Morgunblaðið - 19.12.1993, Side 11

MORQUNBLAUII) ,SUNN.l,'I)AGUR 19. JJjESEMBER 1893
11
WTO imii leysa
GAIT af hóhi
GATT-samningarnir eru ekki aðeins boðberi nýs frjálsræðis í alþjóð-
legum viðskiptum, heldur hverfur hið gamla GATT með þeim og
við tekur WTO. Kannski má segja, að GATT verði nú aðeins það,
sem það átti upphaflega að vera, Almennt samkomulag um tolla og
viðskipti, en nýliðinn WTO (World Trade Organisation) mun fylgja
framkvæmdinni eftir.
Ekki er énn ljóst hve valdamikið
WTO verður en Peter Suther-
land, fyrn/erandi dómsmála-
ráðherra írlands og núverandi
framkvæmdastjóri GATT,
hefur sýnt, að hann kann að beita
þeim vopnum, sem hann ræður yf-
ir. Hann er heldur ekki óvanur því
að glíma við þrýstihópana síðan
hann fór með samkeppnismál í
framkvæmdastjórn Evrópubanda-
lagsins og fiestir telja það sjálf-
Sagt, að hann verði framkvæmda-
stjóri WTO.
Gegn kreppuástandi
Upphaf GATT má rekja til krepp-
unnar miklu á fjórða áratugnum
en til að girða fyrir, að slíkt hörm-
ungarástand endurtæki sig, komu
fulltrúar 23 ríkja saman til við-
ræðna um viðskiptasamning eftir
síðara stríð. Þá var stefnt að því,
að fyrirkomulagið yrði svipað og
nú verður með MTO. Á ráðstefnu
Sameinuðu þjóðanna 1946 var skip-
uð undirbúningsnefnd, sem falið var
að leggja drög að reglugerð fyrir
ITO (International Trade Organis-
ation) en hugmyndin var, að sú
stofnun ásamt Alþjóðabankanum
og Alþjóðagjaldeyrissjóðnum legði
grunn að efnahagslegri endurreisn
um allan heim.
Árið 1947 var GATT komið á fót
sem eins konar bráðabirgðaaðgerð
til að hrinda í framkvæmd mark-
miðum ITO og í nóvember sama
ár komu fulltrúar 56 ríkja saman
í Havana á Kúbu til að leggja síð-
ustu hönd á stofnskrá ITO. I janúar
1948 tók GATT til starfa og í mars
höfðu 53 ríki undirritað „Havana-
skrána“.
Andstaða á Bandaríkjaþingi
Þótt Bandaríkjamenn væru einna
mestu frumkvöðlar þessarar nýju
viðskiptaskipanar, þá var Banda-
ríkjaþing samt andvígt því að af-
henda eitthvað af valdi sínu yfir
utanríkisversluninni í hendur al-
þjóðlegri stofnun og 1950 tilkynnti
Bandaríkjastjórn, að hún myndi
ekki leita staðfestingar þingsins á
Havanaskránni. Að þessu sinni er
staðan önnur því að Bandaríkja-
stjórn hefur fallist á WTO og það
vald, sem stofnunin mun fá til að
framfylgja gerðum samningum.
Á þeim 43 árum, sem síðan eru
liðin, hefur „bráðabirgðastofnunin"
GATT skipulagt sjö viðræður um
viðskiptamál, sem stuðlað hafa að
auknum hagvexti um allan heim.
„Það verður eftirsjá í GATT,“ segir
David Woods, talsmaður GATT síð-
asta áratuginn. „Það hefur tekið
mig tíu ár að koma fólki um allan
heim í skilning um hvað GATT er
en nú verður að byija alveg upp á
nýtt.“
Hvað pir GATT
fyrir Islendinga
KRISTINN F. Árnason, á viðskiptaskrifstofu utanríkisráðuneyt-
isins, segir að líklega muni íslendingar almennt ekki taka mjög
mikið eftir breytingum vegna GATT-samkomulagsins nema í
landbúnaðarmálum.
Líkt og ríkisstjórnir annarra að-
ildarríkja að viðræðunum
lagði ríkisstjórn íslands fram
tilboð á þremur sviðum: Varð-
andi landbúnað, þjónustu og
markaðsaðgang fyrir aðrar vörur.
„Ég held að í raun breytist ekki
mjög mikið inn á við fyrir Islend-
inga nema varðandi landbúnaðinn.
Út á við höfum við verið í ýmsum
tvíhliða viðræðum við mörg ríki um
lækkun tolla á fiski og sjávarafurð-
um og vörum tengdum sjávarút-
vegi,“ segir Kristinn. Mörg ríki biðu
fram á síðustu stundu, þ.e. síðdegis
á fimmtudag, með að leggja fram
endanlegar skrár um hvað þeir
bjóða í markaðsaðgangi og er enn
verið að vinna úr þeim tölum. Þó
er búist við að tollalækkanir verði
um 30% eða meira.
Breytingar á tollum á innflutn-
ingi til íslands verða hins vegar lík-
lega svo litlar að fáir munu verða
varir við þær. Gengið er út frá tolla-
bindingum eða rauntollum eins og
þeir voru þann 1. október 1986.
Tollar lækkuðu verulega hér á landi
í ársbyijun 1988 og því er ekki
þörf á að lækka þá mikið til viðbót-
ar þrátt fyrir GÁTT-samkomulag.
Með gildistöku samningsins um
. Evrópska efnahagssvæðið um ára-
mótin verður líka opnað verulega
fyrir þjónustuviðskipti. „Ég held að
við munum ekki verða vör við mik-
ið á þjónustusviðinu vegna þess hve
opinn markaðurinn verður vegna
EES,“ segir Kristinn.
Aftur á móti verður opnað fyrir
takmarkaðan innflutning á land-
búnaðarafurðum, í síðasta lagi við
gildistöku samkomulagsins, sem
verður annað hvort í janúar eða
júlí 1995. Þá tekur við sex ára að-
lögunartími, eða til 2001, en að því
loknu má ekki banna innflutning
nema á grundvelli heilbrigðisreglna
og um slík höft munu einnig gilda
strangari skilyrði. í útreikningum
um magn leyfilegs innflutnings
verður gengið út frá meðaltalstölum
yfir neyslu á árunum 1986-1988.
Að sögn Kristins er ekki farið að
ræða hvernig hin tæknilega fram-
kvæmd á innflutningnum verði. Það
sé pólitísk ákvörðun, hvernig staðið
verði að því.
„Almennt má segja um þýðingu
GATT fyrir okkur að gegnum EES
og fríverslunarsamninga við Aust-
ur-Evrópu þá höfum við nú þegar
góðan markaðsaðgang fyrir sjávar-
afurðir okkar. Við vorum því að
beina spjótunum að Bandaríkjunum
og Suðaustur-Asíu og það er fyrst
og fremst þar sem við vonumst eft-
ir árangri," segir Kristinn.
A#TwTi
KjJiJ .1
Hvað felst eiginlega
í samkomulaginu?
Hingað til
Hvað er í vændum
Hver verða áhrifin
Tollar á iðnaðarvörur_________
Hafa verið kjarni GATT-viðræðnanna
frá upphafi og eru nú að meðaltali
5% í riku iðnríkjunum en voru 40%
í lok fimmta áratugarins.
Iðnríkin lækka þessa tolla um þriðj-
ung og um 40% alls innflutnings
verður tollfrjáls. Helstu viðskiptaríki
veraldar fella niður tolla á lyfjum,
byggingavörum, tækjabúnaði fyrir
heilbrigðisþjónustu, stáli, bjór,
húsgögnum, landbúnaðarvélum,
sterku áfengi, timbri, pappír og
leikföngum.
Auðveldari markaðsaðgangurfyrir
útflytjendur iðnvarnings. Lægra verð
fyrir neytendur. Betur greidd störf
vegna betur samkeppnishæfra
fyrirtækja.
Landbúnaður_____________________
Háar niðurgreiðslur og verndaðir
markaðir í Evrópu og Bandaríkjunum
hafa leitt til offramleiðslu og undir-
boða, sem hefur bitnað á útflutningi
þeirra bænda sem framleiða á
hagkvæman hátt. Stuðningur við
landbúnað í OECD-ríkjunum nam
354 milljörðum dollara í fyrra.
Niðurgreiðslur og innflutningshöft
sem brengla frjáls viðskipti verða
skorin niður á sex árum.
Stuðningur við bændur lækkar um
20% og niðurgreiðsla á útflutningi
um 36%að verðmæti og 21 % að
magni. Öllum innflutningshöftum
verður breytt í tolla og þeir skornir
niður um 36%. Hínn lokaði hris-
grjónamarkaður Japans og Suður-
Kóreu opnast. Tollar á hitabeltis-
ávexti lækka um 40%.
Dregur úr niðurgreiðslustríðinu.
Neytendur þeirra ríkja, þar sem nú
eru innflutningshöft, njóta lægri
vörurverðs. Meiri möguleikar fyrir
hagkvæma framleiðslu. Þróunarríkin
fá sérmeðferð þó að hærra verð á
matvörum gæti komið sér illa fyrir
fátæk ríki háð innflutningi.
Þjónusta________________________
Engar alþjóðareglur ná yfir þjónustu
á borð við banka- og trygginga-
starfsemi, samgöngur, ferðamanna-
þjónustu, ráðgjafaþjónustu, bygg-
ingariðnað, endurskoðunarstarf-
semi, kvikmynda- og sjónvarps-
iðnað. Ríki vemda þessa geira frá
utanaðkomandi samkeppni.
Almennur reglurammi til að tryggja
að grundvallarreglur réttlátra við-
skipta, s.s. engin mismunum, séu
virtar. Sérstakar undanþágur fyrir
fjármálaþjónustu, sjónvarpsútsend-
ingar, flug og flæði vinnuafls.
Einstaka ríki heita því að opna
markaði sína á fjölmörgum sviðum.
Áframhaldandi viðræður.
Búast má við mikilli aukningu þjón-
ustuviðskipta sem nú nema um 900
milljörðum dollara á ári í viðskiptum
yfir iandamæri og 3.000 milljörðum
dollara í viðskiptum vegna eriendra
útibúa fyrirtækja. Samið um frekari
tilslakanir.
Hugverk ----------------------
Mjög mismunandi reglur um vernd
einkaleyfa, höfundaréttar og vöru-
merkja. Lögum framfylgt á ófull-
nægjandi hátt. Viðskipti með
falsaðar vörur orðin skuggalega
mikil.
Víðtækt samkomulag um einkarétt,
höfundarétt, vörumerki, landfræði-
lega merkingu (t.d. á osti og víni),
iðnaðarhönnun, viðskiptaleyndar-
mál o.fl. Alþjóðlegir staðlar um þá
vernd sem menn njóta og hvernig
eigi að framfylgja reglum.
Þróunarríki fá frest til að koma
málum í rétt horf.
Búast má við stórauknum eriendum
fjárfestingum og tækniflæði þó að
fátæk riki þar sem vernd á einka-
leyfum er veik óttist hærra verð
t.d. á lyfjum.
Vefjariðnaður og fataframleiðsla.
Ríku löndin hafa takmarkað inn-
flutning á fatnaði og vefjarvörum frá
árinu 1974 f gegnum tvíhliða kvóta.
Háir tollar á vefjarvörur. Verndunin
heldur verðlagi uppi en verndar ekki
atvinnutækifæri.
Varnir gegn undirboðum___________
Ríki mega berjast gegn undirboðum
(útflutningsverð undir innanlands-
verði) með því að beita refsitollum.
Slíkar aðgerðir eiga það til að breið-
ast út og í auknum mæli er litið á
þær sem dulbúna verndarstefnu.
Kvótar felldir niður á tíu ára tímabili
og tollar lækkaðir. Eftir tíu ár gilda
venjulegar GATT-reglur.
Þróunarríki geta selt meira af vefjar-
vörum og fatnaði eriendis.
Neytendurgreiða réttiátara verð.
Skýrari reglur um hvernig eigi að
skilgreina og rannsaka undirboð.
Refsitollar falla niður eftir fimm ára
tíma. Reglur um hvernig koma eigi f
veg fyrir að menn sniðgangi refsi-
tolla með því að færa fram-
leiðsluna til.
Erfiðara að misnota refsitolla.
Erfiðara að sniðganga refsitolla.
Niðurgreiðslur__________________
Hægt er að bregðast við niður-
greiddum útflutningi með jöfnunar-
tollum en slíkir tollar, rétt eins og
refsitollar, eru uppspretta æ fleiri
deilna á viðskiptasviðinu.
Skilgreint hvaða niðurgreiðslur eru
leyfilegar og hvaða ekki: Sumar
verða bannaðar annarra má grípa
til (t.d. vegna vísindarannsókna eða
byggðastefnu). Annarra má ekki
grípa til ef þær skaða samkeppnis-
aðila. Aukið svigrúm fyrir þróunar-
ríki. Áframhaldandi viðræður um
niðurgreiðslur í flugvélaframleiðslu.
Hert eftirlit með niðurgreiðslum,
sérstaklega í útflutningi. Erfiðara að
misnota jöfnunartolla.
Öryggisventlar__________________
Hægt er að grípa til aðgerða ef
skyndileg innflutningsaukning stefn-
ir innlendri framleiðslu í hættu. EB
og Bandaríkin fara í kringum reglur
gegn mismunum með því að fá ríki
til að fallast á að draga „sjálfviljug"
úr útflutningi auk annarra vafasamra
aðgerða á gráa svæðinu.
GATT-reglur_____________________
Reglur um hvemig rannsaka beri
mál. Aðgerðir mega ekki vara lengur
en í fjögur ár og niðurgreiðslurnar
verða að stigminnka. Aðgerðir á
gráa svæðinu verða smám saman
felldar niður og verða bannaðar í
framtiðinni.
Neytendur og innflytjendur greiða
lægra verð. Betri markaðsaðgangur
fyrir hagkvæma framleiðendur.
Aukinn þrýstingur á óhagkvæma
framleiðendur um að standa sig.
GATT er um margt og svipað og
þegar línumar voru lagðar á fimmta
áratugnum þó svo að mörg riki hafi
bæst í hópinn. Viðskiptamunstur
hafa breyst og menn hafa látið sór
detta í hug nýjar leiðirtil að vemda
eigin markað.
Margar reglur hafa verið
endurskoðaðar, endurbættar eða
færðar í nútímalegt horf.
Viðskiptastefna rikja verður gegn-
særri, fyrirsjáanlegri og áreiðanlegri
tii að tryggja það að menn virði
reglur um réttláta viðskiptahætti.
Heimild: Fin«Tncial Times