Morgunblaðið - 26.11.1993, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 26. NÓVEMBER 1993
13
Sagan af Hringadróttni
Bókmenntir
Sigurjón Björnsson
Hringadróttínssaga
eftír J.R.R. Tolkien
I, Föruneytí hringsins
Þorsteinn Thorarensen íslenskaði
Ljóðaþýðingar: Geir Kristjánsson
Fjölvaútgáfan 1993, 416 bls.
Hringadróttinssaga er mikið verk
og langt og er þessi stóra bók ein-
ungis fyrsta bindi af þremur. Um-
sögn um þetta ritverk, ef hæfileg
á að vera, útheimtir kunnáttumann
i Tolkienfræðum. Lítt dugar til
nægilegrar umfjöllunar þótt maður
hafi eitt sinn fyrir löngu lesið á
enskunni Hobbitasögu og Hringa-
dróttinssögu og bæti nú við fyrsta
hluta íslenskrar þýðingar á þeirri
síðamefndu. En því verður að tjaida
sem til er.
Hringadróttinssaga er ekki rit-
verk sem samið var á „einni nóttu“.
Að baki því liggur áratuga löng
Þýsk-
íslensk
ljóða-
dagskrá
ÞÝSK og íslensk ljóð verða
lesin og sungin í Listasafni
Sigurjóns Ólafssonar, sunu-
daginn 28. nóvember ld. 16.
Að dagskránni standa
Germaína og Goethe Instit-
ut.
Arnar Jónsson leikari les
íslenskar þýðingar ljóða eftir
Goethe, Schiller, Heine og
Brecht.
Tómas Elsa Waage.
Tómasson.
Söngvararnir Elsa Waage,
alt, og. Tómas Tómasson,
bassi, syngja þessi sömu ljóð
á þýsku við lög eftir m.a.
Schubert, Schumann og Weill.
Píanóleikari er Davíð
Knowles Játvarðsson.
Áhugafólki um söng þarf
vart að kynna nánar þessa
ágætu söngvara, því skemmst
er að minnast mjög góðrar
frammistöðu þeirra á fjölum
Islensku óperunnar.
Elsa Waage heldur strax
að loknum þessum tónleikum
til Italíu í frekara nám og
vinnu við sönginn.
Tómas Tómasson stundar
nú framhaldsnám við óperu-
deild Royal Cellege of Music
og syngur þessa dagana við
óperuuppfærslu þar, auk þess
undirbýr hann önnur verkefni,
en hann hefur verið ráðinn til
að syngja í Lundúnum í vetur.
Aðgangur er ókeypis.
Nýjar bækur
Ævintýri bangsabarnanna, fjórar
bækur í þessum flokki eru komnar
út og heita þær; Draumalandið,
Óvænt afmælisgjöf, Frækileg
björgun og Danstíminn. Þetta eru
harðspjaldabækur ætlaðar yngsta
fólkinu.
Útgefandi er Krydd í tilveruna.
Þórdís Bachmann þýddi. Bækurnar
kosta 1.540 krónur.
vinna. Tolkien var hámenntaður
málfræðingur og lærður í mörgum
tungumálum. Ungur að árum hóf
hann að búa til „forntungu", ímynd-
aði sér þjóðir, sögu þeirra, þúsund-
ir ára aftur i tímann og landssvæði
eða heimsbyggð. Allt var þetta
þaulhugsað og skipulagt út í æsar.
Nafngiftir allar bæði á persónum
og stöðum voru byggðar á þessu
forna máli og setti höfundur þýð-
endum nákvæm og ströng fyrir-
mæli um hvernig með skyldi farið.
Hobbitasagan og Hringadróttins-
saga hafa orðið tilefni mikillar
fræðimennsku meðal margra lær-
dómsmanna víða um heim. Á seinni
árum hafa þeir fengið úr miklu að
moða því að megnið af skrifum
Tolkiens hefur verið gefið út. Nema
öll ritverk hans a.m.k. hálfum öðr-
um tug binda. Heyrt hef ég einnig
að samin hafi verið sérstök orðabók.
En hér er viðfangsefnið Hringa-
dróttinssaga í íslenskum búningi.
Einkennileg og óvenjuleg eru sagan
sú, svo að ekki sé meira sagt. Höf-
undur lét svo ummælt að sumum
sem skrifuðu um söguna þegar hún
kom fyrst á prent hafi fundist hún
„leiðinleg, fáránleg og fyrirlitleg“,
en aðrir hafi raunar verið mildari í
dómum þó að þeir finndu henni sitt-
hvað til foráttu. Þá gat hann þess
að ýmsir hafi reynt að lesa úr henni
innri merkingu eða „boðskap" og
skilja hana táknrænum skilningi.
Engu slíku sé þó til að dreifa og
hann hafi meira að segja „einlæga
andúð á öllu táknrænu í hvaða
mynd sem það birtist".
Eitt er þó víst, en það er að rit
Tolkiens hafa farið mikla sigurför
um heiminn, verið þýdd á fjölda
tungumála og hlotið lof og aðdáun
miljóna lesenda. Það er kannski
ekki auðvelt að gera sér grein fyrir
þvi hvað hefur valdið þessari vel-
gengni. í bókum þessum birtist
heil veröld margra þjóða, mikillar
sögu og margvíslegra atburða. En
allt er þetta með eindæmum fram-
andlegt og einkennilegt, enda afurð
sérstæðs ímyndunarafls, sem á sér
hvergi stoð í raunveruleika. Enginn
getur lesið bækurnar án þess að
ganga inn í þennan heim, gangast
honum á hönd a.m.k. á meðan á
lestrinum stendur og leyfa honum
að orka á sig. Það krefst yfirlegu,
góðrar athygli og töluvert langs
tíma. Hvers vegna skyldu menn
leggja það á sig af fúsum og frjáls-
um vilja? Víst er sagan sögð af frá-
sagnarsnilld mikils meistara og
þaulhugsuð er hún frá'upphafi til
enda. Sem slik er hún snilldargott
ævintýri gætt miklu seiðmagni og
auk þess óvenjulega langt. Ber þá
að líta á lestur hennar sem eins
konar upphafna afþreyingu? Varla
myndi það hafa dugað henni til
þessarar miklu frægðar. Ég hygg
að flestir hljóti að finna þar, auk
góðrar skemmtunar, einhverja
dulda skírskotun, þrátt fyrir yftrlýs-
ingar höfundar, sem þó er næsta
örðugt að skilgreina. í henni er
fólginn mikill sálfræðilegur sann-
leikur eins og raunar í öllum hinum
bestu ævintýrum og dugað hefur
þeim vel til langlífis. Hún höfðar á
sinn sérstæða hátt til þess sem er
ævarandi í mannlífinu, baráttunnar
milli góðra og illra afla, togstreit-
unnar milli töfrablandinnar visku,
ráðkænsku, barnslegrar einfeldni
og raunsæis. Hún lýsir einkenni-
legri og krókóttri vegferð mannsins
um innlönd sálarlífsins. - En hér
getur hver og einn haft sína skoð-
un. Nóg er fyrir alla.
Þýðing Hringadróttinssögu á ís-
lensku á sér langan aðdraganda.
Fremst í bók er hluti þeirrar sögu
sagður. Þar segir að Fjölvaútgáfan
J. R. R. Tolkien
hafr upphaflega samið „við þá Ey-
stein Björnsson og Magnús Rafns-
son um þýðingu á megintexta bók-
arinnar, en ósætti varð um málið.
Ég [Þorsteinn Thorarensen] hef því
unnið verkið að nýju frá rótum, en
þó byggt á undirbúningsverki og
rannsóknum þeirra tveggja á ýmsan
hátt, sérstaklega að öllu því sem
lýtur að nafngiftum. Hefði verið
fráleitt að ég færi að byggja upp
algerlega nýtt nafnakerfi. Þar tel
ég að þeir hafi verið búnir að vinna
frábært verk og þakka ég fyrir
það. Ég hef þó metið nafngiftimar
og stafsetningu þeirra einnig sjálf-
stætt... Ég hefði helst kosið að til-
greina þá Eystein og Magnús sem
samþýðendur, enda met ég þá mik-
ils, en eins og allt er í pottinn búið
væri það ekki rétt“.
Það getur virst óþarft í svo stuttri
umsögn að tilgreina þetta svo ná-
kvæmlega. En þá er þess að gæta
að hér ræðir um stórt og frægt
verk sem mjög er vandmeðfarið í
þýðingu. Mér er kunnugt um að
Magnús og Eysteinn hafa unnið
árum saman að þýðingunni og lagt
í hana óhemjumikla vinnu og miklar
undirbúningsrannsóknir, einkum á
„forntungu“ Tolkiens enda lærðir
vel í málvísindum. Mér býður í grun
að þeir eigi öllu meira í þessari
þýðingu en fram kemur. Er raunar
dapurlegt að þeir skyldu ekki ljúka
verki sínu.
En hver sem á hvað er það mat
þess sem þetta ritar - og vel að
merkja svo til eingöngu byggt á
lestri þýðingarinnar í nokkrum fljót-
heitum - að hún sé einkar vel gerð.
Hún er á góðu máli, lipur, áferðar-
falleg og stílhrein. Oft lýsir hún
skemmtilegum frumleika í málnotk-
un (ef til vill stöku sinnum teflt á
tæpt vað). Sérstaklega á meðferð
sérnafna, persóna og staða, lof skil-
ið.
Ekki fór þó hjá því að maður
rækist á hnökra. Hér eru nokkrir
tíndir til. Tumi Bumbaldi er til sög-
unnar nefndur. Ósamræmi er í því
að í kvæði á 133. bls. er hann kall-
aður Tom Bombadilló og í kvæði á
135. bls. er hann svo nefndur Tumi.
Þá er það hinn skemmtilegi gest-
gjafi á Fáknum fjöruga sem aug-
ljóslega heitir Barlómur Blóðberg-
ur. Hann er þó kynntur á 161. bls.
undir nafninu Barlómur Blóðberg
líkt og síðara nafnið væri ættarnafn
sem það er alls ekki. Þá er ein villa
sem Tolkien hefði áreiðanlega sárn-
að. ísildur kemur allnokkuð við
sögu. Það er karlnafn. Ætla mætti
að ofðið skiptist í ís-ildur (hildur),
en svo er ekki. Það á að vera Isil-
dúr ef varðveita á merkingu forn-
tungunnar eins og höfundur vildi
að þýðendur gerðu. Hnökra sem
þessa og einhverja fleiri sem ég
hirði ekki að nefna hefðu nákvæmn-
ismennirnir Eysteinn og Magnús
áreiðanlega ekki sætt sig við.
Geir Kristjánsson rithöfundur,
sem nú er látinn, þýddi ljóðin í bók-
inni. En í þessu bindi eru þau all-
mörg. Leynir sér ekki að þar hefur
skáld verið að verki. Þau eru sjaldn-
ast flöt, oft góður og rismikill skáld-
skapur. Er mikill munur á að lesa
þessar ljóðaþýðingar og hið flata
leirhnoð sem sumir þýðendur láta
frá sér fara.
Ég get ekki lokið þessari umsögn
öðruvísi en með því að þakka fyrir
móttöku góðrar bókar og lýsa
ánægju yfir að hafa fengið hana
til lesturs á móðurmálinu.
Verksmjbju/heildsölu
stórútsala
abeins laugardag og sunnudag
□ Herraföt frá kr. 9.900,-
□ Stakir herrajakkar frá kr. 6.900,-
□ Stakar herrabuxur frá kr. 2.900,-
□ Dömujakkar frá kr. 6.900,-
□ Dömupils frá kr. 2.900,-
□ Snjósleöagallar frá kr. 6.900,-
□ Herravattúlpur frá kr. 3.900,-
□ Gallabuxur frá kr. 990,-
□ Hvítar herraskyrtur frá kr. 990,-
□ Og margt, margt fleira
---sr
/
r
4,,
SÓLIN
saumastofa
Æá
NV^V^VEGUR
DALBREKKA
AUÐBREKKA
Opib:
Laugardag kl. 10-17
Sunnudag kl. 13-17
Einstakt tœkifœrí
SAUMASTOFA-HEILDVERSLUN
Nýbýlavegi 4, (D albrekkumegin) Kópavogi, sími 4S800