Morgunblaðið - 14.02.1993, Side 12

12
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 14. FEBRÚAR 1993
Áhrif uppsveiflunnar á íslenskt efnahagslíf
BID VERDUR Á BÚBÓT
FRÁ BANÐARÍKJUNUM
eftir Karl Blöndal
ÝMISLEGT bendir nú til þess að bandarískur efnahagur sé að taka
við sér, þótt áhöld séu um það hvort hér er á ferðinni varanlegur
bati, eða tímabundin uppsveifla í hringferli viðskiptalifsins. Vegna
þessa er í auknum mæli horft til Bandaríkjanna í viðskiptum, enda
vænlegra að selja til lands, sem hefur öflugan gjaldmiðil og kraftmik-
ið viðskiptalíf, en ríki í klóm kreppu. Um leið verður bandarísk
vara dýrari á Islandi vegna þess að dollarinn hefur hækkað. Aukin
hagsæld I Bandaríkjunum gefur Islendingum von um aukin við-
skipti, en á hitt ber að líta að á þeim tveimur sviðum, sem okkur
varða mestu, er á brattann að sækja. Bölsýni gætir um horfur i álvið-
skiptum út árið og minni hlutdeild íslenskra fyrirtækja á fiskmörkuð-
um kemur í veg fyrir að uppgangur Bandaríkjadollara nýtist sem
skyldi.
að er ekkert vafamál að hafinn
er efnahagsbati," sagði Jón
Sigurðsson, viðskiptafulltrúi í
sendiráði íslands í New York. „Það
mun í fyrsta lagi skila sér í styrk-
ari stöðu Bandaríkjadollara og í
öðru lagi í auknum kaupum á is-
lenskri vöru.“ Jón kvað erfitt að
benda á ákveðnar vörutegundir, en
það yrði auðveldara að koma ís-
lenskum vörum á framfæri hér.
Nefndi hann í því sambandi útflutn-
ing á vatni: „Þetta er dýr vara hér
og efnahagsbatinn mun fyrst skila
sér í sölu á munaðarvarningi,"
sagði Jón og bætti við að sama
ætti við um íslenskan vodka.
„Aukin sala á vélum og tækjum
er ekki eins bein afleiðing efna-
hagsbata, en þróist efnahagslíf með
jákvæðum hætti verður auðveldara
að selja slíkt hingað,“ sagði Jón.
Hann var ekki jafn viss um að
efnahagsbatinn myndi leiða til auk-
inna fiskiviðskipta við Bandaríkin.
Að auki væri samkeppni hörð,
bæði við Norðmenn og útgerðar-
menn í Alaska.
Lýst eftir orkufrekum iðnaði
Að sögn Jóns hefur hann verið
fenginn til að vinna markaðsverk-
efni fyrir markaðsskrifstofu iðnað-
arráðuneytis og Landsvirkjunar,
sem fólgið er í að „finna möguleg
smærri orkufrek fyrirtæki í al-
mennum iðnaði“ og bætti við að
álviðskipti væru ekki arðbær um
þessar mundir. Þó mætti „ekki
slaka á“ i þeim málum því að „ál-
markaðurinn mun rétta úr kútnum
þótt hann sé í lægð núna“.
Nú er þess vænst að Bill Clinton
Bandaríkjaforseti muni tilkynna
álagningu orkuskatts til þess að
vinna á fjárlagahallanum í stefnu-
ræðu sinni á miðvikudag. Slíkur
skattur gæti vakið fyrirtæki í orku-
frekum iðnaði til umhugsunar.
Sagði Jón að íslendingar yrðu að
vera vakandi fyrir þessum kosti
og því væri mikilsvert að reka
kynningarstarfsemi á íslenskum
aðstæðum.
Erfiðleikar á fiskmörkuðum
„Við erum alltaf í startholun-
um,“ sagði háttsettur starfsmaður
Coldwater Seafood þegar spurt var
um viðbúnað fyrirtækisins við
bættum efnahag. Sagði starfsmað-
urinn, sem ekki vildi láta nafns
getið, að eftirspurn eftir fiski hefði
enn ekki aukist og verð hefði lækk-
að, en þrátt fyrir það væri nú eftir-
sótt að selja á Bandaríkjamarkað
og væri það vegna þess að Banda-
ríkjadollar hefði styrkst.
Islenskir fiskframleiðendur hafa
misst markaðshlutdeild á undan-
förnum árum og er það einkum
vegna þess að í stað þess að leggja
rækt við Bandaríkjamarkað á með-
an illa áraði var fiskur seldur þang-
að, sem hærra verð fékkst fyrir
hann. Kaupendur leituðu því ann-
að, keyptu kjúkling ef ekki fékkst
fiskur og einnig voru mikil brögð
að því að þeir skiptu yfir í ufsa frá
Alaska. Þrír stærstu þorskkaup-
endurnir eru nánast horfnir. Frá
árinu 1988 hefur skyndibitakeðjan
McDonald’s horfið frá því að nota
aðeins þorsk í það að nota hann
til helminga við ufsa auk þess sem
fisksala hennar hefur dregist sam-
an. Keðjan Burger King er hætt
að kaupa fisk og sömuleiðis Long
John Silver. Nú ber því svo við að
bijótast þarf inn á markaðinn að
nýju.
„Þetta er það sem við höfum
verið að segja í nokkur ár, að við
myndum tapa þessu því að menn
væru ekki tilbúnir að taka áhættu
og halda í Bandaríkjamarkað,“
sagði umræddur starfsmaður
Coldwater og spáði því að erfitt
yrði að hasla sér völl á ný og sýna
fram á að nú væri íslendingum
alvara með því að bjóða vöru sýna
á Bandaríkjamarkaði, en hygðu
ekki á flótta um leið og eitthvað
bjátaði á.
Uppgangur og ál
Sú spurning vaknar þegar rætt
er um uppgang bandarísks efna-
hagslífs hvort vænta megi fram-
kvæmda hjá bandarískum álfyrir-
tækjum. Flest bendir til þess að
svo sé ekki. í fyrsta lagi hefur því
verið haldið fram að efnahagsbati
muni lítið auka eftirspurn eftir áli.
Forstjóri eins álfyrirtækis sagði í
ræðu á síðasta ári að aukning eftir-
spurnar á áli væri að jafnaði minni
en aukning vergrar þjóðarfram-
leiðslu „þannig að efnahagsbati
mun ekki bjarga okkur úr vandan-
um þegar til skamms tíma er lit-
ið“. I öðru lagi byggjast álvið-
skipti á heimsmarkaði og því erfitt
að einangra einn markað og meta
áhrif atburða innan hans.
„Ég fæ ekki séð að nokkur vilji
leggja peninga í álver um þessar
mundir,“ sagði Bob Regan, blaða-
maður dagblaðsins American Met-
al Market. Regan hefur fylgst með
viðræðum Atlantsáls-hópsins og
íslenskra stjórnvalda í tvö ár: „Eft-
að þjónustufyrirtæki hafi aukið
skilvirkni sína hraðar en framleið-
endur,“ skrifar Prowse og bætir
við að þetta auki mjög líkur á
áframhaldandi hagvexti ásamt lít-
illi verðbólgu, takmörkuðum kaup-
hækkunum og aðeins 2,5 til þriggja
prósenta hækkunar neytendavöru
næstu tvö ár.
„Aukin framleiðni hefur haft í
för með sér að fyrirtæki hafa hagn-
ast svo um munar, bandarísk verð-
bréf hafa aldrei verið hærri í verði
og dollarinn er farinn að hækka
gagnvart helstu gjaldmiðlum," seg-
ir fjármálapenni The Financial Tim-
es. „Bandaríkin verða ákjósanlegur
markaður fyrir þá, sem fjárfesta
um heim allan, ekki síst vegna
þess að alls staðar annars staðar
er ástandið verra en búist var við.“
... og bölsýnín
„í ríku hagkerfi er bati óhjá-
kvæmilegur eftir samdrátt, sér-
staklega þegar hann hefur verið
langvinnur," sagði William Laz-
onic, hagfræðiprófessor við Har-
vard-háskóla, í samtali við Morgun-
blaðið á föstudag. Hann er hins
vegar er ekki þeirrar hyggju að
bandarískur efnahagur sé albata
og bandarísk fyrirtæki geti staðist
erlendum keppinautum snúning.
„Það eru ef til vill nokkur fyrir-
tæki, sem eru samkeppnishæf, en
bandarískur efnahagur í heild er
ekki í góðu ásigkomulagi," sagði
Lazonic og bendir máli sínu til
stuðnings á vandræði tölvurisans
IBM, sem nú síðast greindi frá því
**BANDARÍKIN**
Framleiðnin leiðir uppsveifluna
Clinton hefur nú veriú foi-
seti f 25 dami og enn
bólai ekkeitá efnabagsaú-
gerðum. Stefnuræúu hans á
mlövlkudag ei beúiú meö
eftirvæntingu
Bættui efnahagur ætti að
biýsta á Clinton að láðast
á fjárlagahallann
Fiamlefðni á klnkkstnnd
Inkst á siðsta áii nm 2,7
niósent eftii að hala aðeins
aukist om háltt piósent að
meðaltali í fimm ár. Þetta
ei mesta ankning fiamleiðni
í Bandaiikjunum i 28 ái
————BBBBBBBWBB—^MBMB—
að reka ætti 40 þúsund starfsmenn.
Lazonic kvaðst þeirrar hyggju
að til þess að tryggja öflugt efna-
hagslíf yrði að leggja rækt við
vinnuaflið, sjá fyrir menntun og
láta vinnandi fólk njóta góðs af
hagnaðinum: „Þetta var gert í
Bandaríkjunum til langs tíma, en
sú er ekki raunin lengur. Laun
hafa lækkað frá því á áttunda ára-
tugnum og ójöfnuður hefur aukist
í tekjudreifingu. Þeir hagnast mest,
■sem taka mikið út úr efnahagslífínu
án þess að leggja mikið inn. Fyrir-
tækin eru hins vegar ekki rekin
fyrir starfsmenn eða bæjarfélög,
sem þau eru í, heldur hlutabréfa-
eigendur, sem tengjast þeim
minnst.
Vald hlutabréfaeigenda hefur
aukist svo á undanförnum áratug-
um að greiddur er út hár arður á
kostnað eftirlaunasjóða og rann-
sókna,“ sagði Lazonic. „Á áttunda
áratugnum voru greidd út 45 pró-
sent arðs, 60 prósent á níunda ára-
tugnum og 70 prósent í upphafi
þess tíunda. Þetta er ein ástæðan
fyrir því uppgangi á verðbréfa-
mörkuðum þrátt fyrir samdráttinn
og er að minni hyggju einn-helsti
vandi Bandaríkjamanna."
Lazonic vildi ekki gera mikið úr
talnaleikjum og kvað vangaveltur
um framleiðni villandi. „I fyrsta
lagi eykst framleiðni oft í kreppu
vegna þess að fyrirtæki, sem ekki
eru skilvirk, hverfa, og afkasta-
meiri fyrirtæki standa eftir,“ sagði
Lazonic. „Þau, sem hafa verið lög-
uð að aðstæðum og skorin niður,
þurfa ekki endilega að standa betur
að vígi til langframa. Oft virðast
fyrirtæki skera niður á þeim stöð-
um, sem skipta máli þegar til lengri
tíma er litið og skortir styrk þegar
á hólminn er komið. Þegar fyrir-
tæki verja til dæmis fé Lil rann-
sókna virðist framleiðni minni en
þegar allt fer beint í framleiðsluna.
Raunin er hins vegar sú að þessar
framleiðnitölur gefa ekki til kynna
hvort fyrirtæki búa einnig í haginn
fyrir framtíðina."
——«n—iw—i