Morgunblaðið - 26.11.1993, Side 39

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 26. NÓVEMBER 1993
39
Hjörtur Hjálmars
son - Mínning
Fæddur 28. júní 1905
Dáinn 17. nóvember 1993
Hjörtur nafni minn og móður-
bróðir var fremstur meðal hinna
góðu í hópi föður-, stjúpföður og
móðurbræðra. í mínum huga náði
frændi þessu • tignarheiti strax í
bernsku. Ég var látinn heita í „höf-
uðið á honum“. Auk þess var hann
á heimili foreldra minna öll bernsku-
árin, utan þess er hann var í far-
kennslunni.
Á afmælisdögum okkar systkin-
anna og við ýmis tækifæri kenndi
hann okkur vísur, sem ávallt vöktu
mikinn fögnuð. Hann var næmur
fyrir skopskyni barnanna. Fyrstu
sex kennsluárin startaði hann sem
farkennari í Reykhólaskólahéraði. Á
þessum árum vann hann að heyskap
og vorverkum hjá systur sinni og
mági. Hann var afkastamikill í hey-
skap, verklaginn og hagsýnn. Hann
kunni „að dengja ljáinn sinn“. Það
beit vel bæði þar sem hann brá orfi
eða orði. í félags- og framfaramál-
um í Reykhólasveitinni var hann
framsýnn forystuaðili. Þegar hann
ákvað að skipta um starfsvettvang
1931 og taka við kennarastöðu á
Flateyri við Önundaríjörð, þá ætlaði
hann að reyna að létta af sér hinum
ýmsu félagsstörfum.
Sú ráðagerð átti nú ekki eftir að
rætast næstu áratugina. Flateyring-
ar fundu brátt að þennan aðkomu-
mann mætti virkja til góðra verka
og félagsstarfa. Enda reyndist þessi
Skagfirðingur jafn vel við kennarap-
últið sem utan kennslustofunnar. Á
Flateyri réðust örlög hans og lífs-
hlaup. Þar kynntist hann konuefni
sínu, Rögnu dóttur Sveins Gunn-
laugssonar skólastjóra. Þeir tengda-
feðgar byggðu sér saman reisulegt
steinhús. Hjörtur var eftirsóttur til
•starfa á sumrin. Hagsýni hans og
samviskusemi en ekki síst aðlaðandi
viðmót hans leiddu til þess að hann
var eftirsóttur til allra verka. Á
vinnustað var hann hrókur alls fagn-
aðar og lét þá leiftrandi skopskyn
tindra í bundnu máli. Dæmi um það
var þegar tveir smiðir voru stundum
meira utan vinnustaðarins en innan.
Þá sagði Hjörtur:
Týndur fannst, en fundinn hvarf
að fundnum týndur leita þarf,
týndist þá, en fundinn fer
að finna þann sem týndur er.
Á fyrsta Fjórðungsþingi Vest-
firðinga sátu frægir andstæðingar
saman, Einar Guðfinnsson og
Hannibal, og ræddu í bróðerni. Þá
sagði Hjörtur:
Það var ljóst á þeirri stundu
að þjóðargæfa loks er vís,
er Hannibal og Einar undu
sem úlfur og lamb í Paradís.
Ljóðagerð var snar þáttur í dag-
legu lífi hans allt frá barnæsku.
Þrátt fyrir mikið annríki árið um
kring gleymdi hann ekki systkina-
börnum sínum í Reykhólasveitinni.
Ljóðabréfin bárust jafnt og þétt frá
frænda á Flateyri. Á þessum árum
var erfitt að komast áfram í ungl-
ingaskóla eftir að farkennslunni
lauk. Þetta leystu þeir tengdafeðgar
og konur þeirra á eftirminnilegan
hátt. Okkur systkinunum var boðin
vetrardvöl í unglingaskólanum
þeirra. Við vorum þar tvö og tvö
sinn hvorn veturinn. Kennslan var
síðdegis eftir að barnakennslunni
lauk. Við Hrefna vorum þarna hjá
þessum tengdafjölskyldum veturinn
1939-1940 en Lilja og Anna næsta
vetur. Þessi vetrardvöl er mér enn
ógleymanleg. Flesta daga þegar
skíðafæri var þá brá ég mér eitt-
hvað á skíði fyrri hluta dags. Úti-
vistin var fyrst og fremst unaður
augnabliksins, en hitt sem reyndist
varanlegt var að njóta þeirra miklu
uppeldis- og menningaráhrifa sem
heimili þeirra veittu okkur. Þar var
hlutur þeirra Rögnu og Sigríðar,
konu Sveins, ekki síðri. Frá þessu
samstillta og einstaka menningar-
heimili get ég rakið áhrif sem mörk-
uðu lífsýn og lífsstíl minn og upp-
haf að ævistarfi mínu.
Á þessu stigi í minningarferlinum
fer ég að nálgast kjarnann, sem
stendur upp úr þegar góðs drengs
er minnst og gæfuslóð hans og fjöl-
skyldu hans er rakin. Þessi hjón
áttu mikla hugsjón í menningar-,
félags- og fræðslustarfí. Mikill kær-
leikur og ósérhlífni einkenndi fram-
kvæmd þeirra í öllum störfum.
Samfelld og óslitin dvöl þriggja
ættliða í allt að sex áratugi hlýtur
að teljast forréttindi hveiju byggð-
arlagi á íslandi.
Flateyringar þekktu sína menn,
þeir sýndu virðingu sína og þökk
er þeir tilnefndu Hjört heiðursborg-
ara sinn á sjötugsafmæli hans.
Hjörtur var gæfumaður. Hann
þurfti ekki að bíða æviloka og þess-
arar kveðjustundar að samferða-
menn vottuðu honum fyllstu virð-
ingu og þökk og tjáðu honum
hversu mikið þeir virtu hann. Hafi
Flateyringar margfalda þökk fyrir.
Við og fjölskylda hans, sem
fylgdumst með mjög skertri heilsu
og tjáningarmætti hans sl. tvö ár
samfögnum honum á leið til aukins
frama á brautum eilífðarinnar.
Við Reykhólasystkinin kveðjum
Hjört frænda með þökk og virð-
ingu. Blessuð sé hans minning.
Fjölskylda Hjartar og afkomend-
ur:
1.3. Hjörtur Hjálmarsson, f. 28.
júní 1905, fv. skólastjóri og spari-
sjóðsstjóri, Flateyri. Maki: Áðal-
heiður Ragna Sveinsdóttir
(söngstj.), f. 29. október 1911, d.
2. júní 1980.
2.1. Emil Ragnar, f. 23. apríl
1936, kennari, Mosfellsbæ. Maki:
Anna Jóhannsdóttir, f. 13. október
1937.
3.1. Halldóra Kristín, f. 14. ágúst
1960, húsm., Svíþjóð. Maki: Valur
Helgason, f. 2. ágúst 1956 bifreiða-
smiður, Svíþjóð.
4.1. Emil Helgi, f. 16. desember
1978. 4.2. Ragnar Elías, f. 18. nóv-
ember 1981. 4.3. Arnar Ingi, f. 22.
júlí 1986.
3.2. Jóhann Hjörtur, f. 11. apríl
1963, físktækninemi, Mosfellsbæ.
3.3. Guðrún Ragna, f. 2. apríl
. 1965, húsm., Reykjavík. Maki: Óli
Zophanías Gislason, f. 11. ágúst
1953, rafeindavirki.
4.1. Aðalheiður Ragna, f. 22.
‘júní 1988.
3.4. Sigríður Anna, f. 28. janúar
1972, menntaskólanemi, Mos-
fellsbæ.
2.2. Grétar Snær, f. 7. ágúst
1937, starfsmannastj., Mosfellsbæ.
Maki: Sigrún Sigurðardóttir, f. 7.
janúar 1940, innh.stj.
3.1. Sigurður Magnús, f. 11.
október 1960, fulltrúi, Mosfellsbæ.
3.2. Hjörtur Sveinn, f. 26. nóv-
ember 1961, húsasm. nemi, Mos-
fellsbæ.
4.1. Ólafía Mjöll, f. 1. apríl 1982
(móðir Hanna María Ólafsdóttir).
Maki 1: Guðlaug Gísladóttir, f. 10.
ágúst 1956 (skilin).
4.2. Sigrún Ragna, f. 21. apríl
1986.
4.3. Grétar Snær, f. 14.júlí 1989.
3.3. Dóróthea Heiður, f. 29. sept-
ember 1968, skrifstofust., Mos-
fellsbæ.
Hjörtur Þórarinsson.
í dag fer fram útför Hjartar
Hjálmarssonar skólastjóra á Flat-
eyri.
Hann fæddist 28. júní 1905' á
Þorljótsstöðum í Vesturdal í Skaga-
firði. Foreldrar hans voru Hjálmar
Þorláksson og kona hans, Kristín
Þorsteinsdóttir. Þau hættu að halda
heimili saman þegar Hjörtur var
ungur að aldri. Leiðir hans lágu þá
ásamt Kristínu móður hans og eldri
systur, Steinunni, og manni hennar,
Þórarni Árnasyni vestur í Reykhóla-
sveit þar sem þau Steinunn og Þórar-
inn bjuggu á Miðhúsum.
Hjörtur lauk gagnfræðaprófi í
Flensborgarskólanum í Hafnarfirði
1922. Eftir það var hann kennari í
Reykhólasveit en fór svo í kennara-
nám óg lauk því 1926. Þá varð hann
aftur kennari í Reykhólasveit 1926-
1931.
Hjörtur tók mikilli tryggð við
Reykhólasveit og var henni bundinn
traustum böndum. Það fór því vel á
því að þar ætti hann athvarf farinn
að heilsu og kröftum og þaðan væri
gerð síðasta ferðin.
Haustið 1931 varð Hjörtur kenn-
ari á Flateyri og þar vann hann síð-
an lífsstarf sitt. Sveinn Gunnlaugs-
son varð þá skólastjóri á Flateyri
en hann hafði verið eiriskonar náms-
stjóri í Barðastrandarsýslu eða
kennsluprófastur eins og almenning-
ur orðaði það. Sveinn hafði því fylgst
með kennslu Hjartar og vildi fá hann
með sér til Flateyrar. Þar urðu þeir
svo samstarfsmenn þar til yfir lauk.
Hjörtur tók svo við skólastjórn þegar
Sveinn hætti fyrir aldurs sakir.
Hjörtur kvæntist 15. deaember
1934 Rögnu dóttur Sveins Gunn-
laugssonar. Þeir tengdafeðgar
byggðu sér hús.saman og þar fædd-
ust synir þeirra Hjartar og Rögnu,
Emil og Grétar Snær. Ragna andað-
ist 1980.
Næstum hálfa öld var Hjörtur
Hjálmarsson störfum hlaðinn á Flat-
eyri, allan þann tíma var honum
fyrir mörgu trúað og öðrum ekki
betur treyst. Hann var oddviti,
hreppstjóri, sýslunefndarmaður,
sparisjóðsstjóri og margt annað.
Verður það ekki allt nefnt hér. Hann
var varaþingmaður Alþýðuflokksins
á Vestfjörðum 1959-62 og tók tví-
vegis sæti á Alþingi.
Það hefur löngum verið talið lík-
legt til mannhylli á íslandi að menn
væru gamansamir. Þar má nefna til
dæmis frá fyrri öldum menn eins
og Sighvat Sturluson og Jón biskup
Arason, en þeim var lagið að tengja
alvörumál spaugi. Hjörtur Hjálmars-
son hafði góða kímnigáfu. Hann var
ágætlega hagorður og nýtti þá gáfu
vel til skemmtunar græskulaust. Af
stökum hans er sennilega vísan um
týndan og fundinn frægust:
Týndur fannst en fundinn hvarf,
að fundnum týndur leita þarf
en týndist þá og fundinn fer
að finna þann sem týndur er.
Öðru sinni var lýst svo eftir manni:
Til eftirlits er hver einn hvattur,
hefur tapast fundarmaður.
Stuttfættur og borubrattur,
breiðmynntur og sjálfumglaður.
Svo er þessi afrekaskrá:
Dani slyngur dró á þing,
drjúgur þæfði hið besta,
málin kringum hring af hring
hökti og svæfði flesta.
Þetta sýnishorn verður hér látið
nægja en oft var góð fagnaðarbót
að framlagi Hjartar Hjálmarssonar
á mannamótum. En gamansemi
hans breytti því ekki að hann var
alvörumaður og gerði kröfur til
sjálfsy sín og annarra. Hann var
bindindismaður vegna þess að hon-
um þótti öll staupagleði aumur
hégómi móts við allt það auðnu-
leysi sem áfengi veldur. Hann sá
og skildi ábyrgð manns í þeim efn-
um. þar vildi hann ekki vísa á villi-
götur. Enginn sér fyrir hrakfalla-
sögu þess sem ánetjast áfenginu.
Þar er manndyggð að vera til varn-
ar.
Slíkt er viðHorf hins félagslega
þroskaða manns sem skynjar
ábyrgð samfélagsins.
Síðustu árin dvaldi Hjörtur eins
og áður er vikið á elliheimilinu
Barmahlíð á Reykhólum.
Þegar fundum okkar bar fyrst
saman var það í Reykhólasveit fyr-
ir 63 árum. Þá sagði hann mér að
hann hefði orðið fyrir vonbrigðum
þegar hann sá Barmahlíð fyrst.
Kjarrið þar var ekki samboðið því
sem Jón Thorvaldsen kvað um hlíð-
ina sína fríðu. Má vera að henni
hafi hrakað á þeim 100 árum sem
liðin voru frá því að skáldið sá hana
fyrst. En síðan þetta var hefur ver-
ið unnið að skógrækt í hlíðinni með
góðum árangri. Birkið hefur tekið
við sér og grenitré vaxa vel í skjóli
þess.
Byggt hefur verið dvalarheimili
aldraðra á Reykhólum og gefið
nafn hlíðarinnar fríðu. Vel fer á því
að þar naut fóstursonur og tryggð-
arvinur sveitarinnar, sá sem hér er
kvaddur, hvíldar og skjóls þegar
krafta þraut.
Jafnframt þökkum við hálfrar
aldar starf Önfírðingsins Hjartar
Iljálmarssonar, heiðursborgara
sveitar sinnar þar. Hann er gott
að muna.
H.Kr.
Látinn er á Dvalarheimilinu
Bannahlíð á Reykhólum Hjörtur
Hjálmarsson fyrrum skólastjóri og
sparisjóðsstjóri á Flateyri. Hjörtur
lést 17. nóvember sl. á 89. aldursári.
Hjörtur var skagfirðingur, fædd-
ur á Þorljótsstöðum í Skagafirði 28.
júní 1905, sonur hjónanna Hjálmars
Þorlákssonar og konu hans, Kristín-
ar Þorsteinsdóttur.
Hjörtur stundaði almennt ungl-
inganám á Sauðárkróki, síðan gagn-
fræðanám í Flensborgarskóla í
Hafnarfírði og lauk almennu kenn-
aranámi frá Kennaraskólanum árið
1926. Hjörtur átti kjarnmikinn
frændgarð í Reykhólasveit og hóf
hann kennslu þar 1922 og síðan
aftur að loknu kennaranámi. Reyk-
hólasveitin, frændfólkið og vinahóp-
urinn. Það var honum ávallt mjög
mikils virði og dvaldist hann þar oft
í frítíma sínum og naut þess mjög.
Eitt vorið var Hjörtur að kenna
sund í F'latey á Breiðafirði. Þar
kynntist hann ungri stúlku, Aðal-
heiði Rögnu Sveinsdóttur. Ragna
fór eftir það suður til Reykjavíkur
í tónlistarnám.
Það var árið 1931 að Hjörtur flyst
til Flateyrar og gerist kennari við
Barnaskóiann, fýrst sem almennur
kennari og árið 1959 tekur Hjörtur
við skólastjórn og gegnir því starfi
til ársins 1970 að sonur hans, Emil
Ragnar, tekur við því starfí af hon-
um.
Eftir að til Flateyrar kemur tekur
við mikill anna- og ánægjutími fyrir
Hjört, þar endurnýjar hann kynni
sín við væntanlegt konuefni sitt og
15. desember árið 1934 kvæntist
hann Aðalheiði Rögnu Sveinsdóttur,
dóttur Sveins Gunnlaugssonar þá-
verandi skólastjóra á Flateyri og
eignuðust þau tvö syni, þá Emil
Ragnar kennara og skólastjóra og
Grétar Snæ starfsmannastjóra.
Ragna var lengi kirkjuorganisti
og söngkennari hér á Flateyri. Fljót-
lega eftir að Hjörtur kom til Flateyr-
ar kom í ljós tryggð hans og atorka
og hlóðust því fljótlega á hann ýmis
samfélagsleg verkefni bæði í at-
vinnumálum, menningarmálum,
sveitarstjórnarmálum og almennum
félagsmálum. Hjörtur var oddviti
Flateyrarhrepps á árunum 1938 til
1946, hreppstjóri var hann frá 1948
til 1972 og sat í sýslunefnd árin
1942 til 1972. Hjörtur sat í stjórn
og var lengi stjórnarformaður Kaup-
félags Önfirðinga frá 1944 til 1973.
Auk þess var Hjörtur, samhliða
kennslu og skólastjórn, forystumað-
ur í vel flestum félögum og samtök-
um hér á Flateyri um áratuga skeið
og hafði þannig mjög mótandi áhrif
á allt mannlíf hér um langt árabil.
Hjörtur var ekki einn í öllum þess-
um störfum, hann naut mikils stuðn-
ings og ástríkis eiginkonu sinnar
og tók hún virkan þátt í vel flestum
störfum hans og var heimili þeirra
á Grundarstígnum í senn félagsmið-
stöð og samkomustaður flestra hópa
hér í þorpinu um langt árabil. Flat-
eyringar vildu þakka Hirti hans
margvíslega framlag til framfara-
mála þorpsins og var hann á 70 ára
afmæli sínu gerður að heiðursborg-
ara Flateyrarhrepps.
Hjörtur var mikill og sannur jafn-
aðarmaður alla sína tíð og gegndi
mörgum trúnaðarstörfum fyrir Al-
þýðuflokkinn bæði heima í héraði
og á landsvísu, sat lengi í flokks-
stjórn Alþýðuflokksins ogl sat um
tíma á Alþingi sem varamaður fyrir
flokkinn á Vestfjörðum. Ég minnist
Hjartar fyrst sem kennara og skóla-
stjóra við Barnaskólann hér á Flat-
eyri, bæði við kennslu og uppsetn-
ingar og stjórnun á skólaskemmtun-
inni sem haldin var á hveijum vetri.
Uppáhalds kennslugreinar Hjart-
ar voru landafræði og saga Islands
og stærðfræði og notaði hann oft
þá kennsluaðferð í stærðfræðinni
að þjálfa menn í hugarreikningi með
því að skipta bekknum í tvö eða
fleiri lið og láta menn keppa sín á
milli.
Margir nemendur biðu þess alla
vikuna hvort ekki yrði „reiknings-
kapp“ hjá Hirti og hlökkuðu jafnan
mikið til.
Skólaskemmtanirnar hjá Barna-
skólanum undir stjórn þeirra Hjart-
ar og Rögnu, konu hans, voru líka
ávallt tilhlökkunarefni því þá fengu
allir að leika í ævintýraleikriti eða
syngja fyrir pabba og mömmu.
Hjörtur var strangur en góður leik-
stjóri og hjálpaði mörgum sem þar
stigu sín fyrstu leikspor. Víst er að
þar yfirvann margur sinn fyrsta
sviðsskrekk og fékk góða tilsögn í
tjáningu og framkomu og hefur það
vafalaust komið mörgum til góða
síðar á lífsleiðinni. Eitt held ég að
flestum sé minnisstætt frá þessum
skemtunum, en það er stundvísin.
Það var alveg föst regla að byrja á
auglýstum tíma og lærðist okkur
fljótt að það þýddi ekki að koma
of seint því að þá var skemmtunin
byrjuð og ekki vildum við missa af
byrjuninni.
Síðan skilja leiðir okkar Hjartar
næstu 14 árin og það er ekki fyrr
en ég ræðst til starfa hjá Sparisjóði
Önundarfjarðar árið 1980 að kynni
okkar hefjast að nýju og milli okkar
tekst mikil vinátta. Það var árið
1980 að ég flyst til Flateyrar og tek
við af Hirti sem sparisjóðsstjóri. Líf
og starf Hjartar og Sparisjóðs Ön-
undarfjarðar féllu vel saman um
langt árabil, hann var kosinn í stjóm
sjóðsins árið 1949 og sat þar sam-
fellt í 40 ár og síðustu 12 árin var
hann jafnframt sparisjóðsstjóri. Það
er á engan hallað þótt skrifað sé
að Hjörtur hafí lagt grunninn að
starfi og stöðu sparisjóðsins eins og
hann er í dag. Hirti þótti mjög
vænt um sparisjóðinn og bar hag
hans ávallt mjög fyrir bijósti enda
blómstraði sjóðurinn meðan hann
stjórnaði þar. Ég kynntist Hirti mjög
vel þau ár sem við störfuðum saman
og lærði margt af honum. Það snerti
ekki allt peninga og umsýslu þeirra,
heldur miklu frekar margbreytileika
mannlífsins og gleðina yfir því að
vera til. Það var auðvelt og það var
gaman að ræða við Hjört um öll
heimsins mál því að hann hafði svo •
mikið að segja og lá aldrei á skoðun-
um sínum, hann var hagmæltur vel
og svaraði oft fyrir sig í bundnu
máli. Hann samdi mikið af gaman-
málum sem víða voru flutt, bæði á
skemmtunum og í útvarpi, oft var
efniviðurinn góðlátlegt grín að sjálf-
um sér og samferðamönnum sínum.
Hjörtur gekk ekki einn í gegnum
lífíð. Hans mesta gæfa var að eign-
ast Rögnu fyrir konu og með henni
synina tvo en lífið fór ekki alitaf
um þau mildum höndum. Ragna
lést árið 1980 eftir margra ára erf-
ið veikindi. Mestan þann tíma bjó
hún á heimili þeirra og hjúkraði
hann henni ásamt fjölskyldunni með
sömu hlýju og virðingu og hún hafði
sýnt honum alla þeirra sambúð.
Hjörtur var heilsuhraustur mest
allt sitt líf og þakkaði hann það oft
en síðustu þijú árin voru honum
erfið vegna veikinda og er ég sann-
færður um að hanri var tilbúinn og
sáttur að kveðja þennan heim sem
gaf honum svo margt.
Nú við leiðarlok vil ég fyrir hönd
Sparisjóðs Önundarfjarðar þakka
Hirti hans mikla og heilladijúga
starf fyrir sparisjóðinn.
Ég vil að lokum færa mínum
góða vini, Hirti Hjálmarssyni, þakk-
ir mínar og ijölskyldu minnar og
ég þakka forsjóninni fyrir það að
hafa á síðastliðnu sumri lagt lykkju
á leið mína þannig að ég gat kvatt
þennan aldna höfðingja og heiðurs-
mann.
Öllum aðstandendum hans votta
ég og fjölskylda mín okkar innileg-
ustu samúð. Blessuð sé minning
Hjartar Hjálmarssonar.
Ægir E. Hafberg, Flateyri.