Morgunblaðið - 13.12.1992, Síða 33

fleftfcftfKafiaffœ
mm
wMMmmML mtíöMMl
J-
!
I
j
I
Hagfræði fórnar-
lambsins
Frá Marinó G. Njálssyni:
ÞEGAR ég horfi á ástandið í ís-
lensku efnahagslífi og síðan úrræði
ráðamanna, kemur mér ósjálfrátt í
hug orðið fórnarlamb. Það er hér
um bil sama hvert maður lítur, allir
virðast vera fómarlömb. Ef það er
ekki fískurinn sem brást, þá er það
álverið eða álverð. Og úrræðin eru
að treysta og vona að einhver annar
komi til hjálpar. Þetta er orðið sjálf-
skaparvíti, þannig að ástandið
versnar stöðugt.
Fómarlambið bendir alltaf á aðra
þegar það leitar skýringa á stöðu
sinni. Naflaskoðun og sjálfsgagn-
rýni em ekki til í orðasafni þess.
Það bíður líka eftir því að einhver
annar komi til hjálpar, vegna þess
að það heldur að einhver muni
aumka sig yfir það, ef það ber sig
nógu illa. Nú, ef enginn er svo al-
mennilegur, þá situr það eftir í vanl-
íðaninni (sem nú er orðin helmingi
meiri en áður, vegna þess að það
þurfti að bera sig illa) og bíður uns
ekkert er eftir. Fómarlambið hefur
enga eða mjög Iitla sjálfsbjargarvið-
leitni og ekkert fmmkvæði.
Þetta kalla ég hagfræði fórnar-
lambsins. Hún er okkur íslendingum
því miður í blóð borin. Okkur hefur
verið kennt að barma okkur yfir
öllu, jafnvel þega hlutimir ganga
þokkalega. Bændur, sjómenn, út-
gerðarmenn, námsmenn, kennarar,
verslunarfólk, iðnrekendur svo ein-
hvetjir séu nefndir, hafa haft þann
sið að barma sér í tíma og ótíma.
Þeir hafa nefnilega lært það, að þá
kemur ríkið til hjálpar. Nú, þegar
það klikkar, þá eru þeir orðnir að
raunvemlegu fórnarlambi.
Frá Ingibjörgu Jóhannsdóttur:
ENGUM vafa bundið ég var að
vakna um miðja nótt en er þó enn
á valdi draumsins. En hvar var ég
eiginlega stödd í tilvemnni? Hugs-
unin smáskýrðist og mér varð ljóst
að ég hlaut að liggja í rúminu mínu
í Skjóli, stóra aðhlynningarhúsi
aldraðra í Reykjavík. Þar dvelja
margar hetjur sem unnið hafa þýð-
ingarmikið starf fyrir þjóðfélagið á
löngum lífsferli. Vonandi er að þær
njóti varðar á þessari stundu þótt
ég vaki.
Hér starfar hressilegi og glaðlegi
forstöðumaðurinn sem ég talaði við
í gær, alltaf er gaman að hitta hann
að máli. Minningarnar þyrpast að
mér, meðal annars er gott og
skemmtilegt hjúkmnarlið með hjart-
að á réttum stað. Við öldmðu böm-
in hér í húsinu eigum líka prest sem
er hrókur alls fagnaðar á kátínu-
fundum og fær okkur til að hlæja
og leysa frá skjóðunni svo það velti
oft út úr henni hinar furðulegustu
hlutir. Oft leiðir hún okkur inn í
heim fagurra bókmennta svo við
gleymum stund og stað.
Andvakan bryggða vinur minn
setur mig í gamlan stól við gamalt
borð og þar held ég áfram að hugsa
um það sem draumamaðurinn minn
var að segja við mig rétt áður en
ég vaknaði. Ég á nefnilega drauma-
mann, einkennilegan að því leyti að
hann talar oft fornyrt í stuttum og
gagnorðum setningum sem geta
orðið mér minnisstæðar. Já, nú man
ég það hvað hann sagði við mig:
„Þeir geta ef til vill bráðum talist
lánsamir, sem eiga strjúg á borðum
sínum.“ „Stijúg,“ segi ég, „hvað er
nú það?“ Ég hafði víst heyrt þetta
þegar ég var krakki en var búin að
gleyma hvað það þýddi. Og svar
fékk ég: Stijúgur em bein sem vom
soðin og látin liggja í sýra þar til
þau vom orðin meir eða mjúk svo
hægt var að eta þau. Hvers vegna
sagði hann þessa setningu við mig?
Átti hann ef til vill við að framund-
an lægju þrengingar hjá þessari þjóð
sem hugsanlega væri hægt að yfir-
stíga?
Hvers vegna verðum við að fórn-
arlömbum? Þetta er góð spuming
og vil ég leitast við að svara henni
eftir bestu getu.
Ástæða númer eitt, tvö og þrjú
er að okkur hafa orðið á mistök og
við viljum ekki horfast í augu við
þau. Þetta kemur fram í því að við
forðumst umræðu um atvikið og
gemm allt, sem við getum til að
finna einhvern annan sökudólg. Ef
við emm síðan neydd til að horfast
í augu við sannleikann, leitum við
allra tiltækra skýringa til að rétt-
læta gerðir okkar. Við segjumst
hafa raglast eða eigum erfitt með
að muna hvað við raunverulega
sögðum og gerðum, komum sökinni
ranglega yfir á aðra eða að því virð-
ist ófyrirséðar aðstæður, segjum að
upphaflegar spár okkar hafi verið
misskildar og mistúlkaðar eða
breytum viðhorfum okkar svo mis-
tökin virðast skipta minna máli.
Dæmin 'um þetta em mörg í ís-
lensku efnahagslífi og væri hægt
að skrifa þykka doðranta um þau.
Það versta við flest þeirra er að
erfitt er að stilla upphaflegu aðstæð-
unum upp aftur og prófa annan
kost. Einfalt dæmi úr hinu daglega
lífr er maðurinn, sem skrifar inn-
stæðulausa ávísun (vegna reikni-
skekkju) og sakar bankann um mis-
tökin. Ánnað dæmi er maður, sem
verður fyrir því að keyra á bíl sínum
aftan á annan bíl og sakar hinn
bílstjórann um að bremsa of skarpt,
en hugar ekki að því að hann sjálf-
ur hafí kannski ekið of nálægt.
Næsta atriði er getuleysi okkar
til að taka sjálfsögðum breytingum
og hreyfast þannig áfram á þroska-
brautinni. Fyrirtæki í stöðnun verð-
Margar vonarhallir hafa að und-
anförnu hranið í þessu landi og
margt farið öðruvísi en ætlað var,
en dugnaður og hagsýni hljóta enn-
þá að lifa í íslendingseðlinu og þess
vegna verða ef til vill reistar nýjar
hallir af meira raunsæi. íslendingar
sem eiga fagra fósturjörð og ást-
kæra ylhýra málið em margir hveij-
ir framúrskarandi duglegir og efni-
legir menn á öllum aldri sem hægt
væri að segja jákvæðar fréttir af
meira en gert er. Þessir bestu menn
hverrar þjóðar bera virðingu fyrir
sjálfum sér og öllum verðmætum.
Talið er að þroskaðir og göfugir
menn sem veröldin á mest að þakka
hafí flestir átt góðar og trúaðar
mæður, sem hafa skilið hlutverk
sitt. Þær hafa ef til vill verið fátæk-
ar en þó auðugar konur sem hafa
á hljóðlátum þagnarstundum fundið
sjálfa sig og eignast dýrmætasta
kjama lffsins.
Foreldrar og bernskuheimili era
þýðingarmestu mótendur bamssál-
anna og þaðan geta borist áhrif til
elliára sem verða „langra kvelda
jólaeldur". Mælt hefur verið að eng-
inn maður verði fær um að stjóma
nema hann sjálfur hafi lært að
hlýða. Börn þurfa á hóflegri og
skilningsríkri ögun að halda og
kærleiksríkri andlegri næringu ef
þau eiga að geta vaxið. Börn em
dýrmætasti auður hverrar þjóðar.
Þeim er ætlað að varðveita menn-
ingararf liðinna kynslóða og bera
fram göfugar hugsjónir til sigurs,
til blessunar fyrir lönd og lýð. Telj-
um við ákjósanlegt að láta börn til
námsdvalar til kennara sem sagt
er að hafi sýnikennslu með höndum
í alls konar óknyttum og ofbeldi?
Höfum við ekki öll gott af að hafa
í huga gamla loforðið: „Hvorki mun
ég á þessu níðast né á nokkm öðra
sem mér er til trúað.“
Megi trúmennska, hagsýni og
sjálfsvirðing setja aðalsmerki sitt á
alla íslendinga, þá munu þeir eign-
ast mikil auðæfí á himni og á jörðu.
INGIBJÖRG JÓHANNS-
DÓTTIR
frá Löngumýri.
ur t.d. að leita nýrra úrræða, ef það
á að bijótast út úr núverandi
ástandi. Eða einstaklingur, sem er
óánægður með núverandi laun (t.d.
hafa kennarar kvartað út af lágum
launum í mörg ár), getur leitað eft-
ir öðm starfí, sem er betur borgað.
Það að kvarta og vera óánægður
og gera ekkert til að breyta ástand-
inu er að leika fórnarlamb.
Neikvæðni og sjá alltaf það versta
í hverri stöðu er enn einn dragbítur
fómarlambsins. Sértilbrigði á þessu
er að angra sig endalaust yfir atvik-
um, sem maðúr ræður ekki yfír eða
getur ekki breytt. „Ekki koma í
heimsókn, vegna þess að veðrið
gæti versnað." „Svakalega fer það
í taugamar á mér hvað veðrið er
leiðinlegt." Ef við eyðum tímanum
í að svekkja okkur yfír veðrinu eða
aðgerðum ríkisstjórnarinnar, kom-
umst við ekkert áfram. Ef við reyn-
um að haga okkur eftir aðstæðum
og gera það sem við getum, tökum
við framfömm.
Síðasta atriðið sem ég vil nefna
núna er að bíða aðgerðarlaus vegna
þess að einhver annar er að koma
til hjálpar, síðan klikkar hann og
þá sitjum við í súpunni. Gott dæmi
um þetta er bið okkar íslendinga
eftir nýju álveri. Það brást og þá
vora engin önnur úrræði til vara.
Um daginn lenti ég í vandræðum
við mann, sem var óánægður með
starfíð sitt. Ég spurði hann hvort
hann hefði gert eitthað í því. Svarið
var nei. Hvemig fékk hann starfíð?
Einhver annar hafði útvegað það.
Var hann með nafn sitt á skrá hjá
ráðningarskrifstofu? Nei. Hafði
hann sótt um störf samkvæmt aug-
lýsingum? Nei. Hafði hann farið í
fyrirtæki til að athuga með laus
störf? Nei. Honum fannst óréttlátt
að vera í þessari stöðu, en hafði
ekkert gert til að bæta stöðu sína.
Hann var dæmigert fórnarlamb.
Hvaða úrræði hefur fómarlambið
ef það vill bijótast út úr klafa sín-
um? Miðað við það, sem á undan
er komið, eru það eftirfarandi at-
riði: Viðurkenna mistök sín og forð-
ast réttlætingar, fylgjast með og
vera vakandi fyrir breytingum, vera
jákvæð og láta nú ekki veðrið fara
í taugamar á okkur, heldur klæða
það bara af okkur, og síðast að
sýna fmmkvæði og treysta á sjálfan
sig. Ef við höfum orðið fyrir von-
brigðum með frammistöðu annarra,
er það fyrst og fremst vegna þess
að væntingar okkar vom óraunhæf-
ar. Við verðum að átta okkur á
því, að við sköpum okkar raunvem-
leika sjálf, ekki Jón á móti eða er-
lent stórfyrirtæki.
MARINÓ G. NJÁLSSON
Tjarnarbóli 6, Seltjamarnesi
í Kaupmannahöfit
FÆST
í BLAOASÖLUNNI
ÁJÁRNBRAUTA-
STÖÐINNI,
KASTRUPFLUGVELLI
OG A RÁDHÚSTORGI
Næturþankar í Skjóli
...alltaftilað
tty^jaatvmnu
P legrand raflagnaefni
tenglar, rofar o.fl.
afsláttur
TiiboMd gildir i'it desember!
afsláttur
BOSCH
Halogen kastarar og luktir
Lýsum upp í skammdeginu - lýsum uppfyrir jólin!
B R Æ Ð U R N I R
Lágmúla 8-9. Sími 38820
Húsbréf
Útdráttur
húsbréfa
Nú hefur farið fram níundi
útdráttur húsbréfa
í 1. fiokki 1989,
sjötti útdráttur
húsbréfa í 1. flokki 1990
og fimmti útdráttur
í 2. flokki 1990.
Einnig þriðji útdráttur
í 2. flokki 1991.
Koma þessi bréf til
innlausnar 15. febrúar 1993.
Öll númerin birtast í DV
mánudaginn 14. desember,
og í næsta Lögbirtingablaði.
Auk þess liggja upplýsingar
frammi í Húsnæðisstofnun
ríkisins, á Húsnæðis-
skrifstofunni áAkureyri,
í bönkum, sparisjóðum
og verðbréfafyrirtækjum.
Ófa HÚSNÆÐISSTOFNUN RÍKISINS
LJ HÚSBRÉFADEILD • SUÐURLANDSBRAUT 24 ■ 108 REYKJAVlK • SÍMI 696900
SAMEINAOA /SlA