýmsar greiðslur úr ríkissjóði eins
og vaxtabætur og bamabætur. Ég
tel raunhæft að setja markmið um
allt að tveggja milljarða spamað til
að draga úr halla ríkissjóðs ef það
má verða þáttur í víðtæku sam-
komulagi."
í lok ræðunnar lagði fjármálaráð-
herra til að frumvarpinu til fjárlaga
fyrir árið 1993 yrði vísað til 2.
umræðu og Ijárlaganefndar.
Óvissar tekjur
Guðmundur Bjarnason (F-Ne)
kvaðst hafa orðið fyrir vonbrigðum
með þetta framvarp til fjárlaga.
Ráðherrar ríkisstjómarinnar hefðu
margfaldlega ítrekað að eitt af
mikilvægust verkefnunum til þess
að ná tökum á efnahagsmálunum,
viðhalda stöðugleika og efla at-
vinnulíf, væri að ná jafnvægi í rík-
isfjármálunum; að fjárlög væra
hallalaus. Guðmundur benti á að
þessi hefði ekki orðið reyndin með
fjárlög yfírstandandi árs. Þá hefði
verið gert ráð fyrir um 4 milljarða
halla. Nú blasti við að hallinn yrði
að a.m.k. 10-12 milljarðar. Guð-
mundi var stórlega til efs að hallinn
á fjárlögum næsta ár yrði einungis
rúmlega 6 milljarðar eins og fram-
varpið gerði ráð fyrir.
Ræðumaður sagði að tekjuhlið
þessa framvarps væri háð ýmsum
óvissuþáttum, enn væri verið að
fjalla um það hvemig standa ætti
að skattalagabreytingum, t.d.
virðisaukaskattinum sem sam-
kvæmt framvarpinu væri ætlað að
skila 41 milljarði eða um það bil
40% af öllum tekjum ríkissjóðs.
Talsmaður Framsóknarflokksins
gagnrýndi einnig í ræðu sinni að
framvarpið gerði ráð fyrir tekjum
sem væra „fugl í skógi en ekki
hendi“ og nefndi m.a. áformaðar
tekjur af sölu ríkisfyrirtækja i því
sambandi.
En það kom fram í ræðu Guð-
mundar að honum var mest
áhyggjuefni meint aðgerðarleysi
ríkisstjómarinnar til að leita lausna
og bregðast við því vaxandi atvinnu-
leysi sem nú væri orðið viðvarandi.
Það hefði mátt skilja af stefnuræðu
forsætisráðherra að áfram ætti að
fylgja „gjaldþrotastefnunni". Þessu
hefðu aðilar vinnumarkaðarins
hafnað. Ræðumaður vitnaði til um-
mæla Magnúsar Gunnarssonar for-
manns Vinnuveitendasambands ís-
lands máli sínu til stuðnings. Einnig
sagði Guðmundur Bjamason: „Full-
trúar launþega haf ekki síður tekið
í þennan sama streng en fulltrúar
vinnuveitenda og lýst því yfír að það
megi öllum vera ljóst, að það að
snúa hér við blaði og heíja nýja
sókn í atvinnumálum verði ekki
gert fyrirhafnarlaust og án þess að
einhveijir þurfí að leggja eitthvað
af mörkum. Auðvitað muni það
koma víða við. Það mun vafalaust
kalla á skattbreytingar sem séu at-
vinnulífínu í vil sem myndi þá koma
niður á launþegum í einu eða öðra
formi.“ Guðmunur spurði: „En er
það ekki betra heldur en að horfa
upp á það ástand sem nú virðist
blasa við með stöðugt auknu at-
vinnuleysi og í kjölfar þess öllum
þeim erfíðleikum og vandamálum
sem ávallt fylgja og við höfum fyrir
okkur dæmin um frá nærliggjandi
þjóðfélögum?"
Guðmundur lá ekkert á þeirri
skoðun framsóknarmanna að leggja
ætti skatt á fjármagnstekjur og
einnig vildu þeir taka upp hátekju-
skatt.
Guðrúnu Helgadóttur (Ab-Rv)
þótti erfítt að ræða þetta framvarp.
Tekjuhlið þess væri óviss eða „gjör-
samlega út I hött“. Guðrún taldi sig
ekki hafa neina ástæðu til að ætla
PmtwaT?
Ú\ í)áÁaSa
fUMHGI
að þetta framvarp til íjárlaga stæð-
ist betur heldur en fjárlög yfírstand-
andi árs. Ræðumaður sagði að
vandamálin í efnahags- og atvinnu-
málum yrðu ekki leyst nema í sam-
vinnu og hún minnti á tillögur al-
þýðubandalagsmanna um sóknarað-
gerðir í atvinnulífinu.
Jóna Valgerður Kristjánsdóttir
(SK-Vf) var sammála fyrri ræðu-
mönnum í því, að tekjuhlið fram-
varpsins væri í mikilli óvissu og
engin ástæða til að ætla að hallinn
á fjárlögum næsta árs myndi ein-
ungis verða 6 milljarðar. Jóna Val-
gerður dró ekkert úr því að þetta
frumvarp væri lagt fram við mjög
erfiðar aðstæður. Þess vegna fann
hún mjög að því, að í þessu fram-
varpi væri reynt að slá ryki í augu
fólks. Því væri haldið hátt á loft að
viðskiptahalli myndi minnka á
næsta ári. Ræðumaður vildi benda
á, að þessi bati stafaði af því að
minna yrði keypt af flugvélum og
skipum en eins og kunnugt væri
hefðu Flugleiðir endumýjað sinn
vélakost. Jónu Valgerði þótti ekki
heldur spár um 3% atvinnuleysi trú-
verðugar, að líkindum yrði það á
bilinu 4-6%. Atvinnuleysið væri okk-
ar versta böl og við því yrði að
bregðast og þetta „ótrúverðuga
plagg“ tæki ekki með raunhæfum
hætti á þessu vandamáli. Ræðumað-
ur vænti þess að fá í hendur við
aðra umræðu trúverðugra fram-
varp.
Þjóðarátak til
varnar efnahagslífinu
Karl Steinar Guðnason (A-Rn)
formaður fjárlaganefndar sagði
m.a. í ræðu sinni að hástemmdar
kosningayfírlýsingar allra stjóm-
málaflokka hlytu að endurskoðast í
ljósi staðreyndanna. Afkomuvandi
alls atvinnulífsins gerði kröfu til
þess að forsendur efnahagsstefn-
unnar yrðu endurmetnar í ljósi
breyttra aðstæðna.
Karl Steinar sagði menn hafa
einkum .rætt þijá kosti í umræðun-
um um vanda efnahagslífsins. 1)
Aðgerðarleysi. 2) Gengisfellingu. 3)
Það sem Karl Steinar nefndi „Þjóð-
arátak til vamar efnahagslífinu."
Formaður fjárlaganefndar hafn-
aði hinum tveimur fyrstu kostum.
Aðgerðarleysi myndi leiða til keðju-
verkandi gjaldþrota og atvinnuleysis
tugþúsunda. Gengisfellingu var
einnig harðlega hafnað. Hún fjölg-
aði ekki þorskunum í sjónum og
myndi kalla á enn ægilegra atvinnu-
leysi en fyrr. „Sú leið leggs þyngst
á láglaunafólk, hinir bjarga sér,
hálaunamennimir og spekulantamir
græða á verðbólgunni. ÞjóðfélagiA^
sem heild tapar," sagði Karl Steinar.
Karl Steinar sagði að við yrðum
hafa stöðugleikann í öndvegi og
bregðast við vandamálunum með
raunhæfum hætti. Við yrðum að
sameinast um þjóðarátak til vamar
efnahagslífinu. „Sú leið er ein fær
til að lágmarka kjaraskerðinguna;
treysta atvinnuna." Ræðumaður
sagði einnig: „Við þurfum einnig
að taka af ábyrgð og festu á tillög-
um um að lækka skatta á atvinnulíf-
ið og færa skattbyrðina til. Nú er
við stöndum frammi fyrir stöðnun
atvinnulífsins, síminnkandi þjóðar-
tekjum og fjöldaatvinnuleysi, sem
þýðir niðurbrot og neyð heimilanna
í landinu, þýðir ekki að fela hugsan-
ir sínar í orðskrúði og vífíllengjum.
Ég segi það tæpitungulaust að það
þýðir kjaraskerðingu. En takist á
hinn bóginn ekki að styrkja stoðir
atvinnuveganna, þá verða þau kjör
lítils virði sem skráð era í minning-
arbækur um horfín atvinnutæki-
færi."
í lok ræðunnar benti Karl Steinar
á að atvinnuleysistölumar væra
staðreyndir um lifandi fólk. „Þeir
atvinnulausu hrópa á úrræði, að-
gerðir sem duga. Þær aðgerðir
munu kosta- þá er enn hafa atvinnu
nokkrar fómir. Þær fómir verður
að færa til að íslenskt samfélag fái
þrifist."
Fyrstu umræðu lauk kl. 18.50 en
atkvæðagreiðslu var frestað. Fleiri
þingmenn tóku þátt í þessari um-
ræðu: Jón Kristjánsson (F-_A1),
Gunnlaugur Stefánsson (A-Al), Ámi
Mathiesen (S-Rn) og Ingi Bjöm
Albertsson (S-Rv). Undir lok um-
ræðunnar þakkaði Friðrik Sophus-
son íjármálaráðherra fyrir málefna-
lega umræðu. Fjármálaráðherra
vildi leyfa sér að vona að þetta fram-
varp stæðist betur heldur en íjárlög
undangenginna ára. Hann batt þær
vonir m.a. við að betur tækist að^
koma böndum á svonefndar rekst-
artilfærslur, sjálfvirkar greiðslur,
einkum vegna landbúnaðar og
tryggingarmála. A.m.k. væri ljóst
að vegna búvörasamnings væri
hægt að treysta tölunum um land-
búnaðinn nokkum veginn. Fjár-
málaráðherra lá heldur ekkert á
þeirri skoðun að hann hefði viljað
ganga mun lengra í því að efla
kostnaðarvitund landsmanna á ýms-
um sviðum, s.s. varðandi lyfjakaup
og skólagjöld í framhaldsskólum.
Frumvarp til lánsfjárlaga lagt fram á Alþingi
Heildarlántökur hins opinbera
áætlaðar 51,3 milljarðar króna
HEILDARLÁNTÖKUR hins opinbera eru áætlaðar 51,3 miiyarðar
króna á næsta ári og þar af nema afborganir af lánum 27 milljörð-
um samkvæmt frumvarpi til lánsfjárlaga sem lagt var fram á Alþingi
í gær. Hrein lánsfjárþörf er því áætluð um 25 milljarðar kr. Heildarl-
ánsfjárþörf ríkissjóðs er áætluð 15,8 milljarðar og þar af eru 6,2
miiyarðar vegna halla ríkissjóðs, 6,3 mil|j. vegna afborgana og 3,3
miiy. vegna annarra lánahreyfinga.
Framvarpið gerir ráð fyrir að
Lánasjóði íslenskra námsmanna
verði endurlánaðar allt að 3.540
millj. kr. á næsta ári samanborið
við 2.815 millj. á þessu ári. Atvinnu-
tryggingadeild Byggðastofnunar
fái endurlán að upphæð 1,3 millj-
arðar til að mæta misvægi á
greiðslustreymi greiddra og inn-
heimtra afborgana og vaxta.
Áformað er að endurlána Póst- og
símamálastofnun alls 1,1 milljarð
vegna aðildar að lagningu ljósleið-
arastrengs yfír Norður-Atlantshaf.
Þá er áætlað að Landsvirkjun
taki lán að fjárhæð 7.450 milljónir
kr. á næsta ári en þar af eru rúm-
lega 6,7 milljarðar til að standa
undir afborgunum eldri lána en
áætlaðar framkvæmdir nema 730
millj. 1993. Gert er ráð fyrir að
heimila afgreiðslu húsbréfa fyrir
allt að 12 milljarða kr. á árinu,
Byggingarsjóði verkamanna verði
heimiluð lántaka allt að 6.691 millj-
ón kr. og Byggingarsjóði ríkisins
verði heimiluð lántaka að fjárhæð
allt að 2.290 millj., sem er 420
milljóna króna lækkun frá yfír-
standandi ári, er stafar af minni
lánveitingum.
í framvarpinu kemur fram að
áætlað er að heildarlántaka erlend-
is á næsta ári verði 18,9 milljarðar_
en 32,3 milljarðar verði fengnir að:
láni innanlands. Hrein lántaka hins
opinbera á innlendum mörkuðum
nemur hins vegar 22 milljörðum kr.:
og 6,5 millj. erlendis.
Stefnt er að því að taka fyriri
yfirdrátt ríkissjóðs í Seðlabankan-
um um næstu áramót og þarf ríkis-
sjóður þá að mæta allri lánsfjárþörf
sinni á markaði á næsta ári.