Morgunblaðið - 14.02.1993, Qupperneq 10

io
' MDRGTJNBEAÐIÐ' STJNKUD‘AGtJR“r4r FEBKÚA'R W'
eftir Korl Blöndol í Boston
„Góðan dag,“ voru síðustu
orð kvæðisins, sem skáldið
Maya Angelou orti og flutti
þegar Bill Clinton Banda-
ríkjaforseti sór embættiseið
sinn 20. janúar, og vísuðu
til þess að upp væri runninn
nýr dagur hérna megin Atl-
antsála með fyrirheit um
breytta tíma. Ýmislegt bend-
ir til þess að bandarískur
efnahagur sé nú á uppleið
eftir hægagang og aftur-
kippi undanfarinna ára og
hafa spámenn gengið svo
langt að segja að stigin sé
fram á sjónarsviðið ný
skepna, sem ekkert hagkerfi
heimsins fái staðið á sporði.
A meðan samdráttur ríkir í
Evrópu og Japanar eiga á
brattann að sækja eiga
Bandaríkjamenn þess kost
að hrifsa forystuna í efna-
hagsmálum. En málið er
ekki svo einfalt. I fyrsta lagi
verður að skera úr um það
hvort efnahagsbatinn er
varanlegur, eða tjaldað er
til einnar nætur.
Bill Clinton hafði vart verið
kosinn þegar greint var
frá batamerkjum í efna-
hagslífinu. Stuðnings-
menn George Bush sögðu
súrir á svip að í ljós væri
komið að kjósendur hefðu
gert glappaskot og vændu
§ölmiðla um leið um að liggja á
fréttum af batnandi heilsufari
sjúklingsins. Víst var að Clinton
hafði ekki gert mikið til að koma
af stað efnahagsbata því að enn
voru tæpir þrír mánuðir þar til
hann settist í embætti.
Stefnuræðu beðið
Clinton hefur nú verið- forseti í
25 daga og enn bólar ekkert á efna-
hagsaðgerðum. Stefnuræðu hans á
miðvikudag er beðið með eftirvænt-
ingu. Þar mun koma í ljós til hvaða
aðgerða hann hyggst grípa til að
draga úr fjárlagahallanum og auka
atvinnu og umsvif fyrirtsgkja.
Ýmis atriði eru þegar farin að
koma í ljós. Clinton sagði á fundi
með 230 forkólfum atvinnulífsins
á fimmtudag að hann hygðist
Bandarískt efnahags-
líf er í uppgangi um
pessar mundir án
hess að Clínton hafi
gert handtak. En er
hetta efnahagsundur
eða er einungis tjald-
að til einnar nætur?
leggja til að efsta skattþrep fyrir-
tækja verði hækkað úr 34 prósent-
um í 36 prósent um leið og hinir
hæst launuðu mættu vænta auk-
innar skattbyrði. Mega þeir sem
þéna meira en 200 þúsund dollara
á ári vænta þess að tekjuskattur
þeirra hækki úr 31 prósenti í 36
prósent.
Á móti fengju fyrirtæki, sem
fjárfestu í nýjum búnaði, verk-
smiðjum og rannsóknum, auk
þeirra, sem Iegðu fé í smærri rekst-
ur, skattaívilnanir.
„Allir verða að leggja sitt af
mörkum,“ sagði Clinton á fundin-
um. „En ef þið gerið það munum
við öll standa betur að vígi.“
Nú virðist útséð um að Clinton
muni standa við það fyrirheit að
lækka skatta millistéttarinnar. Allt
útlit er fyrir að þeir muni hækka.
„Ég myndi segja að allir Banda-
ríkjamenn verði beðnir að færa
fórnir,“ sagði Robert Reich at-
vinnumálaráðherra í viðtali við
sjónvarpsstöðina CNN á fímmtu-
dagskvöld og bætti við að hinir
auðugustu yrðu að fórna miklu.
Helsta ástæðan fyrir því að
Clinton hefur nú snúið við blaðinu
og hyggst hækka skatta milli-
stéttarinnar er sú að nú er búist
við meiri fjárlagahalla en áður.
Fjárlagahallinn eykst með hverri
spá sem gerð hefur verið frá kosn-
ingum. Clinton sagði í kosninga-
baráttunni að hann hygðist minnka
fjárlagahallann um helming á þessu
kjörtímabili, en heldur sig nú við
töluna 145 milljarða dollara.
Fjárlagahallinn vindur
upp á síq
Fjárlagahallinn margfaldaðist í
tíð Ronalds Reagans, fyrrum
Bandaríkjaforseta, og hefur lítið lát
verið á. A síðasta fjárlagaári, sem
hófst 1. október 1991 og lauk 30.
september 1992, var fjárlagahall-
inn 290 milljarðar dollara og sá
mesti, sem um getur. í stefnuræðu
sinni mun Clinton styðjast við tvær
spár um það hver fjárlagahallinn
verði á næstu árum verði ekkert
að gert.
Þar er annars vegar miðað við að
fjárlagahallinn verði 333 milljarðar
dollara á þessu ári og fari upp í
357 milljarða árið 1997. Hins vegar
er gengið út frá því að hallinn verði
332 milljarðar á þessu ári og 384
milljarðar árið 1997. Síðasta spá
stjórnar Bush fyrir þetta fjárlagaár
var 327 milljarða dollara fjárlaga-
halli og fjárlagaskrifstofa þingsins
spáði því í janúar að hallinn yrði
319 milljarðar árið 1997.
Ástæðan-fyrir þessum mun er
sú að talnameistarar Clintons
ganga út frá því að ekki verði
hægt að standa við ákvæði um fjár-
veitingaþak, sem kveðið var á um
í íjárlögum ársins 1990.
Bættur efnahagur ætti að þrýsta
á Clinton að ráðast á ijárlagahall-
ann. Á hinn bóginn mætti ætla að
almenningur sé síður reiðubúinn til
að herða beltisólina fyrst ástándið
er ekki svo slæmt lengur og letja
hann til að glæða efnahagslífið með
opinberum framkvæmdum. Ýmsir
hafa þó bent á að Clinton virðist
ekki hafa gert sér grein fyrir því
að efnahagurinn sé á uppleið.
„Flestir hagfræðingar segja að
misráðið sé að leggja áherslu á
hvatann og gera lítið úr niður-
skurði fjárlagahallans," skrifar
David E. Rosenbaum, blaðamaður
The New York Times. „Þeir segja
að rétt sé að ráðast til atlögu við
hallann þegar vel árar — þegar
hægt er að standa af sér skatta-
hækkanir og niðurskurð án þess
að efnahagurinn hrynji.“
Hann segir stjórnmálamenn líta
málið öðrum augum: „Þeir eru
þeirrar hyggju að þegar horfur í
efnahagsmálum eru slæmar vilji
umbjóðendur þeirra allt til vinna
til að færa hluti til betri vegar. En
þegar fólk hefur komið undir sig
fótunum á ný er erfiðara að sann-
færa það um nauðsyn þess að
leggja á sig óþægindi að nýju.“
Tðlfræði batans
En hver er þessi efnahagsbati,
sem hagfræðingar segja að eigi að
auðvelda Clinton að ráða niðurlög-
um fjárlagahallans? Neytendur
hafa tekið við sér og pantanir versl-
ana á varanlegri framleiðslu —
hvers kyns tækjum og iðnaðarvöru,
sem að dósamat frátöldum endist
— voru níu prósentum hærri í
desember en í nóvember og muna
menn vart aðra eins aukningu.
Hinir svokölluðu „leiðandi hagvís-
ar“, sem gefa eiga mynd af efna-
hagsástandinu, hækkuðu meira en
þeir hafa gert í áratug. Fasteigna-
markaðurinn tók ærlega við sér í
árslok eftir að hafa verið í lægð
um leið og verð á húsnæði hækk-
aði víðast hvar í landinu.
Bjarstýnin...
Markverðasta breytingin er þó, að
hyggju Michaels Prowse, sem skrif-
ar í breska dagblaðið The Financial
Times, framleiðsluaukningin, sem
átt hefur sér stað. Framleiðni á
klukkstund jókst á síðsta ári um
2,7 prósent eftir að hafa aðeins
aukist um hálft prósent að meðal-
tali í fimm ár. Þetta er mesta aukn-
ing framleiðni í Bandaríkjunum í
28 ár.
Þetta segir Prowse að bendi til
þess að bandarískum efnahag hafi
vaxið fiskur um hrygg og banda-
rísk fyrirtæki orðin samkeppnis-
hæf. Hann vekur athygli á því að
Alan Greenspan seðlabankastjóri
sagði þegar hann kom fyrir þing-
nefnd fyrir skömmu að ekki væri
vitað fyrir víst hvert mætti rekja
þessa aukningu, en leiddi að því
getum að hún væri að hluta til
vegna framfara í tölvuiðnaði, sem
ykju afköst á öllum sviðum fram-
leiðslu.
Einnig vekur athygli Prowse að
framleiðni hefur aukist í þjónustu-
greinum, sem í Bandaríkjunum
nema þremur fjórðu þeirrar upp-
hæðar, sem endanlega er krafist
fyrir vöru. „Framleiðni jókst al-
mennt meira á síðasta fjórðungi
síðasta árs en framleiðni í fram-
leiðslugreinum, sem gefur til kynna